пайда   болды. Олар Қ азақстан аумағы бойынша салынатын темір ж олдардың  бір

Жарыс.

талап етті. Патша өкіметініңжергілікті отаршылдық әкімшілігінің өкілдері 

(дала  ген ерал-губернаторы   К олп аковски й , Торғай  әскери   губернаторы 

П роценко ж әне басқалар) қолайлы қатынас жолдарының болмауы себепті 

арты қ өнімдерін еуропалы қ Ресейге өткізу мүмкіндігінен айырылған С е­

мей ж ә н е А қм ола  облы стары   үшін  осындай темір ж олды ң қаж ет екенін 

атап  к өрсетті.39  С ібір  магистралы   құры лы сы ны ң  бірінш і  Батыс  Сібір 

учаскесі  А қм ола облы сы ны ң Петропавл ж әне Омбы уездерінің жерімен 

178  ш ақы ры м   бойы  өтіп,  Ч еляб і-Қ орған   бағыты  бойынш а  П етропавл- 

Омбы арқы лы   Обь өзеніне дейін жетіп, өрі  қарай Ш ығы сқа қарай бағыт 

алды.40 М агистралды   салу  ерекш е  қиын жағдайларда:  климат қатаң бо- 

лып,  жергілікті жерде құрылыс материалдары ж оқ жағдайларда жүргізілді. 

Ж ер қазу ж ұмыстары н тездету ж ән е арзандату үшін А Қ Ш -тан ж ер қаза- 

тын  маш иналар ж азды ры п  алынды,  бірақ олар ж еткіліксіз  болды,  сон- 

дықтан жұмыстың негізгі көпшілігі қолмен атқарылды. Ж обада көзделген 

техникалы қ ш арттар сақталмады.  1902 жылдың каңтарына карай магист- 

ралды ң  14 мы ңнан  астам  рельсі дереу ауыстыруды  керек етті,  1312 ағаш 

көпірді де ауы сты ры п, топ ы рақ төсемесін биіктету ж әне нығайту, сумен 

жабдықтау жүйесін ж әне т.б. жақсарту жөнінде көп жұмыс жүргізу қажет 

болды.41 О сыны ң бәрі мұнда тамыр жайып алған мемлекет қаржы сы н та- 

лан-тараж ға салудың салдарынан жүзеге аспады.  1894 жылғы 30 тамыздан 

бастап Челябіден Омбыға дейін уақытша, ал  1895 жылғы  13 казанда Батыс 

Сібір темір ж олы ны ң бүкіл желісі тұрақты пайдалануға берілді.  1896 жы- 

лғы  16 қазанда ж ол толы қ салынып бітті.42

Революцияға дейінгі Қазақстанның негізгі ірі темір жол желісі  1901-1905 

жылдары салынған Орынбор-Ташкентжолы болды. Бүл жолды салудың ал- 

дында Орта Азия магистралы жүргізілді.  1880-1888 жылдардың өзінде-ақ Крас- 

новодск фортынан Самарканга дейін Закаспий темір жолы салынған болатын, 

ол 1899 жылы Таш кентке дейін жеткізілді.  1900 жылдан ол Орта Азия темір- 

жолы деп атала бастады. Бұл жолмен Түркістаннан Ресейге мақта,  жемістер,

580

былғары мен тері, қаракөл елтірісі, шарап ж әне баска да ауыл шаруашылык 

тауарлары тасып апарылды. Әкелінетін заттар мануфактура бұйымдары, ас- 

тык, кант, темір, ағаш ж әне т.б. болды.43

Бірақ Орта Азия темір жолын пайдалануда бірқатар қолайсыздыктар да 

орын алды. Ең алдымен бұл айналма жол еді: жүктен алынатын көптеген алым- 

дардың салдарынан тауарлардың құны артты.  Ж үкті тиеу де өте көп  уакыт 

алды. Сонымен бірге қыстыгүні Каспий теңізініңжағалауындағы судың катып 

калуы жөне Еділ бойымен кеме қатынасының тоқтатылуы жүктерді Ресейге 

шығару жолын ұзақ уакытқа жауып тастады. Осының бәрі Орта Азияны Ор- 

талықРесеймен аса кысқа жолмен тікелей байланыстыратын жаңа темір жол 

салу қажеттігін туғызды.  Орта Азия  мен  Қазақстанда жаңа темір жол салу 

туралы мәселе төңірегінде әр түрлі үкіметтік ведомстволардың ж әне орыс 

капиталистері мен кәсіпкерлері топтарының күресі өріс алды. Онда М әскеу 

мануфактурашылары мен Орта Азия кәсіпкерлерінің мүдделері мейлінше ай- 

кын білдірілді. Алғашқылары Түркістанды өзінің ең басты шикізаты — мақта 

өндірудің көзіне айналдыруға тырысты, екіншілері Сібір мен Ж етісудың ар- 

зан астығын Түркістанның Фергана ж әне баска да мақта өсіретін обл ыстары- 

натиімді өткізу үшін жаңа жолды пайдалануды көздеді.

Мемлекет есебінен Орынбор-Ташкент магистралының кұрылысы туралы 

мөселе  1901 жылғы 21 сәуірдетүпкілікті шешілді.

Салынатын жолдың бүкіл желісі әкімшілік жағынан екі бөлікке бөлінді. 

Жолдың Оңтүстік бөлігі (Ташкент—Көбек) Түркістан өлкесі Сырдария об- 

лысының аумағы бойынша, Солтүстік бөлігі (О ры нбор-К өбек) Орынбор гу- 

берниясы, Торғай облысының ж әне Орал облысы Темір уезінің аумағы бой­

ынша өтетін болып белгіленді.44 Құрылыс Орынбор жағынан  10 мамырда, ал 

Ташкент жағынан  1901 жылғы 9 қарашадан басталды. Құрылыс жұмыстары 

1902 жылы ғана кеңінен өріс алды.45

1904жылгы  1 қаңтарда бүкіл Орынбор-Ташкентжолы бойынша поездар- 

дың уақытша жүрісі ашылды. Солтүстік бөлігі толы қ аяқталып,  1905 жылгы 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: