Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

(1843—1906) ш ы ғармаш ылығы  негізінен  Батыс 

Қ азақстан д а болған оқи ғаларм ен  тығыз  байланысты.  Патша үкім етінің 

Е рекш е  ком итеті  1868 ж ы лғы   21  қазан да  б екіткен   «О ры нбор ж ән е  Б а ­

ты с С іб ір  ген ер ал-гу б ер н ато р лы қтар ы н ы ң  далалы қ облы стары н  баск- 

ару  ту р ал ы   у ақ ы тш а  ереж е»  х ал ы қты ң   ж а ң а  тол қуы н   туғы зды .  Бұл 

кезд е  Т ү р к іст ан   өл кесі  С ы рд ари я  ж ә н е  Ж етісу об лы стары н а  б өлін іп, 

Түркістан  генерал-губернаторлы ғы   күрылған едг' Ж аңа Ережеге сәйкес 

Қ а за қ с т а н н ы ң  қалған  б ө л ігін ің  аумағы   орталы ғы   Орал  қаласы нда  б о ­

лтан  О рал,  орталы ғы   О ры н бор  қаласы н д а  болған  Т орғай ,  орталы ғы  

Омбы  қаласы н д а болған  А қм ола ж ә н е  орталы ғы   С емей қаласы нда  б о­

лтан  С ем ей об лы стары н а бөлінді.  Іш кі Орда (Б өкей  О рдасы)  А страхан 

гу б ер н и я сы н ы ң  кұрам ы н а кірді.  О блы стар өз  іш інде  уездерге,  болы с- 

тар мен старш ы нды қтарта бөлінді.  П атш аны ң хан үрп ақтары н а сы йла- 

ған  ж ер ін   қ о с п а тан д а ,  ж ер  Р есей  м е м л ек е тін ің   м ен ш ігін е  көш ті.  Ха- 

лы қ тан   ж и н ал аты н   алы м дар  көлем і  көб ей тілді.  Б аты с  Қ азақ стан н ы ң  

қ а за қ та р ы   ж а ң а   ер е ж еге  ж ауап   ретін д е  к ө те р іл іск е  ш ы қты .  Қ и я л - 

таж ай ы п   ө л к е  —  «Ж и д елібай сы н та»  ж ә н е   «Т ескентаута»  көш іп   кету 

идеясы  таралды .  П атш а  өкім еті  ә с к е р  ж іб еріп ,  кө тер іл ісш іл ер д ің  ж о- 

лы н  б ө гед і.  М ұ р атты ң   п о э т и к а л ы қ   күш і  н ак   осы  к е зе ң д е   ер екш е 

көрін ді.  Ол халы қты ң  өз тәу ел сізд ігі  үш ін,  құт-берекелі  өл кеге көш іп 

кету  ж олы ндаты   к ү р е с ін ің  қуатты  ж арш ы сы н а,  ұран ш ы сы н а  ай н ала- 

ды.  «Үш  қи ян »  деген   ө л ең ін д е  М ұрат  Қ азақ стан д ы   ж аулап   алу  ж ә н е 

отарлау ж атдайлары н даты  қ а зақ та р д ы ң  күй ініш ті  өм ірін суреттеген:

Е д і л д і   т а р т ы п   а л ғ а н ы   -  

Е т е к к е   к о л д ы   с а л ғ а н ы ,

Ж а й ы қ т ы   т а р т ы п   а л ғ а н ы   —

Ж а ғ а ғ а   к о л д ы   с а л ғ а н ы .

О й ы л д ы   т а р т ы п   а л т а н ы   —

О й ы н д а т ы с ы н ы ң   б о л т а н ы .

5 4 8

М а ң ғ ы с т а у д ы ң   ү ш   т ү б е к  

О н ы - д а ғ ы   а л ғ а н ы .

Ү р г е н і ш   п е н   Б ұ қ а р ғ а  

А р б а с ы н   с ү й р е п   б а р ғ а н ы   —

К о н ы с т ы ң   б а р   м а   к а л г а н ы ? !

М а л   м е н   б а с т ы   е с е п т е п ,

Б а л а н ы ң   с а н ы н   а л ғ а н ы   —

А ң ғ а р с а ң ы з ,   ж і г і т т е р ,

З а м а н а н ы   т а ғ ы   д а

Б і р   к ы р с ы к т ы ң   ш а л ғ а н ы !

Бұл  ө л ең ін д е  ол  А с ан қ ай ғы ,  Қ а зт у ғ а н ,  О р а к ,  М ам ай ,  Т ел а ғы с, 

Ш ора,  И сатай   си яқ ты , туған   ө л к ес ін д е  б ақы тты   өм ір сүре  ал м ай ,  ар - 

манда  кеткен   баты рлар туралы  толғанады .

М ұрат ақы н   отар ш ы л д ы қ са яса т  қ а за қ т а р д ы ң  еж ел гі  ж ер л ер ін   ба- 

сып  алып  қан а  қо й м ай ,  ж е тк ін ш ек   ұрп ақты   т ә р б и е л е у ге   де  к е сір ін  

тигізеді деген аландауш ы лы ғы  мен  корқы ны ш ы н ж асы рмайды .  М үрат- 

ты ң   «Қ азтуған»  ,  «Ш алгез»  деген   ө лең дері  өткен   зам ан н ы ң  ж ы р ш ы - 

ж ы раул ары н ы ң  д әстү р ін   ж аң а  зам ан тал ап тар ы н а с ә й к е с   одан  әрі да- 

мытуға ж ол салған  э п и к а л ы қ  үлгілер  болы п табы лады .

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: