ара-   сындағы  кеңістікті  мекендеген  көптеген  к а зак   ауы лдары   Ресей  өскер-

қоңы рат,  албан, дулат рулары  мен  баска да  кейбір рулардың әр түрлі  бө- 

лімш елерінің казақтары болатын. «Мен қарулары барлардың ғана жүруіне 

рұксат еттім,  — деп  еске алған  Черняев,  — олар айтқандарынан  қайтпады 

ж әне мен олардан бізге қалай көмектесесіндер деп сүрадым.  — Айқаймен, — 

деп жауап қайтарды олар».82

Алайда Черняев сиқым руының биі  Құдайберген Баетов баскарған  1000 

адамды ғана отрядка қабылдаған. Көз көргендердіңпікірлері бойынша, қазақ 

сарбаздары қокандықтармен шынында да батыл шайқасқан ж әне өздерінің 

айқайымен ұран көтеріп, мұныңөзі «үйреніспеген адамдарға коркыныш үяла- 

ткан».83

Ж оғарыда суреттелген барлық оқиғалардың әсерімен Қоқан тарихшысы 

Нияз Мұхаммед Куканди Әлімқұлдың «жиіркенішті мінез-құлқы» және орын- 

сыз қатыгездік әрекетгері салдарынан «барлық қазақтар оның жаулары және 

кәпірлер әскерінің одақтастары болып шықты; олар Ш ымкенттің алынуына 

себеп болды жөне дінсіздерді Таш кентке аттануға көзін жеткізген де солар 

еді» деп өкінішпен айтуға мәжбүр болған.84

Көшпелілердің орыс әскерлерін қолдауының көптеген фактілерімен катар 

кейбір  қазақ руларының негізінен  алғанда  сіргелі  бірлестігінің,  сондай-ак 

Қоқан билеушілері қазақтардың басқа рулықтоптарына Караганда пүрсатгы 

жағдайға койған кұрама күрамындагы қазақтардан шыққандардың қокандық- 

тар жағында бағдар ұстағанын ж әне Түркістан мен Шымкентті жаулап алу 

кезінде «қоқандықтарға көмек көрсетуге өте белсенді түрде катысқанын» атап 

өткен жөн.85

Сонымен бірге Оңтүстік Қ азақстанны ң көш пелі халкы арасында Орта 

Ж үз  бен  Кіші  ж үздің   өріс  алған  ұрыс  қимы лдарынан  шет  калып,  бірақ 

К окан әскерлерініңталап-тонауы нан.кауіптеніп, Ж өлек пен Қаратау жо- 

тасы нан  ш ет ж ерлерге  алы стап  көш іп  кеткен  ру'6өлімш елері  аз  болған 

ж оқ, сөйтіп «Т үркістан ны ң төңірегі  мүлде қаңы рап қалды».86

1864 ж ылдың күзіне қарай О ңтүстік Қ азақстанда ж әне Орталық А зия- 

ның бірқатар аймақтары нда қалы птасқан әскери-саяси жағдай  М .Г.Чер- 

няевтің  ө р к ө к ір ек тік   ж оспарлары на  өте  сәй к ес  келді.  Бүл  кезге  қарай 

қазақтарды ң   көп ш ілігін ің   белгілі  бір  дәреж еде  орыс  өкімет  орындары 

ж ағы на бүйрегі  бұрды ж ән е қоқанды ктарға қарсы күресте оларға шама- 

сынша көм ек көрсетті.  Қ окан хандығының өзінде саяси күш тердің тайта- 

ласы күш ейді ж ән е хан мен оны ң ең ж ақы ндары ның озбырлығына карсы 

наразы лы қкүш ейді. Сонымен бірге Қ оқан мен Бұхара арасындағы бұрын- 

ғы қайш ы лы қтар ж аңа күш пен  көрінді.  Қ оқан хандығы ж ерінің бір бөлі- 

гінен дәм еленген Бұхара әм ірі Ф ергана аңғары на ж аңа шабуыл жасады, 

сол  арқы лы   Әлімқұлды   өскерлерін ің   көпш ілік  бөлігімен  Ш ым кенттен 

Т аш кен тке кетуге м әж бүр етті. Әлімкүл Ш ы м кент уәлаяты н басқаруды 

Т аш кен ттің  беклербегі  М ы рзахметке тапсырды.  Ал  парванаш ы  Нұрмұ- 

хамедті Ш ымкенттің әскери коменданты етіп тағайындады, оның билігінде 

Қ оқан  ханды ғы ны ң «таңдаулы  өскерлерінен тұратын»  он  мың адамдық 

гарнизон болды.

Осы қолайлы  жағдайды пайдаланған  Ч ерняев өз қимылдарын  Петер- 

бургпен, тіпті Омбымен де келісіп алмай подполковник Лерхеге өзіне ба- 

ғынышты торт рота ж аяу әскер,  казактар жүздігі құрамындағы әскерм ен 

ж әне Ә улиеатаны ң мың адамдык қазақ сарбаздарымен Ш ымкентке атта- 

нуға бұйры қ берді.  С оны мен бір мезгілде Т үркістаннан н а қ с о л   бағытқа

378

баска  отряд  (алты  ж арым  рота  ж аяу  әскер ,  ж үз  елу 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: