Шаймерден Қосшығұлұлы Көрнекті Алаш қайраткері, діндар Шаймерден Қосшығұлұлы

Көрнекті Алаш қайраткері, діндар  Шаймерден Қосшығұлұлы  1874 жылы  Ақмола облысы Көкшетау уезі Қотыркөл болысында туған.

Науан Хазрет қарапайым ауыл мектебінде оқып кейін Петропавл қаласындағы медресені бітіреді. Науан Хазрет 25 жасында Қожахмет Ишанұлымен Бұхараға қарай жол тартады. Ол жерде Көкалташ медресесінде Убайдолла Хазреттен 15 жыл бойы оқиды.

         Көкше тұрғындары Науанды, өз елінде көп уақыт тұрмаса да, оны тек жақсы жағынан ғана танитын. Кейіннен халық Науан Хазретті өлкенің бас имам қызметін атқаруына лайықты деп шешім қабылдайды. 1886 жылы Науан Хазрет Көкшетаудың өкіл имамы болып тағайындалады. Н.Таласовтың бастамасымен, мұсылман жамағатының садақасымен Көкшетауда жаңа мешіт бой көтереді. (Бүгінгі күні Көкшетауда «Науан Хазрет» атындағы сол мешіт жұмыс істеп тұр). Қазақ халқының соның ішінде жергілікті Көкшеліктердің діни әрі дүнияуи сауаттылығының таяз болуы, білімі терең Науан Хазретті алаңдатпай қоймайды. Ол әсіресе өскелең жас ұрпақ балалардың білім деңгейінің өсуіне баса назар аударды.

Науан Хазрет пен оның артынан ерген шәкірттері, кеңес патшалығының қазақ даласын христиандыру, орыстандыру, отарлау саясатымен күресудің сауатты жолын таңдады. Яғни, ол өз шәкірттерімен бірге ашық дұшпандық, тікелей қарсы шығуды емес, керісінше қорғану тәсілін пайдаланды. Нақты айтсақ білім-ғылым жолын тандады. Ол медреседе діни дәріс оқытумен қатар дүниәуи ғылымдарды да үйретуді басты назарда ұстады. Білім ордасында жас балаларға ислам діні ілімдерімен қоса, жазу-сызуды, есептеуді, араб, орыс, парсы, өзбек тілдерін, әрі шығыс классикалық әдебиеттерін оқытты. Алайда соған қарамастан да, 1903 жылы Көкшетау учаскесінің подполковнигі Троицкий Н.Таласов пен оның шәкірті Шәймерден Қосшығұлұлын қамауға алады. Науан Хазрет пен оның шәкіртінің қамауға алынып, кейінен жер аударылуына екінші бір себебі бар.

         Деректерге сүйенетін болсақ, Н.Таласов медреседе көп шәкірттер оқытып шығарған. Олардың арасында толық оқып бітіріп шыққандары да бар, бекітілген бағдарламаны толық аяғына дейін аяқтамай жарты жолда қалдырып кеткендері де жоқ болмады. Бірақ Науанның медресені толық тәмамдаған шәкірттері аз. Науан Хазіреттің шәкірттерінің арасында ұлдар да, қыздар да сауаттарын ашқан.

         1904 жылдың желтоқсан кезінде Н.Таласов жер аударылуға жіберілгенде, онымен бірге әйелі Хуснулбанат, қызы Ғазиза, ұлы Ғалымтай, шәкірті Әлиасқар Айтқожаұлы бірге еріп барады. Қазақ интеллегенттері оны түрмеден босату үшін біраз іс-әрекеттер жасайды Көкшедегі Атығай елі қаражат жинап, Петерборга Ресей патшалығына, жер аударылып кеткен Науанды босатып елге қайтаруға  рұқсат алуына, Жанбатыр қажы Бабаназарұлын  келіссөздер жүргізуге жібереді. Нәтижесінде Н.Таласов пен оның шәкірті Ш.Қосшығұлов 1905 жылы тұтқыннан ақыры босатылады. Оның түрмеден босатылуында қазақ зиялыларының көбісі белсене қатысады. Солардың қатарында Ә.Бөкейханов пен М.Сердалиндер де бар еді. Ал енді, осы Науан Хазреттің жер аууы жайында кеңінен зерттеп, біраз мағлұмат жинаған Дадет деген кісі 1965 жылдың маусым айында Бурабайда С.Ғылманиге кеңінен баяндап берген көрінеді.

         Көкшенің ұлы тұлғаларының бірі Ақан серінің өлең шумақтары, Әлихан Бөкейхановтың «Киргизы» кітабы, М.Жұмабаевтің очерктері, Сәбит мұқановтың «Аққан Жұлдыз» романы арқылы Науан Хазреттің діндар адам болғаны мәлім болды.

Наурызбай Таласов 1916 жылы дүниеден озып, Көкшетаудың өзінде жерленеді. Осылайша, қазақ жері тағы бір рухы биік, білімі терең, парасатты да білікті, діндар, аспандағы шоқ жұлдыздай болған ұлы тұлғаларының бірінен айрылады. Ендігі мақсат-міндетіміз: әрі қарай да Науан Хазреттің өзінен кеін бізге мұра етіп қалдырған рухани құндылықтарды, патриоттық ұстанымды, діндарлық пен білім-ғылымға деген құштарлықты ұғынып, бойымызға сіңіріп оны еліміздің игілігіне айналдыру.

Құнанбай Өскенбайұлы

Құнанбай Өскенбайұлы, Құнанбай қажы (1804, бұрынғы Семей облысы Шыңғыстау, Ақшоқы қыстауы — 1886, сонда) — би, аға сұлтан Абайдың әкесі, көрнекті қайраткер. Құнанбай жасынан палуан, найзагер болды, қатал да әділдігімен ерекшеленіп‚ әкесі Өскенбайдың тәрбиесінде ел билігіне араласты. 1834 ж. әкесінің орнына Күшік-Тобықты болысының старшындығына сайланады. Осыдан 1856 жылға дейін билік тізгінін қолынан шығармаған. 1846 ж. генерал Вишневскийдің ұлы жүз қазақтарын Ресейдің боданы ету мақсатында жүргізген арнайы экспедициясына қатысты. Экспедиция құрамында болған поляктың саяси қайраткері А.Янушкевич сапарнамалық күнделігінде Құнанбайдың қайраткерлік тұлғасы туралы: “Құнанбай өңірге аты жайылған адам, қарапайым қазақтың баласы. Ғажайып ақыл-ес және жүйрік тілдің иесі. Іскер, аталастарының игілігі туралы қам жейді, дала заңдары мен Құран қағидаларының жетік білгірі, қазақтарға қатысты ресейлік жарғыларды бес саусағындай біледі, қара қылды қақ жарған би және өнегелі мұсылман. Жұрт пайғамбардай сыйлайды. Одан ақыл сұрауға жас та, кәрі де, кедей де, бай да шалғай ауылдардан келіп жатады”