Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
kozybaev mk bas red kazakstan tarikhy kone zamannan buginge
- Бұл бет үшін навигация:
- А з и и мем
| е ң б е к ш Г
леріне де тез жетті, олар патша өкім етінің құлаты луы н ж ігерленіп кпрсы алды. Ол тез арада, келесі күні-ақ, телеграф арқылы бүкіл Орта
Казақстанға, әуелі Түркістан ж әне Дала генерал-губернаторлы қтарымың орталықтары — Таш кент пен Омбыға, ал содан соң барлық облы стык жннс уездік қалаларға таратылды. Бұры нғы отарш ы лды қ әк ім ш іл ік тің бүл оқиғаларды ж ергілікті халы қтан ж асы рм ак болтан әрекеті сөтсіздікке ұшырады, дегенмен деТ үркістан генерал-губернаторы К уропаткин бас- қалар сияқты бұқараны ң револю циялы қ қозғалы сы н «ты ны ш ты қ псн тәртіп» арнасына бұруға тырысты. Қ азақстан халқы ны ң қалы ң топтары Ресей патш асы II Н и колай ды ң қ ұ л аты л у ы н , А қ п а н р ев о л ю ц и я сы н ірі с а я с и ж ә н е э к о н о м и к а л ы қ ө з г е р іс т е р г е д еген ү м ітп ен қ а б ы л д а п , ө з д е р ін ің ғ а с ы р л а р б ой ғы тілектерінің орындалуы мен толғағы ж еткен ұлттық ж әне әлеуметтік про- блемалардың шеш ілуін соны мен байланыстырды . Х алы қты ң қоғам ды қ- саяси белсенділігі едәуір артты, көптеген қалалар мен темір жол станци- яларында стихиялы түрде митингілер, демонстрациялар мен ж иналы стар болып, оларға ж ұм ы сш ы лар, солдаттар, зи ялы лар, кә сіп к ер л ер ж ә н е өлкедегі басқа да топтарды ң өкілдері қатысты. С аяси тұтқы ндар түрме- лерден босатылды. П етроградқа, көп ш ілік ж ағдайда М ем лекеттік Дума мен Уақытша үкіметтің атына патшаның құлатылуымен құттықтаған ж әне ж аңа режимді қолдаған жеделхаттар мен хаттар ж олданып жатты. Әулие- ата уезінің бірқатар болы стары , № 2 Ы рғыз уезін ің болы стары , К өкш е- тау уезінің Ж ы ланды болысы, Орал облы сы ны ң К дртатас болысы ж ән е т.б. қазақтарыны ң, сондай-ақ Верный қаласы ны ң гарнизоны солдаттары- ның, Семей қаласы ндағы «Республикаш ы л оф и церлер одағының» ж ә н е басқалары ны ң жеделхаттары сондай еді. Ж ұм ы сш ы ларды ң П етроград Кеңесі мен жаңадан құрылған К еңестердің атына да құтты қтау ж еделхат тары жолданды. Омбы қаласы ны ң жұмысш ы ж ә н е әскери депутаттар К ең есін ің, Екібастұз кәсіпоры ндары ж ұ м ы сш ы л ар ы н ы ң ж ән е басқала- ры н ы ң телеграм м алары осы ндай болаты н. Ш ы м кен т у е зін ің халқы өкілдерінің ж алпы ж иналы сы У ақы тш а үкімет пен ж ұм ы сш ы ж ә н е со л дат депутаттары ны ң П етроград К еңесіне құтты қтау ж еделхаты н ж олда- ды, онда өздерінің Ресей жұмысш ыларымен, солдаттарымен бұдан былай да батыл бел байлап отырғанын білдірді. Бұл ж еделхаттар авторлары н ы ң бүкіл әлеум еттік ж ағы н ан ал а-қ ұ л а болғаны на қарам астан , оларды ң бәрінде д ер л ік, елдегі күй зел іс ж ә н е Ресей әс к ер л ер ін ің майдандардағы ж ең ілістері ж ағдайы н да и м п ери а- листік соғы сты ж е ң іск е ж еткен ге дейін ж алғасты руды ж ақтаған п ік ір айтылып, ішкі дем ократиялы қ өзгерістерге негізгі үміт артылды. М ұндай қортам пазды қ пиғыл қоны с аударуш ы ш аруаларды ң ауқатты бөлігін ен , қала тұрғы ндары нан, казактард ан , ж ергілікті әскер и бөлім дерден ғана емес, өнеркәсіп орындары мен темір жол жұмысш ылары арасынан да бай- қалды. М ы салы , тем ірж олш ы ларды ң бір бөлігі «онда (яғни соғы ста. —
— ж еңіс, ал мұнда — бостандық» болуы н ж ақтады . 1917 ж ы лды ң сәуірін д е Қ азалы станц и ясы қы зм етш ілерін ің , м астеровой лары мен ж ұм ы сш ы лары н ы ң съезі: «Елдегі ауы р ж ағдайта б ай лан ы сты соты е аяқталтанта дейін 8 сататты қ ж ұм ы с күн ін ен гізу кід іртіле тұрсы н», — деп қаулы етті. 4 3-36 6 5 7
Сондықтан 1917 жылғы Ақпаннан кейінгі алғашқы күндерде Казақстан- ның халы қбұқарасы ны ң қозғалысы зиянкес отаршылдықаппаратты қира- туға, он ы ң ең ж ексұры н өкілдерін орнынан алып, жазалауға бағытталды. Ж үмысш ы ж әне солдат депутаттары Кеңестерінің, әсіресе қала ж әнетем ір жол жұмысш ыларыны ң бастамасымен Оралда — облыстың вице-губерна торы М ордвинов, ж андармерия бастығы Баблонов ж әне басқалар, Омбы- да — Батыс Сібірдің генерал-губернаторы Сухомлинов, Петропавлда — зем ство ж ән е уезд басты қтары, жандармерия шендегілері, жергілікті гарни зон ны й кейбір офицерлері ж әне басқалар, Орынборда — Торғай губерна торы М. М. Э версман, Верныйда — әскери басты қ К арнаухов, уезд бас- тығы Л иханов, округтік сотты ң прокуроры Бахружев ж әне басқалар ат- қары п келген кы зм еттерінен ш еттетіліп, қамауға алынды. 1917 жылдың науры зында - сәуірдің басында К азақстан облыстарының барлық дерлік әс к ер и губернаторлары мен уезд басты қтары камауға алынды немесе қы зметтерінен босатылды. Түркістан өлкесінің генерал-губернаторы Ку- ропаткин ғана, оның жанында Уақытша үкіметтің комиссары, Мемлекеттік Д ум аны ң мүшесі к ін әз Васильчиковтың кеңесші даусы болғандыктан, әр түрлі тактикалы қ айла-ш арғы лар арқылы 1917 жылғы наурыздың аяғына дейін билік басы нда отырып қалды, 1917 жылғы 30 наурызда жүмысшы ж ә н е солд ат деп уттары Т аш кен т К ең есін ің , мүсы лм ан депутаттары К ең есін ің (Ш ура-и И слам), сон дай -ақ Т аш кент ж әне Бетпақдала аудан- дары ш аруалар одақтары ны ң бірлесіп күш -ж ігер салуымен ол өз кызме- тінен босатылды, ал оларды жергілікті жұмысшылар, солдаттар ж әне бай- ырғы халықтың қалы ң бұқарасы қолдады. Сонымен бірге оның көмекшісі генерал Ероф еев, округтің штаб бастығы генерал Сивере ж әне баскалар орындарынан алынды; мұның бәрі Түркістанда отаршылдык өкімшілік пен патш а өкім етін ің бүкіл аппараты ны ң Жойылуымен тынды. Бүл О рталык А зияны ң ғана емес, К азакстанның да демократиялық күштерінің ірі жеңісі болды. У ақытша үкімет жергілікті жерлерде өкімет органдарын күруға кірісті. Таратылған әкім ш іліктің орны на 7 сәуірде Түркістан комитеті құрылып, оған У ақы тш а үкім ет «берік тәртіп ж ә н е Түркістан өлкесінің кұры лы- сын» орнатуды ж үктеді, ол Ф ергана ж ән е Самаркан облыстарымен коса, Қ азақстанны ң оңтүстік аудандарын қамтыған Сырдария ж әне Ж етісу об- лыстарын, сон дай -ақ М аңгыстау уезі кірген Закаспий облысын камтыды. К адет, М ем лекеттік Д ум аны ң мүшесі Н. Н. Щ епкин төрағасы болған Т ү р к іс т а н к о м и т е т ін е Қ а з а қ с т а н н а н ү л т -а з а т т ы қ қ о з ғ а л ы с ы н ы ң жетекшілері Әлихан Бөкейханов пен Мұхамеджан Тынышбаев кірді.165 Об- лы стар мен уездерге У ақы тш а үкім еттің ком иссарлары ж ән е т.б. та- ғайындалды. Бірақ қалы ң бұқараны ң өсе түскен саяси белсенділігі әр түрлі комите- ттер д ің (қ о ғам д ы қ , азам атты қ, к о а л и ц и я л ы қ , қ оғам ды қ қ а у іп сізд ік ком итеттерінің ж ән е басқалары ны ң) құры луы на әк еп соқты, сол ком и- теттер арқы лы олар ж ергілікті ж ерлерде мемлекеттік істерді басқаруга қатысуға ұмтылды. Бұл комитеттер револю циялы қ митингілер мен жина- лыстардың талап етуі бойынш а да, қалалы қ думалар мен қоғамдық ұйым- дарды ң ж ә н е басқалары ны ң бастамасы бойынш а да пайда болды. 1917 жылғы 2 науры зда Омбы коали ц и ялы қ комитеті құрылды, оны ң құрыл- тайш ылары — әск ер и -ө н ер к әсіп ком итеттерінің, бирж а ком итеттерінің, 658
қалалы қ одақты ң басш ылары , ірі кооп ераторлар, «халық жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|