Ш. Уәлиханов атындағы кму оқу-әдістемелік кеңесінің Шешімінің 2012 ж хаттама № негізінде

Н -28

Шешімінің «____» _____ 2012__ ж. хаттама № ___ негізінде

ұсынылады

Наурызбаев Е.А.

ПӘННІҢ ОҚУ ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Ш.Уәлиханов атындағы КМУ

Кокшетау 2012ж.

1. 
   ҚР МЖМББС көшірмесі........................................................................................4
   
2. 
   Силлабус...............................................................................................................6
   
3. 
   Дәрістер кешені.....................................................................................................25
   
4. 
   Пайдаланған әдебиеттер тізімі...............................................................................108
   
5. 
   СӨЖ тапсырмалары..............................................................................................109
   
6. 
   СОӨЖ тапсырмалары...........................................................................................111
   
7. 
   Емтихан тапсырмаларының тізімі.........................................................................114
   
8. 
   Тест тапсырмалары...............................................................................................121
   

Н.4.02-01

Ш.Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Факультет Кеңесі шешімімен

факультет деканы

__________ А.Т. Бексеитова

(қолы) (аты-жөні, тегі)

«_30_» 08 2012_ ж.

Мамандығы: 050301 Құқықтану.

5В030100 Құқықтану мамаңдығы

Курс ____, семестр ________

Оқу түрі ___күндізгі___сыртқы____

_ Құқықтану кафедрасының отырысында қарастырылған

«26__» _____08________ 2012___ ж. хаттама № ___1____

Кафедра меңгерушісі ____________ Кулмаханова Л,Ш,_

(қолы; аты-жөні, тегі)
_____«Тарих және құқықтану» факультетінің оқу-әдістемелік комиссиясымен мақұлданған

«__27__» ___08__ 2012__ ж. хаттама № _1__

(қолы; аты-жөні, тегі)

Атауы: Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы

Бекітілген сабақ кестенсі бойынша

оқу жоспарының көшірмесі:

6.1. аудиториялық сабақтардың күнтізбелік-тақырыптық жоспары

6.2. ОБСӨЖ күнтізбелік-тақырыптық жоспары

1. 
   ҚР-ң 1995 ж. 30 тамызда қабылданған Конституциясы, 1998 ж., 2007ж. енгізілген өзгерістермен толықтарулар;
   
2. 
   «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық Заңы, 1991 ж. 16 желтоқсаң;
   
3. 
   Қазақ ССР-нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясы, 1990 ж. 25 қазан;
   
4. 
   Ғ.Сапарғалиев Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы. Алматы «Жеті Жарғы» 2004ж.
   
5. 
   Назарбаев Н.А. За глобальное партнерство без диктата и давления. – Казахстанская правда. 1999, 4 декабря
   
6. 
   Абайдельдинов Е.М. Взаймодействие и коллидирование международного и национального права. Казахстанский журнал международного права. Н.- р1, 2000
   
7. 
   Лукашук И.И. Конституции государств и международное право. М., 1998
   
8. 
   Арыстанбекова А. 50 лет ООН: юбилей, реформы, будни.// Казахстан и мировое сообщество. 1996 -4
   
9. 
   Речь Президента РК Н.А. Назарбаева на 47-й сессии Генеральной Ассамблеи ООН(Нью-Йорк 5.10.1992)
   
10. 
    Токаев К.К. Организация Объдиненных Наций: полвека служения миру. Алматы, 1997.
    
11. 
    Журсимбаев С. Права человека в международно-правовых актах и Конституции Казахстана. Астана, 1998
    
12. 
    Искакова Г.К. Права человека в Казахстане. Алматы., 1999
    
13. 
    Основные международные документы по правам человека. Материалы и комментарии. Алматы., 1998
    
14. 
    Права человека. Учебное пособие. Под. Ред. Сарсенбаева М.А., Алматы., 1999
    
15. 
    Дулатбеков Н.О., Амандыкова С.К., Турлаев А.В. «Основы государства и права современного Казахстана» Астана 2000
    
16. 
    Сапаргалиев Г.С. Конституционное право РК: академический курс. А-2002
    
17. 
    Баишев Ж. «Конституционное право РК»: Учебно-методическое пособие. А-2001
    
18. 
    Сагиндыкова А.Н. «Конституционное право РК», А-1999
    
19. 
    «Основы государства и права» под редакцией Сапаргалиева Г.С., А –1997
    
20. 
    Толковый словарь Конституции РК
    
21. 
    Амандыкова С.К. «Конституция РК: сущность и юридическая природа» Караганда 2000
    
22. 
    Конституционное право РК. Краткий курс. Учебное пособие. А –2002
    
23. 
    Комментарий к Конституции РК
    
24. 
    Сапаргалиев Г.С. «Становление конституционного строя РК 1990 – 1996 г.г.» сборник статей А – 1997
    
25. 
    Ашитов З.О. Право суверенного Казахстана. А – 1995
    
26. 
    Котов «От ханской власти к президентской республике» А – 1996
    
27. 
    Конституционное право РК. Сборник нормативно правовых актов. Составитель С.Г. Шеретов А –2002
    
28. 
    Кутафин А.В. Основы государства и права. М – 1994
    
29. 
    Ащеулов А.Т., Караев А.А. Конституционное право РК: Учебно-методическое пособие. А-2004
    
30. 
    Майлыбаев Б.А. Становление и эволюция института Президентства РК: проблемы, тенденции, перспективы. А-2000
    
31. 
    Мухамеджанов Э.Б. Избирательное право РК. А-2001
    
32. 
    Сапаргалиев Г.С. Становление конституционного строя РК (1990-1996), А-1997
    
33. 
    Конституционное право РК: Учебник/ Ащеулов А.Т. Алматы, 2001
    
34. 
    
    
35. 
    27 желтоқсан 1995 жылғы КР-ң Азаматтық кодексі (жалпы бөлімі);
    
36. 
    1 шілде 1999 жылғы КР-ң Азаматтық кодексі (ерекші бөлімі);
    
37. 
    ҚР-ң Қылмыстық кодексі, 1997ж. 16 шілде;
    
38. 
    ҚР-ң Қылмыстық іс жүргізу кодексі,1997ж. 13 шілде;
    
39. 
    «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы » Заң, 2001ж. 23 қаңтар;
    
40. 
    Конституционный закон РК «О Президенте РК» от 26.12.95 г. с изм. и доп. от 6.05.99 г.
    
41. 
    Конституционный закон РК «О выборах в РК» от 28.09.95 г. с изм. и доп. от 19.06.97, 8.05.98, 6.11.98, 6.05.99 г.
    
42. 
    Конституционный закон РК «О Парламенте и статусе его депутатов» от 16.10.95 г. с изм. и доп. от 11.04.97, 12.03.99, 6.05.99 г.
    
43. 
    Конституционный закон РК «О Правительстве РК» от 18.12.95 г. с изм. и доп. от 6.05.99 г.
    
44. 
    Конституционный закон РК «О республиканском референдуме» от 2.11.95 г. с изм. и доп. от 6.05.99 г.
    
45. 
    Указ Президента РК, имеющий силу конституционного закона «О государственных символах РК» от 24.01.96 г.
    
46. 
    Указ Президента РК, имеющий силу конституционного закона «О Конституционном Совете РК» от 28.12.95 г.
    
47. 
    Конституционный закон РК «О судебной системе и статусе судей в РК» от 25.12.2000 г.
    
48. 
    Закон РК «О гражданстве РК» от 20.12.91 г. с изм. и доп. от 3.10.95 г.
    
49. 
    Закон РК «О местных представительствах и исполнительных органах РК» от 10.12.93 г. с изм. и доп. от 2.05.95 г., 20.11.98, 5.04.99, 20.07.99, 16.11.99 г.
    
50. 
    Закон РК «О политических партиях» от 2.07.96 г.
    
51. 
    Закон РК «Об общественных объединениях» от 31.05.96
    
52. 
    Закон РК «О миграции населения» от 13.12.97 г.
    
53. 
    Закон РК «О языках в РК» от 11.07.97 г.
    
54. 
    Закон РК «О свободе вероисповедания и религиозных объединениях» от 15.01.92
    
55. 
    Закон РК «О местном государственном управлении в РК», Казахстанская правда 30 января 2001
    

Бақылау түрлері (ағымдық,аралық,қорытынды)

Бақылау әдістері (сұрақ, жазба жұмыстары, тесттер)
9. Бағаны қою саясаты

Сабаққа келу- 1 балл

Конспект жазу – 2 балл

СЖӨЖ жасау – 2 балл

Реферат, баяндама жазу – 5 балл

Іскерлік жұмыс – 5 балл

Карточкамен жұмыс істеу – 3 балл
Бағаны қою саясаты 100 ұпайлық (100%) жүйеге негізделеді және ұпайлардың төмендегідей бөлінуін қарайды.

№	Пәнді игеру үдерісіндегі бақылаудың түрлері	Баға ұпайлық жүйеде	Min/max
I	Ағымдық бақылау I Дәріс-10, қатысуы-15, өзіндік жұмыс-25, белсенділігі-25, шығармашылық жұмыс-25	100	100
	Аралық бақылау I	100	100
	Аралық бақылау қорытындысы I	100
II	Ағымдық бақылау II Дәріс-10, қатысуы-15, өзіндік жұмыс-25, белсенділігі-25, шығармашылық жұмыс-25	100	100
	Аралық бақылау II	100	/100
	Аралық бақылау қорытындысы II	100
	Рұқсат беру рейтингісі	ПК1 +ПК 2	100
III	Қорытынды бақылау (ИК) И=РД*0,6+Э*0,4 Емтихан	100	100
	Барлығы	100	100

Он ұпайлық шкалада бағалау эквиваленті

Әріптік жүйе бойынша бағалау	Сандық эквивалент	Ұпайдық пайыздық көрсеткіші	Дәстүрлі жүйе бойынша бағалау
A	4,00	95-100	Өтежақсы
A-	3,67	90-94
B+	3,33	85-89	Жақсы
B	3,00	80-84
B-	2,67	75-79
C+	2,33	70-74	Қанағаттанарлық
C	2,00	65-69
C-	1,67	60-64
D+	1,33	55-59
D	1,00	50-54
F	0,00	0-49	Қанағаттанарлықсыз

10. Оқу пәнінің саясаты және академиялық этика

Бақылау шараларын жіберіп алған студентерге себепті жағдайлармен (сырқаттау, отбасы жағдайлары және т.с.с.), тиісті құжаттары болған жағдайда деканаттың рұқсаты бойынша мұғалімнің бекіткен мерзімінде тапсыра алады.

Сабақта белсенді қатысқаны үшін және ғылыми-зерттеу жұмыстарымен (олимпиадаға, ғылыми статялар, рефераттар мен докладтар жазып), шұғылданған студенттерге мұғалім рейтинг балын жоғары қойа алады. Сабақтан қалғаны үшін студент айып балын алады. Ұялы телефондарын сөндіріп, жаңа тақырыпты зейін қойып тыңдау, конспект жазу, тыныштықты қадағалау, құрбылатарына бөгет жасамау сабақ барысындағы ең маңызды тәртіп борлып табылады. Тәртіпті бұзғандары үшін айып балдар салынады, яғни оқу барысындағы балдары кемітіледі.
“ҚР Конституциялық құқығы” пәні бойынша

050301 “Құқықтану ” мамандығының студенттері үшін

ЛЕКЦИЯНЫҢ ҚЫСҚАША КУРСЫ

Тақырып: 1.2 Конституциялық құқықтың бастаулары мен жүйесі.

1. 
   Конституциялық құқық – құқық саласы ретінде.
   

Конституциялық құқық пәнінің өзіндік ерекшеліктері бар. Конституциялық құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар мемлекет және қоғам құрылымының негізін құрайды және мемлекеттік биліктің жүзеге асуымен тікелей байланысты жүргізіледі.

Конституциялық құқық пәнін түсіндірудің теориялық, сондай-ақ практикалық мәні бар. Онсыз конституциялық құқықтың нормалары мен институттарына тән мәнін дұрыс түсінуге болмайды, олардың құқықтық реттеудегі мәні мен ролін ашып көрсету, құқықтық жүйедегі орнын анықтау мүмкін. Емес. Конституциялық құқық пәнін білмейінше оның нормаларын қолдану саласын да анықтау мүмкін емес. Өйткені, нақты құқықтық әрекеттерді талдау кезінде, ең алдымен қай саланың нормасын қолдану қажеттігін анықтап алу керек. Ал ол үшін, реттеудің нысаны болып табылатын қоғамдық қатынастар сипатын белгілеу қажет.

Конституциялық құқық, тұтас алғанда құқықтың реттеу әдістері деп аталатын белгілі бір әсідер мен әдістердің көмегімен мемлекетік және қоғамдық қатыастарды реттейді. Конституциялық- құқықтық қатынастарды реттеу үшін төмендегідей: 1) міндеттеу әдісі; 2) тыйым салу әдісі; 3)рұқсат ету әдісі; 4)тану әдісі қолданылады.

Міндеттеу әдісі мемлекеттік органға сияқты, жеке тұлғаларға да қатысты, олардың барлық қызмет саласында қолданылады.

Конституциялық құқықта тыйым салу әдісі де кең қолданылады. Бұл әдәс, көбіне мемлекеттік органдарға, қоғамдық құрылымдарға қатысты қоданылады.

Конституциялық құқы демократияның шынайы көрінісі болып табылатын рұқсат ету әдісін де кең қолданылады. Мұндай әдіс көп жағдайларда адамның және азаматтың мәртебесін белгілеу үшін қолданылады.

ҚР конституциялық құқығы, құқықтық реттеудің тағы бр әдісін – тану әдісін қолданады.

1. Конституциялық құқық ғылым саласы ретінде.

Құқық ғылымында құқықтың заңдық бастаулары ұғымы қалыптасқан. Бұл орайда құқықтың бастаулары ретінде құқық нормалары көрініс беретін нысандар ұғынылады. Құқықтық нормалар нормативтік құқықтық актілерде белгіленеді. Қазақстан Республикасы Конституциясында құқық бастауларын анықтауға қатысты бірқатар ерекше белгілер бар. Біріншіден, Конституцияда құқық нысандары (бастаулары) аталады. “ҚР қолданылатын құқық Конституцияның, соған сай келетін заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, халықаралық шарттың және өзге де Республиканың міндеттемелерінің, сондай-ақ Республика конституциялық Кеңесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады” (ҚР Конституциясы 4-бабының 1-тармағы).

Көрсетілген конституциялық қағида құқық бастауларын жалпылай сипаттайды. Конституцияда көрсетілген нормативтік құқықтық актілердің нысандарының бәрі брдей оның бастаулары болып табылмайды. ҚР Конституциялық құқығының негізгі қайнар көзі, тұтас алғанда, Конституция болып табылады. Ұлттық құқықты қалыптастырудың қайнар көзі ретінде тек Конституцияның құқықтық нормалары ғана емес, сондай-ақ оның басқа да элементтері: принциптері, жалаң қағидалары, міндеттер мен мақсаттары да қызмет етеді.

Мемлекет және оның органдары қызметінің негізіне алына бастаған бұрын, ол принциптер әр мемлекеттік органның ерекшеліктері ескеріле отырып, тиісті нормативтік құқықтық актілермен бекітілуі тиіс.

1. 
   ҚР Конституциясында бүкіл конституциялық заңдардың негізі болып табылатын құқықтық нормалар орнықтырылады. Басқаша айтқанда, Конституцияның құқықтық нормалары конституциялық - құқықтық қатынастарды реттейтін барлық нормативтік құқықтық актілерді қалыптастыру мен дамытудың негізі болып табылады.
   

1. 
   ҚР Конституциясының құқықтық нормалары мемлекет пен қоғам өмірінің барлық салаларын: саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени салаларды қамтиды. Әрине, Конституцияның құқықтық нормалары аталған салалардағы қоғамдық қатынастарды егжей-тегжейлі және жан – жақты реттемейді. Ол тек қоғамдық қатынастардың мәнді, басты бағытарын ғана реттейді. ҚР Конституциясының құқықтық нормалары құқықтың басқа салаларының құқықтық нормаларынан осынысы мен ерекшеленеді.
   
2. 
   Конституциялық құқықтың басқа бастауларымен салыстырғанда ҚР Конституциясының жоғары заңдық күші бар және Қазақстанның барлық аумағында қолданылады. ҚР қабылдаған заңдар және оған қайшы келмеуі тиіс. Егер олар Конституцияға қайшы келсе, онда олар заңсыз деп танылады және қолдануға жатпайды. ҚР Конституциясында оның қағидаларының жоғары заңдық күшін қамтамасыз етудің кепілдігі белгіленген.
   
3. 
   ҚР Конституциясының тек конституциялық құқықтың ғана емес, сондай-ақ құқықтың басқа да салаларының бастауы ретіндегі мәні мынада, онда халықтың мемлекеттік еркі, олардың құқықтық демократиялық мемлекет құру, дүниежүзілік қауымдастыққа оның тең құқылы мүшесі ретінде қосылу жөніндегі табандылығы тікелей көрініс тапқан.
   
4. 
   Конституция құқықтың басқа бастауларынан, сондай-ақ тек мемлекеттің ғана емес, сонымен бірге тұтастай қоғамның да негізгі заңы екендігі мен ерекшеленеді. Басқа нормативтік құқықтық актілер қоғам өмірінің жекелеген тараптарын қамтиды. Ал, ҚР Конституциясының идея, принциптері, құықтық нормалары бүкіл қоғам өмірінің мейлінше мәнді бағыттарын реттейді: жекелеген адамды, азаматты, қоғамдық қызметтің барлық субьектілерін (бірлестіктерді, қозғалыстарды, өзін-өзі басқару органдарын, және басқаларын) қамтиды.
   
5. 
   Сондай-ақ, Конституциялық құқықтың басқа бастауларынан өзгерістер мен толықтырулар қабылдаудың ерекше тәртібін белгілеуімен де ерекшелінеді. Мұндай тәртіп Конституциясының мемлекет пен қоғамның негізгі заңы ретіндегі және олардың тұрақтылығын қамтамасыз ету қажеттігінен туындайдын мәнімен сипатталады.
   
6. 
   ҚР Конституциясының конституциялық құқықтық қайнар көзі ретіндегі тағы бір өзіндік қыры - онда оның басқа қайнарларының нысандары: конституциялық, жай заңдары, Президенттің нормативтік жарлықтары мен қаулылары, сондай-ақ заңдық күшінің деңгейі, қабылдау, жариялау, күшін жою тәртібі көрсетіледі.
   

Президенттің нормативтік жарлықтарының бәрі бірдей конституциялық құқықтың қайнар көзі болып табылмайды. Ондай – жарлықтар конституциялық құқықтық нормалардан тұратын нормативтік жарлықтар.

ҚР Үкіметінің нормативтік құқықтық актілері конституциялық құқықтың, конституциялық - құқықтық нормалардан тұратын сала ретіндегі қайнар көзі болып табылады.
Конституция және қолданылатын құқықтың өзгеде қайнар көздері.

Конституциялық және ағымдағы заңдардың қалыптасуы.



Қазақстан Республикасы Парламентінің және оның Палаталарының қаулылары.





Қазақстан Республикасының

Конституциясы - басқа ұлттық құқықтың

қ

күші бар, мемлекеттік және қоғамдық құрылыс

негіздерін, адамның және азаматтың

құқықтарын, бостандықтары мен міндетте

рінің негіздерін, сонымен қатар жергілікті

өзін-өзі басқару органдарын ұйымдастыру

мен олардың қызмет принциптерін бекітетін

және реттейтін мемлекет пен қоғамның

Негізгі Заңы.

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңестің қалыптық қаулылары.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының қалыптық қаулылары

Аталған ғылым мәртебесі конститцциялық заң арқылы белгіленетін мемлекеттік органдардың қызметін зерттейді. Сөйтіп, бұл мемлекеттік органдар, әрине оқшауланған күйде емес, олардың өзара байланысы деңгейінде зерттеледі. Мұнда, сондай- ақ конституциялық құқықтық нормалардың тиімділігі де қарастырылады. Конституциялық құқық ғылымы құқықтық нормалардың тиімділігін ғана қарастырып қоймайды, сонымен бірге қоғамдық қатынастардың құқықтық реттелу шегін объективті түрде зерттейді.

Конституциялық құқық ғылымы халық өкілдігі, ұлттық, халықтық және мемлекеттік егемендік, мемекеттік басқару мен құрылым, әкімшілік- аймақтық бөлініс нысандары сияқты кешенді проблемалардың тұжырымдамасын жасайды. Жергілікті өкілетті және жергілікті өзін-өзі басқару органдары жүйесі де осы ғылым зерттейтін пән. Ғылым сайлау жүйесіне демократияның қайнар көзі ретінде айрықша назар аударады. Аса маңыздылардың қатарына мемлекеттік органдардың ұйымдастырылуы мен қызметінің конституциялық принциптерін зерттеу жатады.

Ғылым “конституциялық құқық” деп аталғандықтан, оның негізгі бастауы – Конституция болып табылады. Ол конституцияның негізінде өзінің басты теориялық ережелерін қалыптастырады. Сонымен бірге жинақталып келіп конституциялық заңдылықты құрайтын: конституциялық заңдар, жай заңдар, Президенттің нормативтік жарлықтары, Үкіметтің қаулылары, жергілікті өкілетті органдардың шешімдері де конституциялық құқық ғылымының қайнар көздері болып табылады. Бұл- конституциялық құқық ғылымының нормативтік құқықтық қайнарлары. Конституциялық құқық ғылымының басқа бір бастауы – конституциялық-құқықтық нормаларды іс жүзінде жүзеге асыру. Нақ іс жүзінде зерттеу ғана конституциялық-құқықтық нормалардың сыртқы табиғатын ғана емес, сондай-ақ ішкі мәнін, қолданылу ақиқаттығын түсінуге де мүмкіндік береді. Конституциялық-құқықтық нормаларды нақ осылай кешенді зерттеу ғана ғылыми ілім, тұжырымдамалар , идеялар туғызудың негізі болып табылады. Конституциялық құқық ғылымының келесі бір қайнар көзі – отандық, сондай-ақ шетелдік ғалымдардың конституциялық құрылыстың философиялық, заңдық, саяси, әлеуметтік және басқа мәселелеріне арналған, осы салаға тікелей немесе жанамалай қатысты еңбектері.

Келесі сұрақтарға студенттердің өздері дайындалу керек :

1. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚ ҚҰҚЫҚ САЛАСЫ РЕТІНДЕ

2. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ БАСТАУЛАРЫ МЕН ЖҮЙЕСІ

3. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚ ҒЫЛЫМ САЛАСЫ РЕТІНДЕ

4. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚ:ҰҒЫМЫ, ПӘНІ.
Қолданылған Әдебиеттер тізімі :

1.Оспанов Қ.И.Құқық негіздері :Оқу құралы 2006 ж.

2.Баянов Е Мемлекет және құқық негіздері : Оқулық 2001 ж

3. Амандыкова С.К. Конституционное право РК. Караганда, 1998

4.Баишев Ж. Конституционное право РК: Учебно-методическое пособие. А.,

2001

6. Сапаргалиев Г. Конституционное право РК: академический курс. А., 2002 7.Қазақстан Республикасының Конституциясы

Тақырып: 2.1 Конституциялық-құқықтық институттар.

Конституциялық құқықтың нормаларын түсіну үшін конституциялық реттеуші нормаларды өкілеттік беруші, тыйым салушы, міндеттеуші нормаларға бөлудің айтарлықтай мәні бар.

Конституциялық заңдарда тыйым салатын нормалар да бар. Олар адамдардың белгілі бір қасиеттегі әрекеттеріне ұстамдылық жауапкершілігін белгілейді. Тыйым салушы конституциялық нормалар мемлекеттің конституциялық негіздерін, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қорғауды көздейді.

Әр конституциялық - құқықтық институт тек қоғамдық қатынастардың белгілі бір учаскесін ғана реттемейді. Оның нормаларында арнаулы ұғымдар, терминдер, қағидалар жатыр. Мысалы, азаматтық институтының мазмұны “азамат”, “азаматтық”, “азаматтық алу”, азаматтықты жоғалту”, “азаматтықтан шығу”, “азаматтың құқы бостандығы және жауапкершілігі” т.б. осындай ұғымдардан көрінеді.

Конституциялық - құқықтық институттың, кез келген басқа құқықтық институттың сичқты, өз құрылымы бар. Бұл құрылымды құрайтындар әр қилы заңдық мазмұнымен сипатталады. Мұндай әр қилылық қоғамдық қатынастардың тиісті бөлігін реттеуді қамтамасыз етеді. Бүкіл әр қилылығына қарамастан құқықтық институттың нормалары ортақ құқықтық принциптермен, идеялармен бірлестірілген. Құқықтық принциптер – тәртіптің нақты ережелерін бойына жинақтамаған, бірақ мемлекеттің, оның органдарының, азаматтардың, олардың бірлестіктерінің, лауазымды адамдардың қызметін ұйымдастырудың белгілі бір бағыттарын қарастыратын құқықтық нормативтік идеялар. Конституциялық принциптер – Конституцияда бекітілген және конституциялық құрылысты, оның қызметін ұйымдастыру бағытын анықтайтын құқықтық нормативтік идеялар. Сондықтан олардың мемлекет үшін, азаматтар үшін айрықша маңызы зор. Конституциялық принциптер қандай болса, конституциялық құрылыс та сондай немесе керісінше.Конституциялық принциптер, түптеп келгенде, Конституция қабылданар кезеңде қалыптасқан экономикалық, саяси, әлеуметтік, этникалық факторлармен және мемлекет пен қоғам дамуының стратегиялық идеяларымен қамтамасыз етіледі. Сыртқы факторларды: әлем таныған халықаралық құқық нормаларын да назардан тыс қалдыруға болмайды. Республика Конституциясында Қазақстан халықаралық құқық принциптері мен нормаларын құрметтейтіндігі атап айтылған. ҚР Конституциясы нормаларын талдау көрсеткендей, конституциялық принциптерді айтылу нысандарына қарай екі топқа:

1)Конституцияда айқындалған;

2)Айқындалмаған конституциялық қағидаларды талдау аясында рәсімделген топтарға бөлінеді. Айтылғандарға республика қызметіне негіз болатындай принциптер (1-баптың 2- тармағы), мемлекеттік билікті заң шығару, атқару, және сот тармақтарына бөлу принципі (77-баптың 3-тармағы) жатады.

Контитуция Қазақстан Республикасының қызметіне негіз боларлық принциптерді орнықтырады. Принциптерді қарастырмастан бұрын, “республика” ұғымының аталған тіркесте нені білдіретінін анықтап алу керек. Конституцияның кіріспесінде айтылғандай, Конституция мемлекеттің де, қоғамның ең негізгі заңы болып табылады.

Сондықтан қалыпты қоғамдық келісімнің маңызы айрықша. Оған қоғамның, оның органдарының перманенттік қызметті арқылы қол жеткізіледі.

Республика қызметіне негіз болатын маңызды принциптердің бірі – елде саяси тұрақтылықты орнату. Қоғамдық келісім сияқты, саяси тұрақтылық та мемлекеттің, қоғамның, олардың институттарының үздіксіз, ойластырып жүргізген жұмысының нәтижесінде жүзеге асырылады. Саяси тұрақтылық қоғамда саяси, құқықтық мұраттар және әлеуметтік-саяси құндылықтар бірлігі нәтижесінде белгіленеді.

Конституция қазақстандық патриотизм принципін негізгі принциптердің бірі ретінде есептейді. Патриотизм Қазақстан азаматтарының өз Отанына деген сүйіспеншілігі мен берілгендігін ілдіретін, оның өмірдің барлық салаларында табысқа жетуіне, оның қуатының қорғаныс қабілетінің артуына, халықаралық аренада беделінің нығаюына ықпал ететін идеяы, сезімі мен әрекеті, Қазақстандық патриотизм – ол Қазақстанда сандаған жылдардан бері тұратын әр ұлттың адамдарының мүдде бірлігін сезіну, бұл елдің тарихи өткеніне құрметпен қарау, жаңа мемлекет құрып, азаматтық қоғамды қалыптастырудағы белсенді қызмет. Қазақстандық патриотизм ұлттық тарихқа, ұлттық әдет, дәстүрлерге селсоқ қарайтын ұлттық тоғышарлықпен келіспейді.

1) референдумға ерікті түрде қатысу және азаматтардың өз қалауын еркін айту;

2) Жабық сайлау кезінде референдумға азаматтардың жалпыға ортақ, тең және ткелей қатысу құқы;

3. 
   Жариялылық принциптеріне негізделеді.
   

Билік бөлу принципінің маңызды болатын себебі, ол мемлекеттің ұйымдастырылуын, оның тетіктерін белгілейді. Конституцияда бұл принципті тану алдыңғы қатарлы демократиялық мемлекеттердің тарихи тәжірибесін ескеруді, құқықтық мемлекет құруға бағыт ұстауды білдіреді.

Бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму

Қазақстандық патриотизм

Келесі сұрақтарға студенттердің өздері дайындалу керек :

1. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ-ҚҰҚЫҚТЫҚ НОРМАЛАР ҮҒЫМЫ, ОЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ МЕН ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

2 ҚҰҚЫКТЫҚ ИНСТИТУТТАР.

3. КАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КОНСТИТУЦИЯСЫНЫҢ ПРИНЦИПТЕРІ

4. КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚ: ҰҒЫМЫ, ПӘНІ.

1.Оспанов Қ.И.Құқық негіздері :Оқу құралы 2006 ж.

2.Баянов Е Мемлекет және құқық негіздері : Оқулық 2001 ж

3. Амандыкова С.К. Конституционное право РК. Караганда, 1998

4.Баишев Ж. Конституционное право РК: Учебно-методическое пособие. А.,

2001

6. Сапаргалиев Г. Конституционное право РК: академический курс. А., 2002 7.Қазақстан Республикасының Конституциясы

Тақырып: 3.1

Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарының арақатынасы және конституциялық заңдарының қалыптасу кезеңдері.

Жоспар:

1. 
   Конституцияның мәні
   
2. 
   Конституцияның қолданылу мәселесі.
   

4. Конституциялық заңдардың қалыптасу кезеңдері.

1. 
   Конституцияны Қазақстан халқы қабылдады. Сондықтан Конституцияда халықтың оның мәнін сипаттайтын еркі білдірілген. Социализм кезінде де Конституция халықтың еркін білдіреді деп есептеледі. Осыған орай халық еңбекшілерден – жұмысшы табынан, шаруалар мен еңбек интеллегенциясынан тұратындығы атап көрсетіледі. Халықты бұлайша сипатау кез келген әлеуметтік құбылысқа, марксшіл – лениншіл ілімге тән таптық көзқарасқа негізделді.
   
2. 
   Қазақстан халқы Конституцияны қабылдайтын бірден-бір субьект деп танудан оның құрылтайшылық сипаты туындайды. Қазақстан халқы елдегі мемлекеттік биліктің бірден- бір қайнар көзі және егемендікті қолдаушы болып табылады. Сондықтан ол құрылтайшылық биліктің иесі. Нақ Конституция арқылы Қазақстан халқы мемлекетті құрды, оның басқару және құрылым нысандарын, әлеуметтік – экономикалық құрылыс негіздерін, адам мен азаматтың мәртебесін білгілейді. Тек халық, ал халық атынан тек парламент қана мемлекеттің құрылым негіздеріне өзгерту енгізе алады. Сонымен бірге Конституцияда мемлекеттіліктің мейлінше мәнді кезеңдері тұрақтылық, біртұтастық принциптері нығайтылған. Ол – мемлекеттік құрылымның біртұтас нысаны, басқарудың Президенттік нысаны және аумақтық тұтастық.
   
3. 
   Бір жағынан, мемлекеттің екінші жағынан, қоғамның негізгі заңы ретінде қолданылуы Конституцияның маңызды ерекшелігі болып табылады. Бұл халықтың мемлекеттік биліктің қайнар көзі және қоғамның әлеуметтік базасы ретіндегі мәртебесімен байланысты. Конституция мемлекетті оның барлық атрибуттарымен құрады. Ол оның егемендігін барлық элементтерімен: аумағымен, жоғарғы билігімен, азаматтығымен, дербес заңдарымен және басқаларымен орнықты. Конституция мемлекеттің, мемлекеттік органдардың қоғаммен, қоғамдық институттармен өзара қатынасының негізін қалайды. Конституция қоғамдық: экономикалық, ұйымдық, әлеуметтік, діни, жекелік құрылыстың негіздерін анықтайды. Сондықтан мемлекет қана емес, оның институттары да Конституцияның құқықтық қағидаларын, идеяларын жинақтайды. Осыған байланысты қоғам, оны құрушылар өз қызметін Конституцияға негіздеуі тиіс. Жекелеген заңдардың қайсыбір жекелеген қоғамдық институттарға: саяси партияларға, діни мәдени бірлестіктерге және басқаларына қатынасы болуы мүмкін. Мақсаты мен әрекеті конституциялық құрылысты күштеп өзгертуді, республиканың тұтастығын бұзуды көздейтін қоғамдық бірлестіктер құруға және олардың қызметіне тыйым салатын Конституцияның нормативтік ережелері тура және тікелей қолданылады. Сондықтан құқық қорғаушы органдар осы іспеттес құбылыстарға қарсы шара қолданғанда тікелей Конституцияны басшылыққа алады.
   

Бұрынғы КСРО ғалымдары Конституцияның қолданылу мәселесі туралы жазбады десе де болады. Конституцияның қолданылуы конституциялық құқықтағы өте маңызды проблема болса да, ол мәселе жөнінде жекелеген ой түйіндері ғана кездеседі. Оны айқындау шын мәнінде конституцияның мемлекет, қоғам, саяси партиялар, басқа да қоғамдық бірлестіктер, таптар, ұлттар, жекелеген адамдар өірінде алатын орнын түсінуге мүмкіндік береді. Сондықтан өркениетті, демократиялық қоғамда Конституцияға, оның қолданылуына, тиімділігіне айрықша мән беріледі. Осыған орай Конституция, оның мазмұны туралы оны қабылдағанға дейін-ақ мұқият ойластырылады. Тиісінше Конституцияның мәселесі екі кезеңнен: 1)оның жобасын әзірлеу және 2)қолданылу кезеңінен тұрады.

Конституция тікелей қолданылады. Конституциялық құқық саласындағы белгілі маман Ю. А. Тихомиров: “Конституцияның тікелей қолданылуы оның тікелей азаматтар, ұйымдар жүзеге асыратын құқық шығармашылық ықпалын , кемшіліктен сақтанушылықты, қоғамдағы өмір салты мен көңіл-күйге игі әсер ету, институттық қайта құруларды білдіреді”- деп жазды.

Конституция нормаларының тікелей қолданылу көріністерін жеке- жеке қарастырайық.

1. Конституцияның құқық шығармашылық рөлі үш бағытта көрінеді.

А) Қандай заңдар қабылдау керек екендігін Конституция тура көрсетеді. Бұл заңдар не дәл аталады, не жалпы сипатта көрсетіледі.

Ә) Қазақстан Республикасының Конституциясы іс жүзінде құқыққа анықтама береді: ол осы арқылы бүкіл мемлекеттік органдарды нормативтік-құқықтық актілердің: а) заңдардың, б)заңға сәйкес актілердің, в)Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарының белгілі бір түрлерін құқықтық шығармашылыққа бағыттайды.

Б) Конституция олардың нысандарын көрсете отырып, бірқатар жоғары мемлекеттік органдардың норма шығармашылық өкілеттігін белгілейді. Парламент – заңдар, Президент – белгілі бір жағдайларда заңдық күші бар нормативтік жарлықтар, Үкімет - нормативтік қаулылар, Конституциялық Кеңес және Жоғарғы Сот - нормативтік қаулылар қабылдайды.

2.Конституция нормаларының тура қолданылуы барлық мемлекеттік органдарға, оның ішінде соттардың да қызметіне қатысты. Конституция нормаларының тікелей қолданылуы мемлекеттік органдардың белгілі бір жағдайларға байланысты Конституция нормаларын тура және тікелей қолдана алатындығын білдіреді.

3. Конституциялық нормаларды тікелей азаматтар мен ұйымдардың өздері жүзеге асыра алады. Конституцияның көптеген нормалары азаматтарға, олардың бірлестіктеріне өзін-өзі басқаруға және реттеуге мүмкіндік береді.

4. Конституция құқықты, бостандықты және заңды мүдделерді қорғауға кең жол ашады. Біріншіден, азаматтардың өздері конституцияның нормаларына сүйеніп, өз құқықтары мен бостандықтарын қорғауға тиіс.Конституция негізінде туындайтын сот билігінің барлық істер мен дауларды қамтитындығы конституцияда тура айтылған.

5. Конституция қоғамдағы өмір салты мен көңіл күйге белсенді ықпал ете алады. Бұл орайда, мемлекет органдары қызметінің Конституцияда белгіленген принциптері: қоғамдық келісім және саяси тұрақтылық, қазақстандық патриотизм, қоғам өмірінің мейлінше маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен шешу маңызды рөл атқара алады.

6. Қазақстан Республикасының Конституциясы институттық қайта құруларды көздейді. Бұл нормалар жүзеге асырыла бастады. Біріншіден, прокуратура, екіншіден, құқық қорғау органдары қайта құрылды, үшіншіден, Конституциялық Кеңес құрылды, төртіншіден, қос палаталы Парламент қалыптасып үлгерді және ең бастысы – Қазақстан Республикасында президенттік басқару жүйесі құрылды. Аталған қайта құрылулар – конституциялық нормалардың бір жолғы әрекеті емес, олар тұрақты жүргізілетін және жетілдірілетін болады.

2.Конституциялық заңдардың қалыптасу кезеңдері.