Шығыс Қазақстан облысының Семей аймағында 2012 жылы аталып өтілетін және еске алынатын
жүктеу/скачать 1,07 Mb.
|
| 28 кыркүйек Мұхтар Әуезов,
туғанына 115 жыл (1897-1961) Мұхтардың өскен ортасы, ұшқан ұясы - бір кезде қазақ сахарасында мәдениеттің ордасы сияқты болған Абай ауданына қарайтын Шыңғыстау деген жерде. Ескіше сауаты бар атасы Әуездің көмегімен 7-8 жасқа келгенде арабша хат таниды. Осы кезден бастап қазақ әдебиетінің әр түрлі үлгілерін және ауыз әдебиеті шығармаларын оқып, Абай өлеңдерін жаттап, оқи бастайды. Бала кезінде тұңғыш көрген ақыны — Абай болды. Мұхтар ең алғаш Абайды көргенде алты жаста екен. Ең алғаш сауатын ашқан оқу құралы - Абайдың қолжазба өлендері. «Атамыз бізді өзінше оқытатын,- деп еске алады Мұхтар-... аздап қара таныған соң, өлеңнің бірінен соң бірін жаттадым. Арасында Лермонтов, Фошкин, Крылов, Татьян мен Анагин тәрізді құлақ естімеген өзгеше есімдер кездесіп қалады. Молдаға ұқсап атамыз бізге таң атқаннан күн батқанға дейін кітаптан бас алғызбайтын». Сөйтіп, болашақ жазушының тұңғыш тәлім-тәрбие алған алтын бесігі, қанаттанып үшқан ұясы — Абай мектебі болды. 1907 жылы он жасында Семейдің бес кластық училищесіне оқуға түсіп, жақсы оқитын шәкірттің бірі болады. Осы училищенің 3-класында оқып жүріп, «Дауыл» деген тақырыпта шығарма жазып, оқушылар арасында ерекше көзге түсіп, талантты оқушы екенін көрсетті. Училищені үздік бітірген соң, 1912 жылы Семейдің мүғалімдік семинариясына оқуға түседі. Сол семинарияны үздік бітірген екі оқушының бірі Мұхтар болды. Семинарияда оқып жүргенде дарынды жасты толғандырған мәселе: өнер, білім, мәдениет, әйел тендігі, еңбекші қамы болды. Жазушы әрқашан да Абай атасының өнегелі сөздерін есінен есінен шығарған жоқ. Семинарияны бітіріп шыққаннан кейін Әуезов ең алғашқы еңбек жолын өзінің туған ауылында Шаған болысындағы мектепте мүғалім болудан бастады. Жазушының білім алған мемлекеттік оқу орындары мыналар: Семейдің бес кластық училищесі (1908-1914), мұғалімдер семинариясы (1915-1919), Ташкенттегі Орта Азия университетінің (САГУ) аспирантурасы (1923-1924), Санкт-Петербург университеті (1924-1928). Осындай оқу орындарын бітірген және өз бетімен көп ізденген ағартушы-ұстаз, ғалым-жазушы. М.Әуезов үлкен өмірлік, шығармашылық жолдардан өткен жазушы. Ол жиырма жасында өзінің жазушылық алғашқы қадамын «Еңлік-Кебек» трагедиясын жазып, қазақ даласында театр өнерінің бастапқы үлгісін көрсетті. Дарынды жас жазушы «Еңлік-Кебек» пьесасын тарихта болған уақиға негізінде жазған. Және Еңлік-Кебек Мұхтардың туып өскен жерінде ХҮІІІ ғасырдың соңғы кезінде болған тарихи шындық. Пьеса күні бүгінге дейін сахнадан түспей келе жатқан тозбайтын дүние. Осы пьесадан кейін он шақты жыл ішінде көптеген әңгіме, повесть, пьесаларымен көзге түсті. «Қорғансыздың күні», «Барымта», «Ескілік көлеңкесінде», «Қыр суреттері», «Жетім», «Қараш-қараш оқиғасы», «Қаралы сұлу». «Қилы заман» секілді атақты шығармалары мен 1926 жылы қазақтың тұңғыш театрының сахнасын ашқан «Еңлік-Кебек» және «Қаракөз», «Бәйбіше тоқал» секілді драмалық шығармалары оқырман назарын бірден өзіне аударды. Ол осы туындыларымен өзінің қүдіретті талант иесі екенін көрсетті. Жазушы, ғалым, педагог, қоғам қайраткері М.Әуезов аса құнды еңбектері үшін халық құрметіне бөленіп, жазушылық сатысының ең жоғарғы сатысына шыққан еді. М.Әуезов - журналист те болды. Оның ең алғашқы публицистикалық мақалы 1917 жылы жазылған «Адамдық негізі - әйел» атты еңбегі. Онда жазушы әйел тұрмысына, қоғамда алатын орнына азаматтық ой-пікір тұрғысынан пайымдаулар жасаған. Адам тәрбиесіндегі ананың, әйелдің алар орнын ерекше бағалай білген жас Мұхтардың толғақты мәселесі бүгінде негізгі тақырыбына айналып отырғаны шындық. Атақты «Абай жолы» эпопеясы қазақ өмірінің энциклопедиясы, осы роман-эпопеясы арқылы Абайды бүкіл әлемге паш етті. Осы роман арқылы жазушы ең алдымен өз халқының қадыр-қасиетін алдымен қазақ халқына, сонан кейін бүкіл дүние жұртына айғақтап берді. Бенжамен Матип: «Қазақтар туралы бұрын ештеңе естімеген едім. Енді оларды өте жақсы танимын. Жақында ғана М.Әуезовтың тамаша кітабын ағылшын тілінде оқып шықтым. Шынында қазақтар неткен ғажап халық» деп жазған еді. Шыңғыс Айтматов: «Орыс мәдениетінің дамуына Пушкин қандай әсер етсе, осы күнгі ортаазиялық көркем ойдың жоне біздің барлық көрші отырған халықтарымыздың рухани өмірінің қалыптасуына Әуезов сондай әсер етті»,-деп жазушының терең білімділігін қүрметтейді. М.Әуезовтің Абай жөнінде жазған мақалаларының ішіндегі ең көлемді мақалаларының бірі «Абай ақындығының айналасы» атты мақаласы. Жазушының ерекше бір бауырмалдығының бірі-туысқан халық әдебиеттерін қадірлей білуі еді. Соның бір дәлелі өз елінде қудалауға түскен көрші қырғыз халқының атақты «Манас» жырын әлемдік ғылыми маңызы туралы тебірене жазып қорғап шыққаны туралы басылымдарда жарияланды. М.Әуезов прозаның барлық жанрында еңбек етті. Сонымен қатар орыс әдебиетінің классиктері Л.Толстойдың, И.Тургеневтің, Н.Гогольдің және т.б. жазушылардың шығармаларын тәржімалады. Отыз жылдан астам уақыт бойы аудармамен айналысқан жазушы қазақ-орыс әдебиетінің жақындасуына көп септігін тигізді. Көптеген орыс және шет ел пьесаларын аудара келе М.Әуезов драматургиялық және аудармашылық саласында шеберлік үлгісін көрсетті. Көп ұлтты әдебиетті өркендетудегі зор еңбегі үшін Ленин орденімен, екі рет Қызыл Ту орденімен және «Құрмет белгісі» орденімен марапатталды. Жазушының Алматыда мемориалдық музей үйі бар. Жас ұрпаққа саналы тәрбие беретін қаладағы байырғы оқу орны — Семей педагогикалық колледж- М.Әуезов атында, өйткені, осы оқу орнында жазушы білім алып қана қоймай, өзі ұстаздық еткен. Абай музейі жанына және қаланың Жаңасемей бөлігінде ескерткіш, Бөрліде жазушының музей үйі бар, Абай атындағы совхоз, көшелер бар. Әдебиеттер: Әуезов М. Менің өмірбаяным.-Кітапта: Әуезов М. 1 том.-Алматы,1967.-21-27 б. Әбдезұлы Қ. Қара шаңырақ һәм Әуезов қолтаңбасы // Дала мен қала.-2009.-14 қыркүйек.-9 б. Жанаева Ш. Мұхтар Әуезов тіл туралы//Ертіс өңірі.-2003.-14 ақпан.-7 б. Жұртбай Т. Әуезов және алаш идеясы // Абай.-2009.-№1.-23-33 б. Мұқаметханов Қ. Мұхтар кешкен қилы заман//Абай .-1993.-№З.-78-82 б. Тебегенова Э. Әлем мәдениеті тарихын зерттеуші// Абай.-2003-№1.-16-20 б. Тілепов Ж. Мұхаң зерделеген мақал-мәтелдердің жанрлық болмысы// Абай.-2003.-№ 2.-33-38 б. Ысқақов М. М.Әуезов — театр сыншысы // Жұлдыз.-1985.- №11.-196-199 б. жүктеу/скачать 1,07 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|