Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

С олтүстік  К авказ  таулы қтары   қозғалы сы ны ң  өрлеуіне  тұстас  келді,  ал 

П етербург  сарайы  таулы қтар  қозғалы сы н  басуға  едәуір  әскери   күш тер 

болуге мөжбүр болған еді.  А ралары нда ортақ белгілер де, сонымен бірге 

ерекш елік те көп болған отарш ылдыққа қарсы осы мейлінше қуатты қоз- 

ғалы стар  ы қ п ал ы н ы ң   к өрш ілес  ай м актарға  таралу  болаш ағы   патш а 

өкім етін  Оралдан  арғы  шет  айм ақта  орналасты ры лған  тұрақты  әскери 

күш терді  қолдана  оты рып,  К енесары   ханға  қарсы  нағыз  соғыс  бастауға 

м өж бүр етті.

«Бір  мемлекетте екінш і  м емлекет болмауы  керек» деген  карарға қол 

коя  оты рып,  I Н иколай  1843 жы лғы   27  маусымда  К енесарыға карсы  кең 

көлем де  соғыс  ж оры ғы на рұқсат  етті.  Ә скери  старш ина Л ебедевтің  300 

адамнан тұратын отряды алдыңғы соккы беретін күш болуға тиіс еді, кейін- 

нен оның отрядындағылар саны  1900 адамға жетті;  1843 жы лды ңтамы зы н- 

да А. Ж антөрин ж әне Б. А йш уаков сұлтандар бастаған екінші топ жарақ- 

талды. Тайталасушы тараптардың 1843 жылғы 7 тамыздағы шайқасы үкімет- 

ке тілегендей  н әтиж е бермеді.  П олковн ик Бизанов бастаған  қарулы топ 

көтерілісш ілердің негізгі  күш терін кездестірмей, Орск бекінісіне қайтып 

оралды.  Өлкені ж ақсы  білген К енесары  шабуылға шығып,  1844 жылғы 20 

шілдеден  21  ш ілдеге қараған түні Ж антөрин сұлтан отряды ны ң быт-шы- 

тын шығарды.98

Әскери старшина Лебедев сылбырлығы ж әне дереу көмек көрсетпегені 

үшін әскери отрядқа басш ылық етуден шеттетілді.  Ж еңіспен жігерленген 

К енесары ны ң негізгі күштері  1844 жылғы  14тамызда Екатерина станица- 

сына шабуыл жасады, маңындағы елді мекенді, форштадты өртеп, 40 адам- 

ды тұткы нға ал д ы ."

К өтерілісті басу үшін О ры нбор жағынан полковник Д униковскийдің 

отряды ш ықты, ал әскерлердің  сібір тобын  генерал Ж ем чуж ников басқ- 

арды.  К енесары   патш а отрядтары ны ң қудалауы нан  құтылып кетті.  Ү кі- 

меттік топтарды абы рж уш ы лы қж айлады . Оның үстіне Ш әмілмен ұзакка 

созылған соғыс үкіметтің күш -құралдарын одан әрі аландата берді.  Кене- 

сарымен соғыс та тез ж еңіске жеткізбейтін сыңайда болды. Мұнымен коса 

Орынбор губернаторы В.  А.  П еровский мен Сібір губернаторы  В. Д.  Гор­

чаков ар асы н д аК ен есары ға  карсы  күрес ж олы  ж өн інде кереғар  к ө зк а- 

рас  пайда болды.  П еровски й   бұры нғы сы нш а ж анж алды   бейбіт ж олмен 

ш еш уді,  ал  Г о р ч ако в   к ө тер іл істі  қарулы   күш пен   басы п -ж аны ш тауды  

ж актады .

О ры нбор басты ктары  Д олгов пен Гернді  елш ілікке ж іберу каж ет деп 

тапты, елш ілік алынған нұскауларға сәйкес Кенесарыны ң алдына қабы л-' 

дауға болмайтын шарт қойды: көтерілісшілерге үкімет белгілеген шектеулі 

аймак шегінде көш іп жүруге рұксат етілді.  Патша елшілері алға койылған 

максатка ж етпей, кері кайтуға м әж бүр болды.  Бұл орайда Д олгов О ры н­

бор өкімш ілігіне К енесары ны ң барлық орыс бекіністері жойылып, басып 

алынған ж ерлер казактарға кайтарылған, дала өңіріндегі талап-тонау мен 

зорлы к-зом б ы лы қ тоқтаты лған   жағдайда ғана өзін ің  Ресей  протектора- 

тын қабы лдауға келісетіні туралы  ж ауабы н ж еткізді.

Енді үкімет А рал-Сы рдария алабы өңірінде бірнеше бекініс салып, К е­

несары  ханды  О ры нбор  өлкесінен  ығыстырып  ш ығаруға  тырысты.  Екі 

ж актан кы сп акқа алы нған К енесары  Сары аркадан кетіп, көтеріліс орта- 

лығын Үлы ж үзге көш іруге м әж бүр болды.

350

Ал С ібірөкім еторы н дары   Кенесары ж асақтары ны ң 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: