Семинарлық сабақ 15 сағат Оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік жұмысы (ожсөЖ) 45 сағат

1. Жібек жолы сораптарымен.

2. Сауда-саттық және тауарлар.

Әдебиет:К.Байпаков, А.Нұржанов Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан. – А.:Қазақстан,1992.-5-44 беттер.

СӨЖ мазмұны:Яксарт жағалауларында.

1. Түркілерден гректерге дейін.

2. Испиджаб және Шымкент.

3. Ортағасырлық Отырар.

1. Жібек жолы сораптарымен.

2. Сауда-саттық және тауарлар.

Әдебиет:К.Байпаков, А.Нұржанов Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан. – А.:Қазақстан,1992.-5-44 беттер.

СӨЖ мазмұны:Яксарт жағалауларында.

1. Түркілерден гректерге дейін.

2. Испиджаб және Шымкент.

3. Ортағасырлық Отырар.

1. 
   Жібек жолы сораптарымен.
   
2. 
   Сауда-саттық және тауарлар.
   

1. 
   Түркілерден гректерге дейін.
   
2. 
   Испиджаб және Шымкент.
   
3. 
   Ортағасырлық Отырар.
   

1.Жібек жолы сораптарымен.

2.Сауда-саттық және тауарлар.

Әдебиет:К.Байпаков, А.Нұржанов Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан. – А.:Қазақстан,1992.-5-44 беттер.

СӨЖ мазмұны:Яксарт жағалауларында.

1.Түркілерден гректерге дейін.

2.Испиджаб және Шымкент.

3.Ортағасырлық Отырар.

1. 
   Мәдени мәліметтер.
   
2. 
   Дін жолдары.
   

1. 
   Түркістан алабы.
   
2. 
   Сауранның жеті қабырғасы.
   
3. 
   Оғыз және қыпшақ қалалары.
   

№	Жұмыс түрі	Тапсырманың мақсаты мен мазмұны	Ұсынылатын әдебиеттер	Орындау мерзімі және тапсыру уақыты (аптасы)	Балл		Бақылау түрі
1	Дәріс сабақтарындағы белсенділігі	Студенттердегі теориялық білімді тереңдету және бекіту	Дәріс сабағы кестесіне сай	Әр апта (15 апта)	Тапсырма лар саны бойынша әрбір жұмыс 50-100 баллға дейін (барлығы 1500 балл)		Дәріс сабақтарындағы белсенділігі
2	Семинар сабақтардағы белсенділігі(барлығы 15 тапсырма)	Талдау және танымдық қабілеттерін арттыру	Семинар тақырыбына байланысты	Семинар сабақ кестесі бойынша берілген уақыт шеңберінде		Тапсырма лар саны бойынша әрбір жұмыс 50-100 баллға дейін (барлығы 1500 балл)	Семинарда белсенділік таныту
3	ОЖСӨЖ сабақтардағы белсенділігі(бар лығы 15 тапсырма)	Баяндама жасау	Семинар тақырыбына байланысты	1-15 апта аралығы	50-100 (үй тапсырмасы түрінде беріледі); барлығы – 1500 балл		ОЖСӨЖ жауап беруі
4	Реферат	Тақырып бойынша негізгі баяндама	Берілген реферат тақырыптарына байланысты	7 апта	50-100 баллға дейін (барлығы 100 балл)		Реферат
5	Презентация слайд шоу	Талдау және танымдық қабілеттерін арттыру	Семинар, ОЖСӨЖ тақырыптарына байланысты			50-100 (үй тапсырма сы түрінде беріледі); барлығы – 100 балл	Презентация слайд шоу
6	Емтихан	Білімді кешенді тексеру				Тест

1. Аманжолов К.Р. Қазақстан тарихы. Дәрістер курсы. 1-2 к., - А.: «Білім» баспасы, 2001.

2. Байпаков К.М., Таймаганбетов Ж.К., Жумагамбетов Т.С. Археология Казахстана. – А., 1993.

3. Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан. Летопись трех тысячилетий. – А.-А., 1992.

4. Қазақстан тарихы. Очерктер. – Алматы, 1994.

5. Қазақстан тарихы көне заманнан күні бүгінге дейін. 1 том. - А., 1996.

6. Қазақтар: тарихи-этнографиялық анықтамалық. 9-томдық. - А., 1998.

7. Хамит Маданов Қазақ халқының арғы-бергі тарихы. – Алматы, 1995.

1. 
   www.testent.ru/load/testy/istorija_...
   
2. 
   kaz-ekzams.ru/index.php?newsid=236
   
3. 
   kaz-ekzams.ru/237-voprosy-i-otvety-...
   
4. 
   ru.wikipedia.org/wiki/История_Казах...
   
5. 
   ibrain.kz/mod/book/view.php?id=207&...
   
6. 
   veep.kz/rus/referat/hiskaz/50-drevn...
   
7. 
   www.twirpx.com/files/historic/kazah...
   
8. 
   www.kazakhistory.ru/post23.html
   
9. 
   panasia.ru/main/kazakhstan/sight/1....
   
10. 
    kazhistory.ru
    
11. 
    referaty.kz/referat/istoriya-drevne...
    
12. 
    www.kazakhstan.orexca.com/rus/kazak...
    
13. 
    www.tarih.ru
    
14. 
    www.centrasia.ru/newsA.php?st=12876...
    
15. 
    d-klevyj.narod.ru/ioydvgkat.html
    
16. 
    www.kazhistory.ru;
    
17. 
    catalog.kazakh.ru/sites/316/8715
    

1. 
   Абдрахман Хайруш Тарихыңды таны. - Алматы: «Дәнекер», 2002.
   
2. 
   Абилов А.К., Евдокимов В.З. Казахстан в Древности. Караганда. - А., 1991.
   
3. 
   Агапов., Кадырбаев Сокровища древнего Казахстана – А., 1979.
   
4. 
   Айдаров Т. Орхон ескерткіштерінің тексті. – А., 1990.
   
5. 
   Акишев К.А., Кушаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долина реки Или. – А., 1963.
   
6. 
   Акишев К.А. Курган “Иссык”. Искусство саков Казахстана. – М., 1978.
   
7. 
   Акишев К.А. Искусства и мифология саков Семиречья. – А., 1986.
   
8. 
   Акишев К.А. Саки азиатские и скифы европейские: общее и особенное. // Археологические исследования в Казахстане. – Алма - Ата, 1984.
   
9. 
   Акишев К.А. Археологические исследования в Казахстане в 1930 – 1950 - е гг. // В сборнике «Историческая наука в советском Казахстане (1917-1960 - е гг.)». – Алма - Ата, 1990.
   
10. 
    Акишев К.А. К проблеме происхождения номадизма в аридной зоне древнего Казахстана. // Поиски и раскопки в Казахстане. - А., 1972.
    
11. 
    Ақышев К. Қазақ мемлекеті: қайнар көзі даму кезеңдері, тұрақтануы. / Қазақ тарихы, 1995 ж., №2.
    
12. 
    Алпысбаев Х.А. Памятники нижнего палеолита южного Казахстана. – А., 1989.
    
13. 
    Аманжолов К.Р. Түркі халықтарының тарихы. - Алматы: «Білім», 2002.
    
14. 
    Артыкбаев Ж.О. Кочевники Евразии (в калейдоскопе веков и тысячелетий): Монография. – СПБ Мажор, 2005. – 320 с.
    
15. 
    Артықбаев Қазақтың этникалық құрылымының бастаулары. / Қазақ тарихы, 1996 ж., №3.
    
16. 
    Асан Бахти Шумерлер, скифтер, қазақтар. – А.:Көшпенділер, 2003.
    
17. 
    Асфендияров С. История Казахстана. – А.-А., 1993.
    
18. 
    Атабаев Қ. Деректану: Оқу құралы – А., 2007.
    
19. 
    Атабаев Қ. Қазақ тарихының деректанулық негіздері. – Алматы, 2002.
    
20. 
    Байпаков К.М., Таймаганбетов Ж.К., Жумагамбетов Т.С. Археология Казахстана. – А., 1993.
    
21. 
    Байпаков К.М. Қазақстанның ежелгі және ортағасырлық тарихының кейбір мәселелері. / Қазақ тарихы, 1995 ж., №1.
    
22. 
    Байпаков К.М., А.Нұржанов Ұлы Жібек жолы және Қазақстан. – А., 1992.
    
23. 
    Бартольд В.В. Восточный Туркестан в древности и раннем средневековье. – М., 1988.
    
24. 
    Бартольд В.В. Двенадцать лекций по истории турецских народов Средней Азии. Соч. Т.4. – М., 1968.
    
25. 
    Бернштам А. Н. Социально-экономический строй орхоно-енисейских тюрок YI-XII в.в. Восточно-тюркский каганат и кыргызы. – М.-Л., 1946.
    
26. 
    Бейсенбаев А. Батыс Қазақстандағы көшпелілер ескерткіштері. / Қазақ тарихы, 1996 ж., №3.
    
27. 
    Бекмұқанов Б. Қазақстан: тарихи публицистикалық көзқарас. - А.: «Ғылым», 2000.
    
28. 
    Бернштам A.Н. Проблемы древней истории и этногенеза Южного Казахстана. // М.: "Изд. АН КазССР, сер. археол.", вып. 2, 1950.
    
29. 
    Бернштам А.Н. Древнейшие тюркские элементы в этногенезе Средней Азии, Сб. "Советская этнография", VI-VII. – М.-Л., 1947.
    
30. 
    Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах, обитавших в Средней Азии в древние времена. 1-том. – М.-Л., 1950.
    
31. 
    Бичурин Н.Я. Средняя Азия и Восточный Туркестан. - А., 1997.
    
32. 
    Бичурин Н. Орта Азияны мекендеген халықтардың көне заманғы тарихы. / Ауд. А.Тарази. – Астана: Аударма, 2008. – 552б.
    
33. 
    Вишневская О.А. Культура сакских племен низовья Сырдарьи в YII-Y вв. – М., 1973.
    
34. 
    Восточно Туркестан в древности и раннем средневековье. – М., 1998.
    
35. 
    Геродот. Тарих. 9 кітап тұрады. Грек тілінен аударған Ф.Г. Мищенко. - М., 1888. 1-том.
    
36. 
    Геродот. Страна скифов: Алматы: ИД «Кочевники», 2003. – 168 с.
    
37. 
    Гумилев Л.Н. Хунну. – М., 1960.
    
38. 
    Гумилев Л.Н. Хунну в Китае. – М., 1974.
    
39. 
    Дигар Ж. Отношения между кочевниками и оседлыми племенами на Среднем Востоке. // Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизаций. - А., 1989.
    
40. 
    Ежелгі дүниедегі және византиялық дереккөздеріндегі Ұлы Дала тарихы: 4 томдық / Құраст. А.Н. Гаркавец. – Астана: Фолиант, 2007. Т.1: Ертедегі грек авторлары Ұлы Дала туралы / Қазақ тіліне ауд. М.Ілес, Ә.Шашаев. – 2007. – 464 б.
    
41. 
    Ежелгі дүниедегі және византиялық дерек көздеріндегі Ұлы Дала тарихы: 4 томдық / Құраст. А.Н. Гаркавец. – Астана: Фолиант, 2007. Т.2: Ертедегі грек авторлары Ұлы Дала туралы / Қазақ тіліне ауд. А.Нысаналин. – 2007. – 352 б.
    
42. 
    Есмағанбетов К. Батыс деректері мен әдебиеттері Қазақстанның ежелгі тарихы хақында. / Қазақ тарихы. 1996 ж., №1.
    
43. 
    Железчиков Б.Ф. Ранние кочевники Южного Приуралья. – М., 1980.
    
44. 
    Железчиков Б.Ф. Археологические памятники Уральской области. - Уральск, 1998.
    
45. 
    Жолдасбайұлы С. Ежелгі және орта ғасырдағы Қазақстан. – А., 1995.
    
46. 
    Жұртбаев Т. Дулыға: Көне түркі батырлары туралы тарихи әфсаналар. – А., 1994. К.1., К.2.
    
47. 
    Зданович Г.Б. Феномен протоцивилизация бронзового века Урало-Казахстанских степей. Взаймодействие кочевых культур и древних цивилизаций. – А.-А., 1989.
    
48. 
    Зуев Ю.А. Ранние тюрки: очерки истории и идеологии. – Алматы: Дайк-Пресс, 2002.
    
49. 
    Ирмуханов Б.Б. Этническая история древнего Казахстана. – А., 1998.
    
50. 
    Ирмуханов Б.Б. Древняя История Казахстана. - А., 1997.
    
51. 
    Ирмуханов Б.Б. Усунь и этногенез казахского народа. – Алматы: «Наш Мир», 2006 – 124 с.
    
52. 
    Исмагулов О.И. Население Казахстана от эпохи бронзы до современности. – А.-А., 1970.
    
53. 
    Исмагулов О. Этническая антропология Казахстана. – А.-А., 1982.
    
54. 
    «История Казахстана в персидских источниках V-XVII веков» в 5-ти томах. - А., 2006.
    
55. 
    «История Казахстана в арабских источниках IX-XVI веков» в 3-х томах. - А., 2006.
    
56. 
    «История Казахстана в тюркоязычных источниках XV-XX веков» в 5-ти томах. - А., 2006.
    
57. 
    История Казахстана в русских источниках ХҮІ-ХХ вв. Ү-том. Первые историко - этнографические описания казахских земель. ХІХ в. І половина. – Алматы: Дайк-Пресс, 2007.
    
58. 
    Кадырбаев М., Курманкулов Ж. Культура древних скотоводов и металлургов Сары-Арки. – А., 1992.
    
59. 
    Кадырбаев М.К., Марьяшов А.Н. Наскальные рисунки хребта Каратау. – А.-А., 1992.
    
60. 
    Казахстан в начале XX в: методология, историография, источниковедение. Сб. Ст, Вып-1, 2. – А., 1993.
    
61. 
    Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан. Летопись трех тысячилетий. – А.-А., 1992.
    
62. 
    Кочевники Урало-Казахстанских степей. – Ек., 1993.
    
63. 
    Көркемсуретті Қазақстан тарихы. Ежелгі дәуірден біздің уақытымызға дейін. 4 томдық. – Алматы, 2006.
    
64. 
    Кузьмина Е.Е. Древнейшие скотоводы от Урало до Тянь-Шаня. – Ф., 1989.
    
65. 
    Кушаев Г.А. Этюды древней истории степного Приуралья. – У., 1993.
    
66. 
    Қазақстан тарихы көне дәуірден бүгінге дейін. 5 томдық. 2 том. – Алматы: Атамұра, 1998.
    
67. 
    Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін. 5 томдық. 3 том. – Алматы: Атамұра, 2000.
    
68. 
    Қазақстанның тарих ғылымы. - Алматы, 2005.
    
69. 
    Қазақстан тарихы туралы түркі деректемелері. 5 том. ХҮ-ХІХ ғасырлар шығармаларынан үзінділер. – А., 2005.
    
70. 
    Қазақстан Республикасында тарихи сана қалыптасуының тұжырымдамасы. Концепция становления исторического сознания в Республике Казахстан. - Алматы: Казахстан, 1995. – 32 стр.
    
71. 
    Қозыбаев М. Халық рухының қайнары. / Қазақ әдебиеті, 24.07.1998.
    
72. 
    Қалибек Даняров Қазақстанның балама тарихы. – А., 1997.
    
73. 
    Қинаятұлы З. Көшпенділер мемлекетінің пайда болу ерекшелектрі мен типі. // Қазақ тарихы. 2006 ж., №2. – 21-26 бб.
    
74. 
    М.Ш.Өмірбекова Сақ (скиф) тарихы мен мәдениеті. – А., 2004.
    
75. 
    Маргулан А.Х., Акишев К.А., Оразбаев А.М. Древняя культура Центрального Казахстана. – А., 1966.
    
76. 
    Маргулан А.Х. Бегазы – Дандыбаевская культура Центрального Казахстана. – А.-А., 1979.
    
77. 
    Марков Г.Е. Кочевники Азии. - М., 1976.
    
78. 
    Марков Г.Е. Теоретические проблемы номадизма в советской этнографической литературе. // Историография этнографического изучения народов СССР и зарубежных стран. - М., 1989.
    
79. 
    Медоев А.Г. Геохронология палеолита Казахстана. – А.-А., 1982.
    
80. 
    Миняев С.С. Сюнну. – М., 1988.
    
81. 
    Мұхаметханұлы Е. Тарихи зерттеулер. – А., 1994.
    
82. 
    Мұхтархан Оразбай Үйсін тайпалары жөніндегі тарихи деректер. - А., 1970.
    
83. 
    М.Ізімұлының редакциялық басшылығымен Батыс Қазақстан облысының энциклопедиясы. - А.: Арыс, 2002.
    
84. 
    Назарбаев Н.Ә. Қазақтың бүкіл тарихы, бірігу тарихы, тұтастану тарихы. \ Ақиқат журналы, 1998.
    
85. 
    Өтениязов С. Аттила. - А., 2000.
    
86. 
    Пищулина К.А. Қазақстан жеріндегі этникалық процестер; Қазақ халқының қалыптасып бірігуі. / Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (Очерк). - А., 1994.
    
87. 
    По следам древних культур Казахстана. – А., 1970.
    
88. 
    Проблемы этногенеза и этнической истории народов Средней Азии и Казахстана.- М., 1986.
    
89. 
    Скрипкин А.С. Азиатская Сарматия. – С., 1990.
    
90. 
    Салғарин Қ. Алтын тамыр. – А., 1986.
    
91. 
    Салғарин Қ. Қазақтың қилы тарихы. – А., 1992.
    
92. 
    Салғарин Қ. Көмбе. – А., 1989.
    
93. 
    Самашев З.С. Наскальные изображение верхнего Прииртышье. - А., 1992.
    
94. 
    Сарбас Ақтаев Қазақ ханымдары. – Алматы: Ана тілі, 2001. – 104 бет.
    
95. 
    Сенигова Т.Н., Бурнашева Р.З. Изобразительный мотив льва в прикладном искусстве древнего Казахстана. // Археологические исследования древнего и средневекового Казахстана. - Алма-Ата: Наука, 1980.
    
96. 
    Смирнов К.Ф. Савроматы. – М., 1964.
    
97. 
    Смирнов К.Ф. Сарматы и утверждение их политического господства в Скифии. – М., 1984.
    
98. 
    Степи Евразии в древности и средневековье. - Кн. 1. – Санкт - Петербург, 2002.
    
99. 
    Таймаганбетов Ж.К. Палеолитическая стоянка им. Ч. Валиханова. – А.-А., 1990.
    
100. 
     Таным тармақтары. – А., 1998.
     
101. 
     Тарих – адамзат ақыл – ойының қазынасы: Он томдық – Астана: «Фолиант», 2005. – 416 бет. Т.2: Антикалық Грекия және Рим тарихи ойы. – 2005. – 416 бет.
     
102. 
     Токарев С.А. Ранние формы религий. - М., 1990.
     
103. 
     Толстов С.П. По следам древнехорезмийской цивилизации. - М: Издательство АН СССР, 1948. см. на сайте: http://www.opentextnn.ru/history/archaeology/expedetion/Tolstov/?id=1778.
     
104. 
     Томас Костейн Аттила властелин мира-А., 2004.-269с.
     
105. 
     Тынышпаев М. Материалы к истории киргиз-казахского народа. – Ташкент, 1925.
     
106. 
     Ұлы Дала мемлекеттері. – Алматы: «Адамдар» баспасы, 2006. – 216 бет. Ғылыми кеңесші Зардыхан Қинаятұлы, тарих ғылымдарының докторы, профессор.
     
107. 
     Хазанов А.М. Кочевники и внешний мир. - А., 2000.
     
108. 
     Черников С.С. Загадка Золотого кургана. – М., 1965.
     
109. 
     Юдин П.В. Центральная Азия в ХІҮ-ХҮІІІ веках глазами востоковеда. – Алматы: Дайк-Пресс, 2001.
     

№ 1, 2 дәріс

Ал Отан тарихынының жағдайына келер болсақ, өтпелі кезеңнің қиыншылықтары мен қайшылықтары мол болды. Кеңестік дәуірде ол жалпы одақтық тарих ғылымының арасында дамыды, оның құрамдас бөлігі болды. Көптеген тарихи зерттеулерге тарихи үрдісті шамадан тыс идеологияландыру, қарадүрсін-тікелей түсіну, схематизм тән еді. Тыйым салу жүйесі зерттеулердің дерекнама базасын шектеп отырды. Қоғам өмірінің барлық құбылыстары бойынша таптар мен тап күресін маркстік-лениндік тұрғыдан түсіндіруге негізделген таптық-әлеуметтік көзқарасты негіз етіп алған методолгия үстемдік етті.

Бүгінгі таңда, Қазақстан тарихы Әлем тарихының, Еуразия тарихының, Көшпелілер өркениетінің, Түркі халықтар тарихының және Орталық Азия тарихының шеңберінде қарастыру туралы ұғым қалыптасты. Қазақстан тарихы ұлттық бірлік, тәуелсіз мемлекеттілік және Отаншылдық сезімді тәрбиелеудің басты факторына айналып отыр.

2. Гуманитарлық білім беру ісінің мақсаты-қоғам мүшесінде сезім, көңіл-күй мәдениетін тәрбиелейтін, адам дамуындағы кемшілікті, сыңаржақтылықты жоюға және адамның ішкі мүмкіндігін ашуға әсер ететін, өмірлік құндылықты, бағдарды жүйеге келтіретін көп салалы процесс. Сондықтан гуманитарлық пәндердің бірі ретінде тарих пәні үлкен маңызға ие болды.

3. 1992 жылғы дүниежүзілік құрылтайда жасалған баяндамада тарихшы М.Қозыбаев Қазақстан Республикасының тарихын он кезеңге бөліп көрсетті:

1. Ерте кезең(б.з.б. ХҮІІ-ҮІІІғғ.) немесе ХІІІ-ҮІІІғғ.

2. Сақ-савромат(ерте көшпенділер кезеңі) кезеңі-б.з.д. ҮІІ-ІҮғғ.

3. Антикалық кезең:ғұн, қаңлы, үйсін, алан тайпалар өмір сүрді-б.з.д. ІІІғ.б.-б.з. Үғ.

4. Түркі кезеңі-б.з. ҮІ-Хғғ.

5. Қыпшақ дәуірі -ХІғ.б.-1219ж.

6. Монғол дәуірі -1219 жылдан -ХҮғ. І-ші жартысы

7. Қазақ халқы және хандық дәуірі-ХҮғ. ІІ-ші жартысынан -ХҮІІІғ. 30жж.

8. Қазақстан Ресей империясының құрамында - ХҮІІІғ. 30жж.- 1917ж. дейін

9. Кеңес дәуірі-1917-1990жж.

10. Тәуелсіздік дәуірі-1991ж. 16 желтоқсаннан-бүгінгі күнге дейін

Бүгінгі таңда тарихтың әр кезеңіндегі проблемалардың ашылуы әр түрлі, пікір қайшылығы көп. Отандық тарих ғылымының дамуына 1998 жылы үлкен бетбұрыс әкелді. Ұлттық тарих жылы, соңғы қорытынды шығарылды, жаңа міндет нақтыланды, жаңа басылымдар жарық көрді. “Қазақтар” ( “Казахи”) ІХ томдық анықтама, “Қазақстан тарихы” журналы, ҮІ томдық “Қазақстан” энциклопедиясы т.б. жарық көруде.

1. Тарихтағы Еуразия көшпелілерінің алатын орны;

2. Қазақтың шығу тегі (этногенез процесі);

3. Қазақ мемлекеттілігі, оның даму эволюциясы.

Отан тарихы алдында тұрған екі міндет бар:

1. Тарихты аңызға айналдырып, дәріптеуден сақтану;

2. Обьективті бағалау.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. “Тарих” ұғымының түсінігі.

2. Кеңестік дәуірде Отан тарихының дерекнамалық шеңбері неге тар болды?

3. Қазіргі таңда Отан тарихының Әлем тарихындағы орны?

4. Гуманитарлық пәндердің мақсаты?

5. М.Қозыбаев Қазақстан тарихын неше кезеңге бөліп қарастырады?

6. Қай жылы Ұлттық тарих жылы деп аталды?

7. Қазақстан тарихының өзекті мәселелері?

8. Отан тарихы алдында тұрған екі міндет?

Дәріс №3, 4

Тақырыбы: Қазақстанның ежелгі дәуірінің жазба деректері.

Дәрістің мақсаты: Студенттерге мәселенің теориялық мазмұнын түсіндіру.

Негізгі сұрақтар және қысқаша мазмұны: 1. Тарихи деректер – тарих, деректану ғылымының тікелей зерттеу объектісі. 2. Деректану – тарихи деректер туралы ғылым. 3. Қазақстанның ежелгі дәуірінің тарихы бойынша жазба деректер.

Дәрісте тарихи деректердің түрлері, Қазақстанның ежелгі дәуірінің тарихы жөнінде грек, парсы, араб, қытай, түрік жазба деректер жөнінде жан-жақты мәліметтер беріледі.

1768-1774жж. Еділ бойының, Оралдың, Сібір мен Қазақстанның тарихын, географиясын және олардағы халықтардың этонграфиясын зерттеу мақсатымен ұйымдастырылған ІІ-ші академиялық экпедиция Қазақстанда археологиялық зерттеу ісін жалғастырды. Экспедицияға сол кездегі аса көрнекті ғалымдар П.С.Паллас, И.П.Фальк, И.Г.Георги, П.И.Рычков, Х.Барданес қатысты.

ХХғ. орта шеніне қарай негізіне Орталық, Солтүстік және Шығыс Қазақстан бойынша едәуір материал жинақталды.

1862ж. Қазақстанда В.В.Радлов археологиялық жұмыстар жүргізе бастады, қола ғасыр көнбелерін алғаш рет ғылыми негізде қазу жұмыстарын жүргізу ісі соның есімімен байланысты. В.В.Радлов Солтүстік-шығыс Қазақстан мен Сібірдің ертедегі ескерткіштерін топтауды және кезең-кезеңге бөлуді ұсынды. Бұл аудандар мәдениетінің тарихын ол мыс және қола ғасыры, ертедегі темір ғасыры, жаңа темір ғасыры және ертедегі ортағасырлар кезеңдеріне бөлді. Бұл ғалымның еңбектері Қазақстан археологиялсының ілгері басқан үлкен қадамы болып оны дамыта түсті.

1867ж. археологиялық комиссияның тапсыруымен орыстың белгілі шығыстанушысы П.И.Лерх Түркістан өлкесін зерттеді. Ол Сырдария бойындағы Сауран, Сығанақ қалаларын орындарын қарап шықты. Талас алқабының бірқатар қалаларының орындарында болып, Жанкент қаласының орнын қазды. Ол өзі кездестірген ескерткіштерді тіркеумен, мұқият сипаттаумен қоса олар туралы жазбаша хабарлады, іріктеп, осы үзінділерге талдау жасады және түсініктеме берді.

1893-1894жж. В.В.Бартольдтің осы аймаққа іс-сапармен келуі, археологиялық мен шығыстану ісін дамытуда зор рөл атқарған уақиға болды. Ол Шу және Талас алқабының, Ыстықкөл ойпаты мен Іле өзені алқабының ескерткіштерін көріп шықты. Ол жазған “Ғылыми мақсатпен Орта Азияға сапар туралы есеп” осы кезге дейін тарихи ақпарттың үлгісі болып қалып отыр. Көптеген жазбаша деректемелерге сүйене отырып В.В.Бартольд зерттеген ауданының топографиялық көрінісін суреттеп, археологиялық жағынан болашағы зор есекрткіштерді анықтады және оларды ортағасырдағы белгілі қалалармен салыстырды. Атап айтқанда ол Таразды, Әулиеата(Жамбыл) орынында деп белгіледі.

ХХғ. басында құрылған Орыс географиялық қоғамының Батыс Сібір, Семей және Орынбор бөлімдері, Орынбор ғылыми архив комиссиясы, Орталық Солтүстік-шығыс Қазақстанды археологиялық зерттеу ісінде елеулі рөл атқарды. Соның нәтижеснде ХІХ-ХХғғ. басында нақтылы, мол материал жинақталып, ол кейбір дәрежеде жүйеге келтірілді.

Революциядан кейінгі алғашқы жылдардағы еңбектер ішінде археологтар П.П.Ивановтың Сайрамда және В.Д.Городецкийдің Жетісуда, Қазақстанның оңтүстігінде жүргізген зерттеулері, Орта Азияның ертедегі тарихын ең ірі зерттеуші М.Е.Массонның Сайрам қала жұртына және Түркістандағы Ахмет Иассауи кесенесіне арналған мақалалар бар. Батыс Қазақстанда 1926ж. М.П.Грязновтың І Киргильд пен ІІ Киргильд қабірлерін, Орал сайды, Құнанбай сайды ашып, қазба жұмыстарын жүргізуі бай материал берді және андронов мәдениеті тек Батыс Сібірге ғана деп орныққан пікірді өзгертті.

1946ж. Қазақстанда Ғылым академиясының құрылуына байланысты археологиялық жұмыстардың көпшілігін Ш.Ш.Уәлиханов атындағы тарих, археология және этнография институтының археология бөлімі жүргізді. Сол кезден бастап археологиялық зерттеулер ауыртпалығының орталығы Алматыға ауысады, Қазақ археология мектебі қалыптасады.

Құрылған бөлімнің алғаш ұйымдастырған археологиялық экспедициясы Орталық Қазақстан экспедициясы облды, оны сол кезде академик Ә.Х.Марғұлан басқарды.

Экспедиция неолит және энеолит дәуірлерінің тұрақтарын, андронов және дәндібай-беғазы мәдениеттерінің қоныстары мен зираттарын, б.з.б. ҮІІ-Іғғ. Жерлеу ғимараттарын, түрік заманы қорғандарын, ортағасырлық қалалар мен қоныстарды тауып, зерттеді.

Соғыстан кейінгі екінші экспедиция-А.НБернштам мен Е.И.Агеева басқарған Оңтүстік Қазақстан экспедициясы. Оның жұмысының қорытындысы Отырар оазисіндегі, Шу-Талас өзендерінің аралығындағы, Қаратаудың солтүстік беткеіндегі, Сырдария алқабындағы қалалар мен қоныстар орныдарының үлкен тобын зерттеу, картаға түсіту болды.

1945ж. бастап, Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясымен және Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясымен қатар дерлік КСРО Ғылым академиясының С.П.Толстов басшылық еткен Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясы Қызылорда облысында археологиялық зерттеу ісін жүргізді.

1947ж. С.С.Черников басшылығымен Шығыс Қазақстан археологиялық экспедициясы жұмыс істей бастады. Экспедицияның мақсаты Өскемен мен Бұқтырма су электр станцияларының суы астында қалатын аймақта орналасқан ескерткіштерді анықтап, зерттеу болған. Мұнда неолит дәуірінен орта ғасырларға дейінгі көптеген ескерткіштер анықталып, Шығыс Қазақстанның тарихи өткендегісін сипаттайтын материал алынды.

Екінші кезеңдегі археологиялық жұмыстардың қорытындысы бес томдық “Қазақ ССР тарихының” екі томының шығарылуы болды, онда археологиялық деректемелерге талдау жасалып, ертедегі және орта ғасырлардағы Қазақстанның тарихи үрдісі көрсетілді.

Қазақ археологиясы тарихының жаңа зерттеу кезеңі 80-жылдардан басталды. Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы қола және ерте темір дәуіріндегі палеоэкономикасы бойынша мал шаруашылығы, кен ісі және ертедегі металлургия, қыш өндірісі жөніндегі материалдарға талдау жасалды.

Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Қашан Тобыл боярының ұлы С.Ремезов жазған “Сібірдің сызба кітабы” жарық көрді?

2. Еділ бойының, Оралдың, Сібір мен Қазақстанның тарихын, географиясын және олардағы халықтардың этонграфиясын зерттеу мақсатымен ұйымдастырылған ІІ-ші академиялық экпедиция қашан өз жұмыстарын жүргізді?

3. Қазақстанда қола ғасыр көнбелерін алғаш рет ғылыми негізде қазу жұмыстарын жүргізу ісі кімнің есімімен байланысты?

4. Қашан археологиялық комиссияның тапсыруымен орыстың белгілі шығыстанушысы П.И.Лерх Түркістан өлкесін зерттеді?

5. “Ғылыми мақсатпен Орта Азияға сапар туралы есеп” еңбегінің авторы?

6. Кім Батыс Қазақстанда 1926ж. І Киргильд пен ІІ Киргильд қабірлерін, Орал сайды, Құнанбай сайды ашып, қазба жұмыстарының бай материалдарына сүйене отырып, андронов мәдениеті тек Батыс Сібірге ғана деп орныққан пікірді өзгертті?

7. 1947ж. С.С.Черников басшылығымен қандай экспедиция жұмыс істеді?