Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих



Pdf көрінісі
бет286/667
Дата29.01.2022
өлшемі47,68 Mb.
#115926
1   ...   282   283   284   285   286   287   288   289   ...   667
Байланысты:
kozybaev mk bas red kazakstan tarikhy kone zamannan buginge

кимылдарын кеңейтіп

 

қана қоймай, сонымен бірге өз жақындарының қаза тапканы 



үшін кек кай-

 

таруға да ниеттенді.



1843 жылға дейін үкімет көтерілісш ілерге қарсы тұрақты 

армияның 

ірі 


контингентін пайдаланудан тартынып, отарш ылдыкка карсы 

қозғалыстың

 

негізгі ош актары н казак бөлімдерімен тұнш ы қты руды  ж өн  көрді. 



Оның

 

үстіне  XIX  ғасы рды ң  40-ж ы лдары на  дейін  ж оғары   д әреж ел і  өскери - 



әкім ш ілік ш енділер ж алпы халы қты қ қозғалы сты   «кару колданбай, Үлы 

м әртеб елін ің   м ейірбан ды к  сезім деріне  сө й кес  келетін   ад ам герш ілік 

сенімдермен»  басу  үмітін  ж оғалтпады .97  Атап  айтканда,  генерал-м айор 

Ж емчуж ников осындай көзқарасты  жактауш ы  болды, ол өскери  министр 

Черныш евті  өз ж оспары н  кабы лдауға сендірді.  Бұл  орайда  Ж ем чуж ни - 

ковты Сібір ж әне әсіресе Орынбор генерал-губернаторлыктарының проб- 

леманы  бей бітж олм ен   шешу көзкарасы н ұстанған ж екелеген патш алы к 

әскери кайраткерлерінің катары на ж аткы зу, өрине кате болар еді.  Ж ем ­

чужников мұндай корытындыға кең ауқымды күрес басталған  кезден 4—5 

жыл  бойы  быты раңкы   отрядтармен  кимыл  ж асаған  казак  күрамалары  

командирлерінің үлесіне тиген талай сәтсіздіктердің себебінен  келген еді.

Алайда көтерілістің әлдеқаш аннан бері империя бодандығында болып 

келген  шалғайдағы  аудандар  мен  аймактарды   одан  әрі  камтуы  патша 

өкіметін  катты  мазасы зданды рды.  А затты к  кү ресін ің   белсенді  кезеңі

349



С олтүстік  К авказ  таулы қтары   қозғалы сы ны ң  өрлеуіне  тұстас  келді,  ал 

П етербург  сарайы  таулы қтар  қозғалы сы н  басуға  едәуір  әскери   күш тер 

болуге мөжбүр болған еді.  А ралары нда ортақ белгілер де, сонымен бірге 

ерекш елік те көп болған отарш ылдыққа қарсы осы мейлінше қуатты қоз- 

ғалы стар  ы қ п ал ы н ы ң   к өрш ілес  ай м актарға  таралу  болаш ағы   патш а 

өкім етін  Оралдан  арғы  шет  айм ақта  орналасты ры лған  тұрақты  әскери 

күш терді  қолдана  оты рып,  К енесары   ханға  қарсы  нағыз  соғыс  бастауға 

м өж бүр етті.

«Бір  мемлекетте екінш і  м емлекет болмауы  керек» деген  карарға қол 

коя  оты рып,  I Н иколай  1843 жы лғы   27  маусымда  К енесарыға карсы  кең 

көлем де  соғыс  ж оры ғы на рұқсат  етті.  Ә скери  старш ина Л ебедевтің  300 

адамнан тұратын отряды алдыңғы соккы беретін күш болуға тиіс еді, кейін- 

нен оның отрядындағылар саны  1900 адамға жетті;  1843 жы лды ңтамы зы н- 

да А. Ж антөрин ж әне Б. А йш уаков сұлтандар бастаған екінші топ жарақ- 

талды. Тайталасушы тараптардың 1843 жылғы 7 тамыздағы шайқасы үкімет- 

ке тілегендей  н әтиж е бермеді.  П олковн ик Бизанов бастаған  қарулы топ 

көтерілісш ілердің негізгі  күш терін кездестірмей, Орск бекінісіне қайтып 

оралды.  Өлкені ж ақсы  білген К енесары  шабуылға шығып,  1844 жылғы 20 

шілдеден  21  ш ілдеге қараған түні Ж антөрин сұлтан отряды ны ң быт-шы- 

тын шығарды.98

Әскери старшина Лебедев сылбырлығы ж әне дереу көмек көрсетпегені 

үшін әскери отрядқа басш ылық етуден шеттетілді.  Ж еңіспен жігерленген 

К енесары ны ң негізгі күштері  1844 жылғы  14тамызда Екатерина станица- 

сына шабуыл жасады, маңындағы елді мекенді, форштадты өртеп, 40 адам- 

ды тұткы нға ал д ы ."

К өтерілісті басу үшін О ры нбор жағынан полковник Д униковскийдің 

отряды ш ықты, ал әскерлердің  сібір тобын  генерал Ж ем чуж ников басқ- 

арды.  К енесары   патш а отрядтары ны ң қудалауы нан  құтылып кетті.  Ү кі- 

меттік топтарды абы рж уш ы лы қж айлады . Оның үстіне Ш әмілмен ұзакка 

созылған соғыс үкіметтің күш -құралдарын одан әрі аландата берді.  Кене- 

сарымен соғыс та тез ж еңіске жеткізбейтін сыңайда болды. Мұнымен коса 

Орынбор губернаторы В.  А.  П еровский мен Сібір губернаторы  В. Д.  Гор­

чаков ар асы н д аК ен есары ға  карсы  күрес ж олы  ж өн інде кереғар  к ө зк а- 

рас  пайда болды.  П еровски й   бұры нғы сы нш а ж анж алды   бейбіт ж олмен 

ш еш уді,  ал  Г о р ч ако в   к ө тер іл істі  қарулы   күш пен   басы п -ж аны ш тауды  

ж актады .

О ры нбор басты ктары  Д олгов пен Гернді  елш ілікке ж іберу каж ет деп 

тапты, елш ілік алынған нұскауларға сәйкес Кенесарыны ң алдына қабы л-' 

дауға болмайтын шарт қойды: көтерілісшілерге үкімет белгілеген шектеулі 

аймак шегінде көш іп жүруге рұксат етілді.  Патша елшілері алға койылған 

максатка ж етпей, кері кайтуға м әж бүр болды.  Бұл орайда Д олгов О ры н­

бор өкімш ілігіне К енесары ны ң барлық орыс бекіністері жойылып, басып 

алынған ж ерлер казактарға кайтарылған, дала өңіріндегі талап-тонау мен 

зорлы к-зом б ы лы қ тоқтаты лған   жағдайда ғана өзін ің  Ресей  протектора- 

тын қабы лдауға келісетіні туралы  ж ауабы н ж еткізді.

Енді үкімет А рал-Сы рдария алабы өңірінде бірнеше бекініс салып, К е­

несары  ханды  О ры нбор  өлкесінен  ығыстырып  ш ығаруға  тырысты.  Екі 

ж актан кы сп акқа алы нған К енесары  Сары аркадан кетіп, көтеріліс орта- 

лығын Үлы ж үзге көш іруге м әж бүр болды.

350



Ал С ібірөкім еторы н дары   Кенесары ж асақтары ны ң 



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   282   283   284   285   286   287   288   289   ...   667




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет