Пияз туыстастар Пияз туыстастар пиязшықты, түйнекпиязшықты кейбірі тамырсабақты өсімдіктер. Әлемде 650-дей түрді құрайды. Жапырақтары таспа тәрізді түтікшелі болады. Гүлдері ұсақ, жай шатыргүлге жиналған. Бунақденелілермен тозаңданады. Жемісі – қауашақ тұқымы жел, жануарлар, құмырсқалар арқылы таралады.
Басты пияз
Басты пияз сипаттамасы
Екі жылдық көкөністік дақыл. Биіктігі 15 см-дей пиязшығы болады. Гүлсидамы 1,5 м-дей.
1.Күздік сарымсақ – қысқа қарай егіледі
2.Жаздық сарымсақ – көктемде егіледі
Астық тұқымдасы
Табиғатта таралуы
Далалар мен шалңындықтардың негізін құрайтын өсімдіктер.
Жер шарындағы түр саны
10 000 жуық түрі бар.
Жапырағы
Қатар жүйкелі, таспа тәрізді, қынап түзеді, жапырағы мен қынап аралығында тілше бар.
Тамыры
Шашақ тамыр
Сабағы
Сабансабақ.
Гүлі
Көбінесе қосжынысты (тек жүгеріде дара жынысты).
Гүлінің негізінде 2 кейде 3 түссіз жұқа қабыршақ және 2 гүл үлпегі орналасқан. Аталығы – 3, аналығы – 1, аузы екі телімді. Жеміс жапырақшасы 3 - еу.
Гүлінің формуласы (Гж – гүлжарғақ) - .
Жатыны жоғары орналасқан.
Гүлшоғыры
Сыпыртқы гүл, күрделі масақ, собық және шашақ гүлшоғыр.
Жемісі
Дәнек – құрғақ жеміс
Өкілдері
1.Азықтық түрлері – бидай, күріш, қарабидай, жүгері, тары, қант қамысы,т.б. 2.Малазықтық және арамшөп түрлері – арпа, сұлы, қарабас, бидайық, атқонақ, бетеге, тарғақ, арпабас. 3.Сабағы сүректенгенөкілі – бамбук. 4.Қағаз өндіру шикізаты түрлері – бамбук, қамыс.
Құртқашаш тұқымдасы
Табиғатта таралуы
Жарығы мол, ылғалы жеткілікті аймақтарда кездеседі
Түр саны
Жер шарында 1800 түрі, Қазақстанда 36 түрі бар.
Жапырағы
Жапырағы таспа тәрізіді.
Гүлі
Гүлі – ірі, қос жынысты, дұрыс кейде бұрыс гүлді.
Гүлсерігі - жайгүлсерік.
Гүлінің формуласы -
Жемісі
Үш ұялы қауашақ.
Өкілі
Германдық құртқашаш - көпжылдық шөптесін өсімдік. Биіктігі 1м, ақ түсті тамырсабағы медицинада қақырық түсіретін дәрі ретінде қолданылады.
Інжугүл
Сипаттамасы
Даражарнақтылар класы, інжугүл туыстасына жататын улы өсімдік.
Биіктігі 15 – 20 см. Жайық өзенінің оң жағалауында өседі.
Тамырсабақты, оның буынаралығы ұзарып, тармақталады.
Жапырағы
Қандауырша тәрізді, 1 қабыршақты, 2 жасыл жапырақ.
1.Жапырағын жүрек жұмысын жақсартуға ішеді.
2.Гүлін парфюмерияда қолданады.
VI Бөлім
ЖЕР БЕТІНДЕГІ ӨСІМДІКТЕРДІҢ ДАМУЫ Төменгі саты өсімдіктерінің дамуы
Өсімдіктер дамуы жайлы түсінік
Жер шамамен 5 миллиард жыл бұрын пайда болған. Әлемдік мұхитта осыдан 4,5 миллиард жыл бұрын физика-химиялық процестер жүрген. Алғашқы тірі ағзалар шамамен 2,7-4,5 миллиард жыл бұрын суда пайда болған. Бұдан 1,5-2 миллиард жыл бұрын қарапайым 1 жасушалы ағзалар пайда болған. Кейбір жасушаларда фотосинтез жүргізетін хроматофора пайда болған. Олар шамасы цианобактериялар болуы мүмкін.
Қоректенудің 2 түрі
Палеонтологтардың мәліметі бойынша бұдан 570-2700 миллион жыл бұрын тірі ағзалар автотрофтар(өсімдіктер) мен гетеротрофтар (жануарлар) болып анықталды.
Жоғары саты өсімдіктерінің дамуы
Алғашқы жер бетіндегі өсімдіктерге бастама болды
Балдырлар
Жер бетіне ауысқан алғашқы өсімдіктер
Ринифиттер
Ринифиттар сипаты
Ринифиттер - биіктігі 15-20 см, көпжасушалы жасыл өсімдіктер. Олар бұдан 405-440 миллион жыл бұрын құрлыққа шығып, кейіннен жойылған. Сабағы дихотомиялы бұтақтанған, ол таллом деп аталады. Жер асты бөлігін ризомоида деп атаған, одан ризоидтар тараған. Олар споралары арқылы көбейген.
Бұдан 130 миллион жыл бұрын, ертедегі ашық тұқымды өсімдіктерден пайда болды. Олар 60 миллион жылдан бері үстемдік танытып келе жатқан өсімдіктер.
Мәдени өсімдіктердің шығу тегі, алуан түрлілігі, шыққан орталықтары
Мәден өсімдіктердің шығу тегі
Жабайы өсімдіктерден тараған.Адамдар жабайы өсімдіктердің тұқымдарын жинап, қоныстарының айналасына егіп өсірген.
Мәден өсімдіктердің қысқаша тарихы
1.Бидай б.з.д. VII мыңжылдықта егілген.
2.XVI ғасырда картоп, қызанақ, күнбағыс егілген.
3.XIX бас кезінен қант қызылшасы өсіріледі.
Өсімдіктердің жаңа сорттарын шығар у жолдарын зерттейтін ғылым
Селекция(лат. «селекцио» - таңдау, сұрыптау)
Селекционер ғалымдар шығарған бидай сорттары
1.П.П.Лкуьяненко шығарды–Безостая-1, Аврора, Кавказ сорттары
2.В.Н.Ремесло шығарды – Мироновская юбилейная, Мироновская 808, Ильичевка
3.Н.Л.Удольская шығарды – Қазақстандық – 126, Қазақстандық – 3, Қазақстандық – 4
Күнбағыс сортын шығарды
В.С.Пуставойт
Мәдени өсімдіктердің шыққан орталықтары
1.Жерорта теңізі жағалауы
2.Алдыңғы Азия
3.Орта Азия
4.Үнді-Бирма ауданы
5.Қытай, Көрея
6.Үндіқытай
7.Орталық Америка
8.Оңтүстік америка
VII Бөлім Вирустар дүниесі Вирус (лат. «virus» - «у») - жасушасыз ағза. Вирустар - тек тірі жасушада ғана өсіп – өне алатын, жасушасыз, шығу тегі белгісіз ағзалар.
1892 ж Д.И.Ивановский темекі теңбілі вирусын ашты. «Вирус» терминін ғылымға 1899 ж. М.Бейерник енгізді.
Вирустарды вирусология (лат. «virus» - у, «logos» - ғылым) ғылымы зерттейді.
