ПАТІПА  ӨКІМЕТІНІҢ  ОҢТҮСТІК  ҚАЗАҚСТАҢДАҒЫ  ӘСКЕРИ

 

ЭКСПАНСИЯСЫ.  ЛЙМАҚТЫҢ  РЕСЕЙ  БИЛШНЕ  КӨІИУІ

П атш а  ө кім етін ің   Қ ы ры м  соғы сы нда  (1854—1856)  неғүрлым  күшті 

дүш пандар  блогы нан  ж еңіліс табуы  Ресейдің белсенді сы ртқы   саясаты- 

ны ң мүмкіндігін едәуір шектеді. Сол екі арада елдегі жаңа рыноктық қаты- 

нас  та  тез  ж ән е  сенімм ен  күш   алып,  жедел  дамып  келе  ж атқан  Ресей 

өн ер кәсіб і  мен саудасы  үшін барған сайы н ж аңа өнім өткізу рыноктары 

мен ш икізат көздерін талап ете түсті.  Ш икізат көзі оңтүстік-ш ығыста бо- 

латы н.  «Ресейдің батыс  ры ноктары нда көп жағы нан бірінш і  орын алған 

уақы ты   өтті,  — делінген  Ә скери  ж инақта,  — ал  мұның өзі  бізді  ж аңадан 

шығыс ры ноктары н ж ә н е ең алдымен таяудағы,  Орта А зиядағы ры нок- 

тарды  іздестіруге  міндеттейді».44  Ресейдің сыртқы  саясатында  О ңтүстік 

К азақстан  мен О рталы қ А зи ян ы ң  маңызы  күрт өсті.  Қазақстанды  түпкі- 

лікті  бағы нды ру ж ә н е Орта А зия мемлекеттерімен ж ан-ж ақты   қатынас- 

тарды ж андандыру туралы мәселе койылды.

Бұл мемлекеттермен толымды сауда жасауға көптеген себептер, ең алды­

мен — Орта Шығыстағы саяси тұрақсыздық ж әне Орта Азия хандықтарының 

ішіндегі жағдай туралы патша үкіметінде кажетті ақпараттың болмауы кедергі 

жасады.  М ұның өзі  Ресейдің Орталық Азияға кіре түсуін тежеді ж әне орыс 

үкіметін  шектес жатқан  Азия елдерінде әскери-экономикалы қ және саяси 

барлау жолына түсуге итермеледі.

Орталық Азия аймағындағы сауда-экономикалық және әскери-саяси жағ- 

дайды анықтау мақсатымен  1858 жылы Н.П.Игнатьевтің Хиуа мен Бұхараға 

дипломатиялықелшілігі, Шығыс Иран (Хорасан) мен Гератқа шығыстанушы 

Н.В.Ханыков бастаған экспедиция, Қашғарға баратьГн сауда керуені күрамын- 

да көпес түрінде Ш. Уөлиханов жіберілді. Олар әкелген материалдар патша 

үкіметіне Оңтүстік Қазақстандағы және Орталық Азия хандықтарындағы са­

яси күштердің шын мөнінде орналасуын анықтауына,  олардың экономика- 

лы к ж әне халықаралық байланыстарымен танысуына мүмкіндік берді,  сон- 

дай-ақ бұл аймақтар жөніндегі  Англияның кең көлемді жаулап алушылық 

жоспарлары бар екенін дөлелдеді.

Ресейдің Орта шығыстағы саяси бағытын белгілеу үшін Н .П .И гнатьев- 

тің Хиуа мен Бұхараға дипломатиялы қ сапары нәтиж елерінің ерекше зор 

маңызы болды.  Орыс елш ісінің екі мемлекеттің өзара досты қ қатынаста- 

ры туралы шартка қол қоюдан бас тартқан Хиуа ханымен онша қанағаттан- 

дырмайтын келіссөздері Орталық Азияға дипломатиялык елшілер жіберу -  

«нақ сол м ақсатқа...  бірақ баскаш а түрде жету үшін қолданылуы  мүмкін 

ақш аны   босқа  р әс у ә  ету» деген  ойды  нығайта тұсті.45  Сыртқы  істер ми- 

нистрлігінің А зия департаментіне жолдаған арнаулы хабарламалары мен 

арнайы жазбаларында Н .П .Игнатьев «опасыз» шығыс билеушілерімен сая­

си  к еліссөзд ерд ің   бұрынғы   так ти к асы н   ж алғасты ру  пайдасы з  екенін 

негіздеді ж ә н е Орта А зия ханды қтары на қарсы  соғыс қимылдарын ж аң- 

ғырту қаж еттігін талап етті.  XIX ғасырды ң 50—60-жылдары  шебінде бұл 

көзқарас С ы ртқы  істер м инистрлігінен тиісті қолдау таппады, б ір а қ ж о - 

ғары әк ім ш ілік салалары нда  өзіне  күн өткен сайын  көп  ж ақтастар таба 

берді ж ә н е ақы ры нда,  60-ж ы лдарды ң орта ш енінде П етербургтің ресми 

пікіріне айналды.

368

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: