мұсыл-   ман  мектептерін катан, бақылау  жөнінде  нұскаулар  мен  ережелер  жіберді

жолы — 10, екінші жолы 30 сом айыппұл салынды, ал үшінші ретге 5 тәуліктен 

15 тәулікке дейінгі мерзімге камауға алынып, одан әрі олардыңөз балаларын 

мұсылман мектептерінде окытуынатыйым салынатын болған.7

К ан дай   да  болм асы н   ш ек теу л ер ге  қар ам астан   ж е р -ж ер д е,  әсір есе 

Қ а за қ с т а н н ы ң  ислам  д ін ін ің   ы қпалы   күш ті  болған  оң түстік облы ста- 

ры нда  м ұсы лм ан  м ектептері  аш ы ла  берді.

1896 ж ы лы   А қм ола  облы сы нда  — 547  оқуш ы сы   бар  13,  1898  жылы  — 

425  оқуш ы сы   бар  11  м ектеп  пен  медресе  болды.

1884 

ж ылы  Семей  облы сы нда  — 615  окуш ысы  бар  10,  1895  жылы  900 

оқуш ысы  бар  17 мектеп пен медресе жұмыс  істеді.

1894 жылы Торғай облысында 457 окушысы бар 59 мектеп пен  медресе 

болды.

1896 жылы Орал облысында — 4926 окуш ысы бар 206,  1897 жылы 4  113 

окуш ысы  бар  198 мектеп пен медресе жүмыс істеді.

Сырдария облысында (Ташкент каласын, Ташкент, Шымкент, Эулиеата, 

Түркістан, Перовск жэне Казалы уездерін, сондай-ақӘмудария бөлімін коса 

алғанда)  1892 жылы 27082 окушысы бар 1497 мектеп пен 35 медресе,  1895 жылы 

— 28 898 окушысы бар 2409 мектеп пен 34 медресе болды.

1891 жылы Ж етісу облысында — 12 510 окушысы бар 64,  1897 жылы — 12 

835 окуш ысы бар 88 мектеп пен медресе жұмыс істеді.8

К азак  балалары  жаздыгүні  киіз  үйлерде,  ал  кыстыгүні  жертөлелерде 

окытылатын. Әдетге киіз үйлерді жекелеген адамдар қайырымдылык негізінде 

беріп отырды, жертөлелер бүкіл ауыл болып бөлген каражатка салынды.

М едреселерге келетін  болсақ, олар әдетте тұракты түрғындары ж әне 

меш іттері  бар  белгілі  бір мекендерде орналасты.  М едресенің үй-ж айла- 

рын әдетте жекелеген «кайырымды адамдар», ал кейде барлық дін жолын 

ұстанушылар салып берді. Түрі жағынан олар қазактардың өдеттегі тұрғын 

үйлерінен  ерекш елігі  ш амалы  еді  —  төбесі  тегіс  етіліп,  қабы рғалары  

күйдірілмеген кірпіш тен немесе шымнан салынатын.  К алалы кконы стар- 

да  калалы к  мектептер  үлгісімен  салы нған  медреселер  болды.  М ысалы, 

мұндай медреселер Семейде, Ақмолада, Петропавлда, Оралда, Көкш етау- 

да бар еді.  О ңтүстіктегі  калаларда олар — ортаазиялы к, ал солтүстік пен 

батыста татар медреселеріне ұксас болатын. Б арлы қ медреселер «ерікті» 

кайырымдылык есебінен жарақтандырырылды.

Бұл  к е зең д е  о қу   құралы   « Ш ари ат-ул-и м ан »  нем есе  «И м ан-ш арт» 

болды.  К ұран  окум ен  бірге, татар ж ә н е араб тілдеріндегі  кітаптар бой- 

ы нш а  и сл ам н ы ң   н егізгі  к ағи д ал ары   мен  басты   ғұры п ты қ  ереж елер 

окы ты лды .  О ларды ң арасы нан  мыналарды тізіп  келтіруге болады:  «Ба- 

дауам»,  «Ақырзаман»,  «Ф азаил-уш -ш ухур», «Истуани», «К ы ры қхадис», 

«Ф и хка-К аи д ан и »,  «Ә птиек»,  «С оф ы -А ллаяр»,  «Ч ар-К и таб ».9

М ек теп терд е  к ө б ін е с е   8-ден  17  ж а ск а  д ей ін гі  бал ал ар  білім  алды. 

М едреселерде  м ектеп те  білім   алған  ж ә н е өз  білімін тереңдетуге тілек 

білдірген  адам дар  оқы ды .  М едресеге түскен дер  «талиб-улам»  (білім ге 

ұм ты луш ы лар)  н ем есе  ш ә к ір ттер  деп  аталды .  О лар  Орта  А зи яға ж ә н е 

Еділ  тата р л ар ы н а  ж алп ы   б елгілі  о к у л ы қ тар   мен  оку  кұралдары   б ой- 

ынша араб ф илологи ясы н  ж ән е мұсылман діні құкығын, сон дай -ак діни 

ф и л о со ф и яға  қаты сты   б аск а да б ір қ атар  п әндерді  оқыды.

М едреселердің  «мүғалімдеріне»  келетін б олсақ,  олар  н егізінен  алғ- 

анда дін  ж о л ы н   ұстан у ш ы л ар д ы ң  ұсы ны сы   б ойы н ш а тиісті  үкім еттік

526

о р г а н д а р   б е к іт іп ,  т а ғ а й ы н д а ғ а н   м о л д а л а р   б о л д ы .  Бүл  м о л д ал п р  

меш іттерде діни  кы зм ет атқ ара  ж үріп ,  м едреселердегі  істсрді 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: