Сызба альбом
жүктеу/скачать 373,5 Kb. Pdf көрінісі
|
гос и право зарубежных стран
| ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ІШКІ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ ШЫРАҚБЕК ҚАБЫЛБАЕВ АТЫНДАҒЫ ҚОСТАНАЙ АКАДЕМИЯСЫ МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ СЫЗБА АЛЬБОМ ОҚУ ҚҰРАЛЫ Қостанай 2016 2 ƏОЖ 340(084)(075.8) Б 39 Басуға ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясының Ғылыми кеңесінде ұсынылды Пікір бергендер: Тойматаев Д.Б., ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы əлеуметтік-гуманитарлық пəндер кафедрасының бастығы, философия ғылымдарының кандидаты, полиция полковнигі Өтегенов А., Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты «Отан тарихы» кафедрасының доценті, тарих ғылымдарының кандидаты, доцент Бекмагамбетов Р.К., Смагулов М.К. Б 39 Мемлекет жəне құқық тарихы: сызба альбом: оқу құралы / Р.К.Бекмагамбетов., М.К.Смагулов. – Қостанай: ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы, 2016. – 107 б. ISBN 978-601-7897-00-0 Сызбалар альбомы заң мамандығы бойынша білім алатын студенттер мен курсанттарға білімдерін мемлекет жəне құқық тарихы бойынша тереңдету үшін арналады. Жұмыс мемлекет жəне құқық тарихы пəндерінен тақырыптардың бірқатар анықтамалары мен түсініктерін қарастырады. Жұмыстың мақсаты сызбалар арқылы кешегінің керемет өркениетін білім алушыларға жеткізу. ƏОЖ 340(084)(075.8) ISBN 978-601-7897-00-0 © ҚР ІІМ Ш. Қабылбаев атындағы Қостанай академиясы, 2016 3 ШЕТ ЕЛДЕРДІҢ МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ ПƏНІНІҢ ЗАҢ ҒЫЛЫМДАРЫ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ПƏНІ, ƏДІСІ МЕН ОРНЫ МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫНЫҢ ПƏНІ Шетелдердің мемлекет жəне құқық тарихы мемлекет пен құқықтың пайда болуы, əрекет етуі жəне дамуының жалпы заңдылықтарын нақты тарихи жағдайлар мен хронологиялық кезеңділікпен зерттейді 4 ШЕТЕЛДЕРДІҢ МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ ПƏНІНІҢ МІНДЕТТЕРІН ЗЕРТТЕЙДІ Шетелдік мемлекеттердің мемлекет жəне құқығының пайда болуы мен дамуының үрдісін Мемлекет жəне құқық пайда болуының факторлары мен шарттарын, сонымен қатар олардың өзгеруі мен дамуын Таптар мен əлеуметтік топтардың құқықтық жағдайын Мемлекеттің биліктің ұйымдастырылуын, мемлекеттік аппараттың құрылымдарын Құқықтық жүйені, оның салаларын, құқықтық институттың, нақты заңнамалық актінің дамуын 5 Əдіс – білім алу үшін ғылымда қолданылатын əдістердің, амалдардың, ережелердің жиынтығы. Сəйкестік салыстыру – бір уақыттағы əр мемлекеттердегі мемлекет жəне құқық пайда болуының белгілерін салыстыру. Диахрондық салыстыру – тарихи дəуірлердің уақыттық кесінділері. ШЕТЕЛДЕРДІҢ МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ ПƏНІН ЗЕРТТЕУДІҢ ƏДІСТЕРІ Тарихи Салыстырмалы - тарихи Жүйелік - құрылымдық Санақтық Мемлекет жəне құқық пайда болуы мен дамуының нақты тарихи зерттеуін қарастырады Анықталған тарихи фактілерді басқа да ұқсас фактілермен салыстыруға мүмкіндік береді Құрылымдық элементтер, ішкі байланыстарды зерттеуді қарастырады Тарихи үрдістің сандық жақтарын зерттегенде қолданылады 6 ШЕТЕЛДЕРДІҢ МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ ПƏНІНІҢ БАСҚА ҒЫЛЫМДАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ ШЕТЕЛДЕРДІҢ МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ Мемлекет жəне құқық теориясы Мемлекет жəне құқықтың пайда болуының өзіндік заңдылықтарын қарастыратын пəн Қазақстан Республикасының мемлекет жəне құқық тарихы Дəл осы пəннің міндеттерін орындайды, бірақ Қазақстанның аясында ғана Саяси жəне құқықтық ілімдердің тарихы Идеялық-теориялық ілімдер зерттеуші мемлекеттің мемлекеттік-құқықтық дамуына əсерін тигізген 7 ШЕТЕЛДЕРДІҢ МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ ПƏНІНІҢ КЕЗЕҢДЕЛУІ I Ежелгі дəуір мемлекет жəне құқығының тарихы Б.э.д. IV мың – б.э. V ғасыры II Орта ғасырлардағы мемлекет жəне құқық тарихы V ғасыр – XVII – XVIII ғасырлар III Жаңа дəуірдегі мемлекет жəне құқық тарихы XVIII ғасыр – XIX ғасырдың аяғы IV Жаңа замандағы мемлекет жəне құқық тарихы XX ғасырдан – қазіргі күнге дейін құлиеленуші мемлекет жəне құқық феодалдық мемлекет жəне құқық буржуазиялық демократиялық мемлекет, əлеуметтік мемлекет, бодандық жүйенің құлауы, батыстық мемлекеттердегі өзгерістер буржуазиялық мемлекет жəне құқық 8 ЕЖЕЛГІ ШЫҒЫС МЕМЛЕКЕТТЕРІНДЕГІ ҚҰЛИЕЛЕНУШІЛІК МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ Мемлекет — белгілі бір аумаққа иелік етіп, сол жердегі халықтың еркін дамуына мүмкіндік беретін, қоғам табиғатынан туындайтын ортақ істерді атқаруға қажетті басқарудың жоғарғы дəрежеде ұйымдасқан жүйесі, саяси билік ұйымы . Егемендікке , заңдастырылған зорлықты пайдалануға монополияға ие жəне қоғамды басқаруды арнайы механизмдер (аппарат) арқылы жүзеге асыратын қоғамдағы саяси билікті ұйымдастырудың ерекше түрі, саяси жүйенің орталық институты . Мемлекеттің рулық бірлестік қоғамнан ерекшеліктері: 1. Адамдар рулық бірлестіктер емес, территориялық принціп бойынша бірігеді. Бөлініске халық жатпайды, территория жатады. 2. Халықпен байланысы жоқ жариялық биліктің болуымен. Рулық ұйымдарда барлық мəселелер жалпы жиындарда шешілді жəне билік қоғамдық болды, мемлекетте ол қоғамды бағындыру үшін арнайы мəжбүрлеу аппаратына жүгінетін ерекше топтағы адамдардың қолында болады. 3. Мемлекеттің мəжбүрлеу аппаратын ұстау үшін мемлекеттің халқынан мəжбүрлі түрде міндетті алымдар – салықтар алынады. Бірінші ежелгішығыстық мемлекеттер – Ежелгі Мысыр, Ежелгі Вавилон, Ежелгі Үндістан жəне Ежелгі Қытай. 9 ЕЖЕЛГІ ШЫҒЫСТЫҚ ҚҰЛИЕЛЕНУШІ МЕМЛЕКЕТТЕРГЕ ТƏН СИПАТТАР 1. Табиғи-климаттық ерекшеліктердің əсері Ніл, Тигр жəне Ефрат, Инд жəне Ганг, Хуанхэ жəне Янцзы өзендерінің аңғарларында мемлекеттердің пайда болуларына əсерін тигізді 2. Күшті орталықтанған билік, алғашында ортақ ирригациялық жүйе құрылысы мен көп адамдардың санының ұжымдық еңбекті ұйымдастыруы үшін құрылған 3. Жерге меншіктің мүлде болмауы. Жерге тек қана жоғары басқарушы ие. 4. Типтік басқару нысаны – шығыстық деспотия түріндегі монархия 5. Барлық билік мұрамен берілетін монархқа ғана тиесілі. Монарх бейнесін құдайға теңеу 6. Дамыған əскери-бюрократиялық аппарат – деспотия қорғаны 10 ЕЖЕЛГІ ШЫҒЫС МЕМЛЕКЕТТЕРІНДЕГІ МОНАРХ БЕЙНЕСІН ҚҰДАЙҒА ТЕҢЕУІ ЕЖЕЛГІ МЫСЫР ЕЖЕЛГІ ҮНДІСТАН ЕЖЕЛГІ ВАВИЛОН ЕЖЕЛГІ ҚЫТАЙ Перғауын Раджа Патеси-Лугаль Ван Күн Құдайының (Ра) баласы, Аспан жəне Жарық Құдайының іске асыруы Адам кейпіндегі ұлы құдай, əлем сақтаушы 8 құдайдың іске асырушысы: Ай, От, Күн жəне т.б. Аспан ұлы Құдайдың аймақ бастығы жəне қызметкері (Вавилонның күнін Хаммурапи деп атаған) 11 ЕЖЕЛГІ ШЫҒЫСТЫҚ ҚҰЛИЕЛЕНУШІ ҚҰҚЫҚҚА ТƏН СИПАТТАР 1. Құқық тең болмады, ашық түрде құлиеленушілердің құқықтарын қорғады 2. Əйелдердің, балалардың, құлдардың жағдайларының төмендігі 3. Құқық пен діннің тығыз байланысы 4. Құқық нормасының казуистикалық сипаты – құқық көбіне сот тəжірибесінде көп қолданылатын жазбалардан жасалған 5. Құқықтың салалар мен институттарға бөлінуінің болмауы 6. Құқықта қоғамдық құрылыстың бекітілуі (мысалы, Ежелгі Үндістандағы касталық құрылыс) 7. Рулық құрылыс қалдықтарының сақталуы – патриархалды отбасы жəне ұжымдық меншік 8. Отбасылық, мұрагерлік мүліктік құқық, қылмыстық жəне қылмыстық іс-жүргізу құқығын реттеу 12 ЕЖЕЛГІ МЫСЫР Тарихтың негізгі кезеңдері Ерте патшалық Шамамен б.э.д. 3000 жыл Мемлекеттің біртұтас мемлекетке айналуы Ежелгі патшалық Шамамен б.э.д. 2800 ж. – б.э.д. 2250 ж. Мысырдың ашық түрде орталықтануының алғашқы қадамы, пирамида құрылысы Орта патшалық Шамамен б.э.д. 2050 ж. – б.э.д. 1700 ж. Фивы қаласының қамқорлығындағы мемлекет Жаңа патшалық Шамамен б.э.д. 1580 ж. – б.э.д. 1087 ж. XVIII династия перғауындарының билігіне бірігуі Мысыр ірі империяға айналды Мысырды парсылардың жаулауы Б.э.д. 525 ж. Гректік-римдік кезең Б.э.д. 332 ж. – б.э. 395ж. 13 ЕЖЕЛГІ МЫСЫР ЖАҢА ПАТШАЛЫҚ КЕЗЕҢІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ҚҰРЫЛЫС ПЕРҒАУЫН ДЖАТИ «ПАТША ҚАЗЫНАСЫ» ҮЙІНІҢ БАСҚАРУШЫСЫ Жоғарғы абыздар Гвардия Жергілікті шіркеулердің абыздары «Қару қоймасы» басқарушысы Ақ үйлердің басқарушылары Əскер Ауыл шаруашылығы, қол өнер жəне т.б. алымдары мен таратылымдарының ведомствосы Оңтүстік Мысыр аймақтарының бастығы Солтүстік Мысыр аймақтарының бастығы Номдар бастықтары Номдар бастықтары 14 ЕЖЕЛГІ ВАВИЛОН ГҮЛДЕНУІНІҢ КЕЗЕҢІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ҚҰРЫЛЫС (Б.Э.Д. XVIII ҒАСЫР) ПАТША – ПАТЕСИ ЛУГАЛЬ НУБАНДА – АҒА БАСҚАРУШЫ Жоғарғы абыздар Шіркеулер кеңесі Сиппар қаласыны солтүстігінің басқарушысы Шикканаку –бастық Рабианум – аймақтар бастығы Қоғамның ақсақалдар кеңесі Əрдайымғы əскерлер Рабианум Шикканаку Лара қаласының оңтүстігіндегі басқарушы Еркіндер қатарындағы қорғаушылар Қоғамның ақсақалдар кеңесі Қоғамдық кеңестер Қоғамдық кеңестер 15 ХАММУРАПИ ЗАҢЫ Ежелгі Вавилонда Хаммурапи патшаның басқаруы тұсында б.э.д. XVIII ғасырда шығарылды. 1901 жылы Ссузе қаласында 282 бап қашалып жазылған базальт тақтасы табылды. Қайнар көздері: қарапайым құқық, шумерлік судебниктер мен жаңа заңнамалар ХАММУРАПИ КОДЕКСІНІҢ ЖҮЙЕСІ 1-5 баптар Сот жəне сот өндірісі 6-126 баптар Жеке меншік құқығы, жалға беру шарты, жүк 196-214 баптар Тұлғаға қарсы қылмыстар 127-195 баптар Отбасы жəне мұрагерлік 215-282 баптар Мүлікке қарсы қылмыстар 16 ХАММУРАПИ КОДЕКСІ БОЙЫНША ЖЕРДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МƏРТЕБЕСІ Қоғамдық жерлер Жеке тұлғалар меншігі Патша меншігі Шіркеу меншігі 17 Хаммурапи кодексі бойынша қылмыстар мен жазалардың жүйесі Қылмыстар (негізгі) Тұлғаға қарсы Əділсотқа қарсы Меншікке қарсы Отбасына жəне құлықтылыққа қарсы Ақылы істен 12 есе айыппұл жəне судьяны лауазымынан шеттету Ақылы істен 12 есе айыппұл жəне судьяны лауазымынан шеттету Өлім жазасы; мүшені зақымдау; айыппұл; шығынның орнын толтыру Өлім жазасы; мүшені зақымдау (талион принціпі бойынша егер қылмыскер мен жапа шегуші тең болса); ақшалай айыппұл Жазалау (негізгі) 18 ЕЖЕЛГІ ҮНДІ Патша - Раджа Матрипаршад – кеңесші орган Уəзір МАУРИЛЕР УАҚЫТЫНДАҒЫ ҮНДІСТАННЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК ҚҰРЫЛЫСЫ Автономдық княздық Ганга, санга автономдық қауымдары Брахмандар Шіркеулер Снапати – əскер бастығы Пурохита – бас судья, жоғарғы абыз Бас салық жинаушы Қазынашы Мемлекеттік басқарма бастығы Əскер Сот коллегиясы Салық жинаушылар Салық жинаушылар Шеткері жер бастығы Аймақтар бастығы Қауымдық староста 19 Варна (каста) – қоғамдық жағдайы, құқықтары мен міндеттері бойынша тең емес, еркін адамдардың сословиесі. Əр варнаның өмір бейнесі дхарманың арнайы нормаларымен реттелген. Брахмандар – абыздар руының мүшелері. Кшатриялар – əскерилер жəне аристократиялар. Вайшьилер – қоғамның еркін, толыққұқықты адамдары. Шудралар – варнаның төменгілері, шаруалар (қоғамның жартылай құқылы мүшелері). БРАХМАНДАР (абыздар) КШАТРИЛЕР (əскерлер) ВАЙШЬИЛЕР (жериеленушілер) ШУДРАЛАР (шаруалар) 20 МАНУ – МАНАВА ДХАРМАШАСТРА ЗАҢДАРЫ (Ежелгі Үндістан) Ману заңдары (Manu-smrti, Manava-dharma-shastra), анағұрлым танымал ежелгі Үндістандық заңдар жиынтығы («Дхармашастраның» құрамында), алғашқы адам жəне заң шығарушы, атақты Мануға таңылады. Қазіргі түрі 1-ғасырда даталанған. «Ману заңдарында» əрбір индустың əлеуметтік табы мен өмір деңгейіне байланысты оның Дхармасы сипатталады. «... заңдарында» діни жəне ақсүйектер заңдары ерекшеленбейді, космогония , діни құпиялар мен басқа да діни мəселелер сипатталады, сондай-ақ некелесу, қонақжайлылық, тағамды ішуді шектеу, əйелдердің тəртібі жəне мемлекетті басқару заңдары қарастырылған. Ману Заңында барлығы 12 тарау, ол қос өлең түрінде жазылған 2685 баптан тұрады. 21 Қос өлең нысанындағы (шлок) 2685 баптан тұрады. Заңдағы ең бастысы - қоғамда варналық қоғамдық құрылысты бекіту I Бөлім. Əлемнің пайда болуы, адамзат қоғамы, наным, брахмандардың биліктік жағдайлары туралы ілімдер II Бөлім. Білім алу кезеңіндегі адам өмірінің ережелері III-V Бөлім. Діни-танымдық жəне санитарлық-гигиеналық жазбалар аясындағы күнделікті өмір салты. Некеге тұруға нұсқаулықтар. Отбасын құру нысандары VI Бөлім. Негізінен тақуалардың діни-танымдық өмір ережелері VII Бөлім. Патша билігінің шығуын ұлықтау туралы. Мемлекетті басқарудың қажетті ережесі VIII Бөлім. Сот өндірісі, міндетті құқық (келісім-шарттар негіздері, жалға алу шарты, алып-сату, жалдау жəне т.б.), меншік құқығы, қылмыстық құқық (тұлғаға жəне мүлікке қарсы қылмыстар) туралы IX Бөлім. Отбасылық, отбасылық-құқықтық қатынастар, мұрагерлік, ұрлықпен күрес туралы МАНУ ЗАҢДАРЫНЫҢ ЖҮЙЕСІ X Бөлім. Əр варна өкілдерінің арасында дүниеге келген балалар туралы. Меншікке ие болу шарттары XI Бөлім. Жасаған күнəлары үшін, оның ішінде кісі өлтіру бар қылмыстары үшін тəубеге ерік беру туралы XII Бөлім. Жер бетіндегі теріс қылықтары үшін о дүниедегі жазалау шарттары 22 МАНУ ЗАҢДАРЫ БОЙЫНША МЕНШІККЕ ИЕ БОЛУДЫҢ АМАЛДАРЫ (X бөлім, 115 бап) Мұра Олжа немесе сыйлық Сатып алу Барлық варналар үшін рұқсат. «Бірақ шудралар өз мүмкіндіктері болғанымен байлық жинауға болмайды» (X бөлім, 129 бап) Əскери табыс Негізінен кшатриилер үшін Пайызға қарыз Негізінен вайшьилер үшін. Жазатайым жағдайларда брахмандар мен кшатриилер аздаған пайызға қарыз бере алды Жұмысты атқару Негізінен вайшьилер мен шудралар үшін Қайырымды адамдардан сыйлық алу Негізінен брахмандар үшін Иелену мерзіміне байланысты (10 жыл) (VIII бөлім, 147 бап) Барлық варналар үшін рұқсат 23 Мемлекеттік Патшаның жауына қызметке ауысу; патшаның немесе шіркеудің мүлкін ұрлау; жалған бұйрықтар жасау жəне т.б. Мемлекеттік мүліктерді, оған қоса қамалдар қабырғаларын құрту Лауазымдық қылмыстар (пара алу жəне т.б.) Өлім жазасы (IX бөлім, 280 бап), бірақ брахмандар қандай қылмыс жасаса да оларды ешқан өлім жазасына кесуге болмайды, оларды тəніне зақым келтірмей қуу қажет Қуу (IX бөлім, 289 бап). Ауыр қылмыс жағдайларында – тəн жазалары, меншігінен айыру, айыппұл Меншігінен айыру (IX бөлім, 231 бап) Мемлекеттік МАНУ ЗАҢДАРЫ БОЙЫНША ҚЫЛМЫСТАР МЕН ЖАЗАЛАРДЫҢ ЖҮЙЕСІ (ҚЫЛМЫСТАР МЕН ЖАЗАЛАРДЫҢ НЕГІЗДЕРІ) Кісі өлтіру Тəн жарақаты Қорлау, жала жабу Кісі өлтіру Өлім жазасы. Бірақ кісі өлтіруші əйелді, брахманды немесе анықталған жағдайда өзін қорғаса жазадан босатылады (VIII бөлім, 349 бап) Төменгі варнаның адамы қай мүшесімен жоғарғы варнаның адамына тисе сол мүшесі кесіледі (VIII бөлім, 279 бап) Айыппұл, бірақ жоғарғы варнаның адамына тіл тигізген шудраның тілі кесіледі Қорқыныш тудыратын, кейін қудалайтын жазалар (VIII бөлім, 352 бап) Адам ұрлығы – тəні жазаланады; кей жағдайларда – өлім жазасы (VIII бөлім, 323 бап); брахманға тиесілі мал ұрлығы – аяғының жартысын кесу, қалған жағдайларда тəн жазалары немесе айыппұлдар Айыппұл жəне қудалау; брахмандарға – тек қудалау (VIII бөлім, 123 бап) Мемлекеттік Кісі өлтіру 24 ХАММУРАПИ КОДЕКСІ БОЙЫНША ОТБАСЫ ҚҰҚЫҒЫ Неке жазбаша келісім-шарт бойынша болашақ күйеу бала мен қалыңдықтың əкесімен жасалады Отбасының басшысы күйеуі болды Əкенің билігі институты болған Əйел артынан келген мүлкін сақтауға, сонымен қатар ажырасуға құқылы болды 25 ЕЖЕЛГІ ВАВИЛОНДАҒЫ ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСС Сот процесі жеке сипатты иеленді Барлық істер жапа шегуші жақтың жеке тұлғаларының бастамасымен жүргізілді Куə ретінде куəгерлердің көрсетулері, ант беру, ордалиялар (сумен тексеру 2 бап) болды Сот арнайы балшық тақтасына жазбаша түрде жасылып, мөрмен бекітілді жəне өзгеріске жатпады 26 АНТИКАЛЫҚ ҚҰЛИЕЛЕНУШІ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ АФИНАНЫҢ ГҮЛДЕНУІ КЕЗЕҢІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК ҚҰРЫЛЫСЫ Халық жиналысы – эклессия КЕҢЕС 500 ГЕЛИЭЯ Аподектер Стратег-автократор Номофеттер коллегиясы Ареопаг Эфеттер соты Элленоттар Полэттер Агрономдар Логистер Басқа шенеуніктер 10 стратег коллегиясы 10 таксиархтар 2 гипарх Əскер Қамқоршы эфебтар Гелиэя сотының үштік құрамы Гелиэя сотының екілік құрамы Гелиэя сотының қарапайым құрамы 9 архонт коллегиясы Архонт - базилевс Архонт - фесмофет 11-лік коллегия Диэтеттер коллегиясы 40-тық коллегия Диэтеттер коллегиясы (жекелік) Ерекше соттар 27 ЕЖЕЛГІ РИМДЕГІ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ ЕЖЕЛГІ РИМ МЕМЛЕКЕТІНІҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕР ТАРИХЫ ЕЖЕЛГІ РИМ ЖЕКЕ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕР ТАРИХЫ «Патшалық кезең» Б.э.д. 754/753жж. Республика Б.э.д. 510/509 жж. Империя Б.э.д. 27 жыл Империя Б.э.д. 27 жыл Империя Б.э.д. 27 жыл Ежелгі Классикалық Постклассикалық Б.э. III ғасырының аяғы – Б.э. VI ғасыры Б.э.д. III ғасырдың аяғы Б.э.д. IVғасыр 28 РИМ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ 1. Квириттік немесе цивильдік құқық 2. Преторлық құқық 3. Жалпыхалықтық құқық Жеке римдік құқық, ол бұқаралық құқыққа («римдік мемлекеттің жағдайына жатады») жəне жеке құқыққа («жеке тұлғалардың жағдайына» жағымды) бөлінеді ЕЖЕЛГІ КЕЗЕҢДЕГІ РИМ ҚҰҚЫҒЫ Құқықтың қайнар көздері Рекстердің заңнамалары Понтификтардың құқықты талқылауы Заңдар (комиция жəне сенат шешімдері) Заңдар (комиция жəне сенат шешімдері) Магистраттар қаулылары 29 XII КЕСТЕ ЗАҢЫ БОЙЫНША ОТБАСЫ ОТБАСЫ БАСЫ (ПАТЕР ФАМИЛИАС) Агнаттық туысқандық Əйелі Бағынышты ұлдардың əйелдері Асырап алынғандар Когнаттық туысқандық Балалар өздерінің ұрпақтарымен Құлдыққа алынған еркіндер Құлдар 30 ЕЖЕЛГІ КЕЗЕҢДЕГІ РИМДІК ҚҰҚЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ Рекстың заңнамалары Магистраттар қаулылары Заңдар (комиция жəне сенат шешімдері) Понтификтар- дың құқықтарды талқылауы Құқықтық дəстүрлер 31 XII КЕСТЕ ЗАҢДАРЫ БОЙЫНША МҰРАГЕРЛІК МҰРАГЕРЛІК Заң бойынша Мұра бойынша Өлгеннің неке бойынша əйелі Балалар Бұрын өлген балалардан қалған немерелер (ұсынылу құқығы бойынша) Асырап алынғандар 1-ші топ Оның əкесімен некеде болған қайтыс болғанның шешесі Бауырлары Апа-қарындастары Келесі топтардың агнаттары жəне олар болмаса қайтыс болғанның басқа да туысқандары 2-ші топ 3-ші жəне келесі топтар 32 СЕРВИТУТТАР (ЕЖЕЛГІ КЕЗЕҢДЕГІ ҚҰҚЫҚ БОЙЫНША) ПРЕДИАЛЬДЫ (НАҚТЫ) ЖЕКЕ Селолық Итер (жүру мен өту құқығы) Виа (өткізу құқығы) Актис (мал айдау құқығы) Аквадуктус (су өткізу құқығы) Қалалық Су құбырлары қанауын өткізу құқығы Узуфрукт (Бөтеннің мүлкімен жəне оның жемісімен өмір бойы қолдану құқығы) Узус (Бөтеннің мүлкімен жəне оның жемісімен тек жеке қажеттілігі үшін қолдану құқығы) Бөтеннің үйінде тұру құқығы Бөтен құлдың немесе жануардың жұмыс күшін қолдану құқығы 33 КЕЛІСІМ-ШАРТТАР НЫСАНДАРЫ (ЕЖЕЛГІ УАҚЫТ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША) Манципация Манципация Манципация Манципация Ресманципи бойынша меншікке құқық алу Кум ману некесі бойынша күйеуінің əйеліне билігін орнату Оның өілімінен кейін мүлкін алу үшін жалған түрде сату Өзгенің ұлын өзінің тəуелділігіне алу Сыйға тартуды жасау Қарызгердің өзін жалға беруі Магистраттың алдында меншік құқығын алу Кез келген мазмұнды иелене алды 34 ДЕЛИКТЕР ЖЕКЕ ЮДИЦИЯ ПУБЛИКА (ЖАРИЯЛЫҚ) Инюрия (тəн жарақаты, бірақ жапа шегушіге келтірген зиянының айыбын өтегеннен кейін болды жəне т.б.) Фуртум (мүлкін ұрлау: ұры қылмыс үстінде ұсталмаса, ал зат онда немесе оның қалқалаушы- сында болса) Дамнум инюриа датум (Бөтен адамның мүлкін жою) Область актионес ноксалес (отбасына бағынышты тұлғаның нұқсан келтіруі) Қамқоршы- ның қамқоршысы ның мүлкін жоғалтуы Римнің қастарымен əріптестік; зорлықпен ұласатын билікке қарсылық көрсету; кісі өлтіру; зинақорлық; жалған куə болу; жайылымды сиқырлау; антты бұзу жəне т.б. 35 ЖЕКЕ ҚҰҚЫҚ ІСТЕРІ БОЙЫНША СОТ ӨНДІРІСІ ЛЕГИСАКЦИОНДЫҚ ПРОЦЕСС НЫСАНЫ ИН ЮРЕ (МАГИСТРАТТАРДАН) ИН ЮДИЦИО (СУДЬЯЛАРДАН) 36 КЛАССИКАЛЫҚ КЕЗЕҢДЕГІ РИМ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТАРИХИ ЖҮЙЕСІ РИМ ҚҰҚЫҒЫ Бұқаралық құқық Жеке құқық Цивильдік құқық Преторлық құқық Халық құқығы Табиғи құқық Кейбір меншік құқығының, міндеткерлік құқықтың институттары жəне басқалары Римдіктердің шетелдік қауымдармен сауда-саттық жайында жасаған келісімдері жəне басқалары 37 РИМ ЖЕКЕ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ Қарапайым құқық Юриспруденция (заңгерлердің қызметі) Магистраттар эдиктары (преторлар, эдилдар жəне басқаларының) Заң Республика кезеңі: комиция жəне сенаттың шешімдері Принципат кезеңі: эдиктер, декреттер, рескриптер, принцепс мандаты; сенатус-консульт Доминат кезеңі: императорлық конституциялар, кодификациялар 38 РИМ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША «ТҰЛҒА» ТҮСІНІГІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ Максималды Орташа Минималды «Тұлғаның» толық құқық қабілеттілігі Шектеулі құқық қабілеттілік Азамат мəртебесінің жоқтығы Рим азаматтығы жоқ тұлғалар Еркіндік мəртебесі Еркін Азаматтық мəртебесі Римдік азаматтар Заңды некеге тұру құқығы Келісім-шарттар, сауда- саттық жасау құқығы Отбасылық мəртебе Тəуелсіз отбасының басы (толық құқылы) Отбасы мəртебесінің болмауы Бағынышты отбасының басы 39 РИМ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША АЗАМАТТЫҚ АР-НАМЫСТЫ КЕМІТУДЕН ТУЫНДАЙТЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАБІЛЕТТІЛІК ШЕКТЕУЛЕР Интестабилитас Ұшырағандар: жасағанынан немесе мазмұнынан бас тартқан куəгерлер мен манципация өлшеушілері; кейінірек, - жала жабушылар жəне т.б. Куəгерлер мен манципация өлшеушілері болу құқығынан айырылды жəне т.б. Инфамиа (абыройсыздық) Ұшырағандар: жағымсыз əрекеттері үшін əскерден қуу жəне т.б. Турпитудо (нашар даңқ) – кейбір кəсіптермен айналысуына байланысты Қамқоршы болу құқығы берілмеді жəне т.б. 40 РИМ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША ƏРЕКЕТ ҚАБІЛЕТТІГІ ЖОҚ ЖƏНЕ ШЕКТЕУЛІ ƏРЕКЕТ ҚАБІЛЕТТІ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ЖЕКЕ ЖƏНЕ МҮЛІКТІК ИГІЛІКТЕРІН ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ Қамқоршы болу 7 жасқа дейінгі балаларға Кəмелетке толмағандарға (ер балалар – 7 жастан 14 жасқа дейін; қыз балалар 7 жастан 12 жасқа дейін) Тəрбиеші болу Кəмелетке толғандар (ер балалар – 14 жастан 25 жасқа дейін; қыз балалар – 12 жастан 25 жасқа дейін) Жан ауруына ұшырағандарға Кеміс тұлғаларға Ысырапшыларға Қандай да бір басқа негіздер бойынша тəрбиеші болу 41 ДОЮСТИНИАНДЫҚ ҚҰҚЫҚТАҒЫ НЕКЕ НЫСАНДАРЫ Римдік заңды неке цивильді құқық бойынша жүргізілді Юс гентиум («халық құқығы») римдік заңды некеге түсе алмайтын тұлғалардың арасындағы неке Конкубинат – заңмен рұқсат берілген еркек пен əйелдің арасындағы бірге тұрушылық Отбасылық билікпен неке (кум ману) Отбасылық билік жоқ неке (сине ману) 42 РИМ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША ИЕЛІК ЕТУ ТҮРЛЕРІ Иелік ету Затқа фактілі түрде Затқа өзі үшін иелік иелік ету етудің мүмкіндігі (корпус поссесионис) (анимус поссесионис) Ұстау Корпус поссесионис Заңды (юста) Заңсыз (инюста) 43 МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНА ИЕ БОЛУ АЛДЫҢҒЫ ЕРКІН Иесіз заттарды иемдену (оккупация) Иемдену ұзақтығына байланысты (табуынан) Спецификация (заттарды өңдеу) Заттарды біріктіру жəне алмастыру Заңды негіздер бойынша пайда көру Келісім-шарттың негізінде беру (дəстүрлі) Мұрагерлік құқығы бойынша Бөліп беру (соттың мүлікті бөлу туралы шешімі) 44 РИМ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША ЖЕКЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚОРҒАЛУЫ ҚОРҒАНУ ҚҰРАЛДАРЫ ҚОЛДАНЫЛУ АМАЛДАРЫ 1. Виндикациондық ақылы іс Меншік иесінің жоғалтып алған затын талап ету үшін беріледі. Жауап беруші – фактілі түрде аталған заттың иесі 2. Негаторлық ақылы іс 45 РИМ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША ӨЗГЕ АДАМДАРДЫҢ МҮЛІКТЕРІНЕ ҚҰҚЫҚ Сервитуттар Эмфитевзис Суперфиций Кепілдік құқық Предиалды Селолық Жолдық Сулық Жайылымдық Жүру құқығы Көлікпен өту құқығы Жүк алып өту құқығы Мал айдап өту құқығы Су өткізу құқығы Көрші жер телімінен су тасу құқығы Көрші жер телімінде мал бағу құқығы Қалалық Көршісіне қарасты қабырғаны бітеу қылып жасау құқығы Жарыққа құқық Көруге құқық Су құбырына құқық Жеке Узуфрукт Узус Үйде (өзгенің) тұру құқығы Құлдың немесе жануардың (өзгенің) жұмыс күшін қолдануға құқық Фидуция Пигнус Ипотека 46 БАТЫС ЕУРОПА МЕМЛЕКЕТТЕРІНДЕГІ ФЕОДАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ. БАТЫС ЕУРОПАДАҒЫ ФЕОДАЛДЫҚ ҚҰҚЫҚ ФЕОДАЛИЗМНІҢ ДАМУ ЖОЛДАРЫ Құлиеленушіліктен феодалдық құрылысқа ауысуы Алғашқы қауымдық құрылыстан кейін (германдықтар, славяндар, түріктер жəне т.б.) Еуропадағы феодалдық мемлекеттіліктің қалыптасу процесі Ертефеодалдық монархия Лендік-вассалдық монархия (феодалдық бытыраңқылық) Сословиелік-өкілдік монархия Абсолюттік монархия 47 ФЕОДАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТКЕ ТƏН СИПАТТАР Басқарудың типтік нысаны - монархия Қоғамдық құрылыс иерархиялық жүйеге негізделген Феодалдық сословиелер арасындағы бағынышты вассалдық- сеньорлық қатынастар 48 ФРАНКТЕР МЕМЛЕКЕТІ Франк мемлекеті дамуының негізгі кезеңдері Меровингтер монархиясының уақыты Каролингтер монархиясының уақыты VI – VII ғғ. VIII – IX ғғ. 49 МЕРОВИНГТЕР МЕМЛЕКЕТТІК ҚҰРЫЛЫСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІГІ Король билігінің əлсіздігі Мемлекеттік биліктің ақсүйектер қолында шоғырлануы Фактілі түрде мемлекеттің басшысы - майордом Аллодты үлестіру 50 ФРАНК МЕМЛЕКЕТІНІҢ МЕМЛЕКЕТТІК ҚҰРЫЛЫСЫ КОРОЛЬ Майордом Маршал (атты əскердің бастығы) Пфальцграф (сарайлық соттың бастығы) Елшілер Герцогтар Графтар Виконттар Сотниктар 51 Жерге меншік Меровингтер кезіндегі король сыйы Мұрамен қалады Еркін алынатын Корольдың аллодты беруі оның билігінің əлсіреуіне əкелді АЛЛОД 52 ФРАНК МЕМЛЕКЕТІНДЕГІ ҚҰЛДЫҚҚА АЛУ НЫСАНДАРЫ Прекарий Патронат Шаруаларды жеке бас бостандықтарына тиіспей құлдыққа алу келісім- шарттары Шағын шаруаларды (кейде орта) атақты феодалдардың (патрондардың) жеке бас бостандықтарын шектеп толық құлдыққа айналдыруы 53 Карл Мартел реформасымен енгізілді Бенефиция ұстаушысы - бенефинциарий Бенефициарий ұстаушысы бенефиция берушіге əскери қызмет жасады Бенефиция енгізу корольдің билігін күшейтті Бенефиций 54 ФРАНКТЕР МЕМЛЕКЕТІНДЕГІ БАСҚАРУ ОРГАНДАРЫ МЕН ТЕРРИТОРИЯЛЫҚ БІРЛІКТЕР КОРОЛЬ франктер мемлекетінің барлық территориясы Графтар паги Викарии оңтүстік сотнялар Центенарии солтүстік сотнялар Марки өзін-өзі басқару 55 ФРАНЦИЯ ФЕОДАЛДЫҚ ФРАНЦИЯ ДАМУЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ ФЕОДАЛДЫҚ БЫТЫРАҢҚЫЛЫҚ СОСЛОВИЕЛІК-ӨКІЛДІК МОНАРХИЯ АБСОЛЮТТІК МОНАРХИЯ 56 ФРАНЦИЯНЫҢ ҚОҒАМДЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ Сеньорлар (феодалдар) Шаруалар Сервтер (жеке бағыныштылар) Вилландар (жеке бостандығы жоқтар) 57 ФЕОДАЛДЫҚ БЫТЫРАҢҚЫЛЫҚ КЕЗЕҢІНДЕГІ ФРАНЦИЯНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК АППАРАТЫ Король (XIII ғасырға дейін сайланған) Корольдық курия (Ұлы кеңес) – сыртқы жəне ішкі саясат сұрақтары бойынша кеңесші орган, корольдың вассалдарына арналған (теңдестер соты) Министериалы (сарайлық басқарушылар) 58 ФРАНЦИЯНЫҢ СОСЛОВИЕЛІК – ӨКІЛДІК МОНАРХИЯ КЕЗЕҢІНДЕГІ МЕМЛЕКЕТТІК АППАРАТЫ Король Мемлекеттік кеңес (басқарма) Есеп палатасы (қаржылық ведомство) Парламент (жоғарғы сот) Бас штаттар (жалпыфранцуздық сословиелер жиналысы) (1302 жылдан бастап) 59 СОСЛОВИЕЛІК – ӨКІЛДІК МОНАРХИЯ КЕЗЕҢІНДЕГІ ФРАНЦИЯНЫҢ ШІРКЕУЛІК СОТЫ РИМДІК КУРИЯНЫҢ СОТЫ КАРДИНАЛ СОТЫ АРХИЕПИСКОП СОТЫ РЕСМИЛЕР СОТЫ (АРНАЙЫ УƏКІЛЕТТІ ЕПИСКОПТАР) 60 ГЕРМАНИЯ Қоғамдық құрылысы Өкілдік Серілік (əскери) Шаруалар Еркіндер Бағыныштылар Мемлекеттік құрылыс Курфюрстер коллегиясы (кеңесшілер) Рейхстаг (императормен жылына 2 рет шақырылды) 61 АНГЛИЯ Қоғамдық құрылыс ЭРЛДАР ақсүйектер КЕРЛДАР қоғамдықтар Мемлекеттік құрылыс Король Корольдық курия Үлкен кеңес Кіші курия 62 АБСОЛЮТИЗМ КЕЗІНДЕГІ АНГЛИЯНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК АППАРАТЫ МОНАРХ Кұпия кеңес Жұлдызды палата Жоғарғы комиссия Кешірім палатасы 63 БАТЫС ЕУРОПАДАҒЫ ФЕОДАЛДЫҚ ҚҰҚЫҚ ФЕОДАЛДЫҚ ҚҰҚЫҚҚА ТƏН СИПАТТАР Сословиелік сипат. Құқық – феодалдық сословиелердің құқықтарын көздеген (кулактық құқық) Тығыз байланыс жəне діннің əсері (шіркеу өзінің каноникалық құқығын жасады) Өзінің дайындалу, заңдық технологиясы бойынша феодалдық құқық римдік құлиеленушілік құқықтан кем болды Рим құқығының рецепциясы – феодалдық қоғамға рим құқығының нормаларын сəйкестендіру немесе алу Казуистикалық сипат – жалпы, абстрактілі түсініктердің болмауы, құқық нормалары казус бойынша белгіленді (кездейсоқтық) Партикуляризм – құқықтың бытыраңқылығы (құқықтық дəстүрдің құқықтың қайнар көзі болып басты орынға шығуы) 64 БАТЫС ЕУРОПА ФЕОДАЛДЫҚ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ АЛҒАШҚЫ ҚАЙНАР КӨЗДЕР – ВАРВАРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ V – IХғғ. 1. Сали шындығы (507-511 жж.) 2. Рипуарлық құқық 3. Бургундық құқық КУТЮМДЕР – ФРАНЦИЯНЫҢ ЖЕРГІЛКТІ ДƏСТҮРЛІ ҚҰҚЫҒЫ IХ – Хғғ. 1. «Нормандия дəстүрлерінің үлкен жинағы» 1255 ж. 2. Бовези кутюмдері 1282 ж. 3. Франция дəстүрлерінің үлкен жинағы 1389 ж. 4. XV – XVI ғасырларда Францияда құқықтарды ретке келтірудің ресми əдістері жасалады (мысалы, Париж кутюмдері) АЙНА – ГЕРМАНИЯНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ КІТАПТАРЫ XIII – XVIIIғғ. 1. «Саксондық айна» XIII ғасыр 2. «Швабтық айна» XVI ғасыр 3. Ірі қалаларда қалалық құқық қалыптасты (Магдебургтық құқық) 4. Каролина қылмыстық заңы 1532 ж. ОРДОНАНСТАР – ҒАСЫР КОРОЛЬДЕРІНІҢ ЖАРЛЫҚТАРЫ Королдықтың барлық территориясында əрекет етті АССИЗДЕР – ІРІ СЕНЬОРЛАРДЫҢ ТАПСЫРМАЛАРЫ 65 КАНОНИКАЛЫҚ (ШІРКЕУЛІК) ҚҰҚЫҚ КАТОЛИКТІК ШІРКЕУ ҚЫЗМЕТІНЕ ҚАТЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛ ЫҚ СҰРАҚТАРДЫ РЕТТЕП ОТЫРДЫ ОТБАСЫЛЫҚ – НЕКЕЛІК ҚАТЫНАСТАРДЫ РЕТТЕП ОТЫРДЫ ОТБАСЫЛЫҚ – НЕКЕ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ НОРМАЛАРЫНА ƏСЕР ЕТІП ОТЫРДЫ 66 ОРТАҒАСЫРЛЫҚ АНГЛИЯНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕСІ Жалпы құқық (XIII ғасырдың ортасынан бастап) Əділеттік құқық (XIV ғасырдан бастап) Статуттық құқық СОТ ХАТТАМАЛАРЫНДА БЕКІТІЛГЕН КОРОЛЬДЫҚ СОТТАРДЫҢ ТƏЖІРИБЕЛЕРІ КОРОЛЬДІК ЗАҢДАР МЕН ПАРЛАМЕНТТІК ЗАҢДАР. СТАТУТТАРДЫҢ КОРОЛЬДЫҚ СОТТАРҒА МІНДЕТТІ КҮШІ БОЛДЫ ІСТІ ЖАЛПЫ СОТТАР ЕМЕС ƏДІЛ СОТТАРДЫҢ ҚАРАУЫ КЕЗІНДЕ ПАЙДА БОЛДЫ 67 САЛИСТІК ШЫНДЫҚ Хлодвиг патшаның билігі 507-511 жылдары жасалған Тарауларға (титулдарға) бөлінеді Негізгі мазмұны – құқықбұзушылықтар мен олардың жазаларының тізімі Реттейтін қатынастары: - Міндеттеушілік; - Неке – отбасылық; - Қылмыстық – құқықтық; - Қылмыстық – іс жүргізу Германдықтардың қарапайым құқықтары туралы ежелгі жазбаша жинақтардың бірі. Судебникті судьялар жетекшілікке алған. 68 САЛИЙ ШЫНДЫҒЫ БОЙЫНША ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ Тексте қылмыстың түсінігі мүлде болмаған. Мазмұны бойынша – корольдық билікті жəне тұлғаға немесе мүлікке қарсы нұқсан келтіру Жазаның мақсаты – жапа шегуші зиянының орнын толтыру жəне корольдық бейбітшілікті бұзғандығы үшін корольге айыппұл төлеу. Айып көлемі үлкен – еркін франктің өмірі 200 солидпен бағаланды Жазаның түрлері 1. Айыппұл; 2. Вергельд; 3. Өлім жазасы; 4. Үстем ақы Қылмыстар жүйесі 1. Тұлғаға қарсы; 2. Меншікке қарсы; 3. Тəртіпке жəне əділ сотқа қарсы (сотқа бармау, жалған куə болу); 4 Король нұсқаулықтарын бұзу 69 САЛИЙ ШЫНДЫҒЫ БОЙЫНША СОТ ПРОЦЕСІ Қатаң формализм Дəлелдердің түрлері Қатаң формализм Соприсяждық (айыпталушының туысқандары немесе көршілері куə болды) Ақылы іс сипаты – іс талапкердің бастауымен қозғалды Көзімен көргендердің куəлігі Бəсекелестік сипат, тараптар тең құқықты иеленді, іс тартыс күйінде өтті Ордалия (Құдай соты) Ауызша Ашық 70 АНГЛИЯНЫҢ ҚАНДЫ ЗАҢНАМАСЫ Қаңғыбастар үшін ауыр қылмыстық жауапкершілік белгіленді, қанды заңнама VII Генрихтен (1457-1509 жж.) I Елизаветаға (1533-1603жж.) дейін жалғасты Қаңғыбастарға жатты: 1. Жұмыссыздар (бір ай ішінде). 2. Қожайындарынан өз еркімен кетіп қалған шаруалар. 3. Қайыр сұраған еркектер (еңбекке жарамсыз мүгедектер мен өз унверситетінің канцлерінің арнайы рұқсаты бар студенттерден басқа) жəне т.б. Жазаның түрлері: 1. Өлім жазасы. 2. Түрмеге қамау. 3. Құлдыққа айналдыру. 4. Соғу. 5. Таңба салу. 71 «КОРОЛИНА» 1532 ЖЫЛ «Королинаның» Мазмұны (219 бап) Қылмыстық құқық нормалары 77 бап (104-180 баптар) «Королина» мазмұны (219 бап) Қылмыстың түрлері: 1. Дінге қарсы; 2. Мемлекетке қарсы; 3. Меншікке қарсы; 4. Тұлғаға қарсы; 5. Адамгершілікке қарсы; 6. Əділсотқа қарсы. «Королина» бойынша сот процесі 1. Процесс инквизициялық сипатқа ие болды (үкім соттар мен мемлекеттің тарапынан тағылды ); 2. Тергеу соттың бастауымен жүргізілді жəне уақыты шектелмеді; 3. Жауап алу барысында қинаулар қолданылмады. ЖАЗАНЫҢ ТҮРЛЕРІ Негіздері 1. Өлім жазасы; 2. Тəн жазалары; 3. Ұятты жазалар; 4. Мүліктік жазалар. Қосымша: 1. Түрмеге қамау; 2. Қызған темірмен денені жаралау; 3. Ұятты қадаға қою; 4. Жаза орнына апару. ЖАЗАНЫҢ МАҚСАТЫ – ҚОРҚЫТУ (ӨЛІМ ЖАЗАСЫ ЖƏНЕ МҮШЕНІ ЗАҚЫМДАУ ЖАРИЯЛЫ ТҮРДЕ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛДЫ) 72 ШЫҒЫС МЕМЛЕКЕТТЕРІНДЕГІ ФЕОДАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ АРАБ ХАЛИФАТЫНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ Араб жартыаралында пайда болды VII ғасырда пайда болды Араб тайпаларының руаралық қатынастарының ыдырауының нəтижесінде пайда болды Мемлекет басының қолында (халифтың) жоғары діни жəне зияткерлік билігі жиналды 73 АРАБ ХАЛИФАТЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРМАСЫНЫҢ ОРТАЛЫҚ ОРГАНЫ ХАЛИФ УƏЗІР ЖƏНЕ БАСҚА ДА ШЕНЕУНІКТЕР Диван-ал-джунд (əскерлерді қаруландыру жəне қамтамасыз ету) Диван-ал-барид (жолдарды, пошталарды; халықты құпия бақылау жəне т.б.) Диван-ал-харадж (қаржы органдарының қызметін қадағалау) 74 АРАБ ХАЛИФАТЫНДАҒЫ ЖЕРГЕ МЕНШІКТІҢ ТҮРЛЕРІ Хиджаз – мұсылман қоғамының алғашқы территориясын құрады (Мекке жəне оған тиісті территория) ерекше құқықтық режимді иеледі Икта – уақытша қызметі үшін берілген жер Вакуф – қандай да бір діни немесе қайырымдылық мақсатында иесінің берген жері (мешіттерге, медреселерге жəне т.б.) Мульк – жеке феодалдық меншік 75 МҰСЫЛМАНДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ НЕГІЗГІ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ ҚҰРАН – мұсылмандардың қасиетті қітабы, діни-моральдық қондырмалармен сипатталады СУННА – Мұхаммедтің күнделікті өмір салтынан (хадистерден) тұрады ИДЖМА – діни жəне құқықтық сипаттардағы ұқсас ойлар бойынша «мұсылмандық қоғамның жалпы тұжырымы» ФЕТВА – жекелеген муфтилердің құқықтық сұрақтар бойынша шешімдері мен ойлары Қияс – ұқсастығы бойынша құқықтық істер шешімі 76 ҚЫТАЙ КӨМЕКШІ (ЦЗАЙ-СЯН) КӨМЕКШІ (ЦЗАЙ-СЯН) ИМПЕРАТОР (МЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫ) МЕМЛЕКЕТТІ БАСҚАРУ ВЕДОМСТВОСЫ БІРІНШІ ВЕДОМСТВО (АТҚАРУШЫ БИЛІК ОРГАНДАРЫНЫҢ ВЕДОМСТВОСЫ) Шенділер ведомствосы Əскери ведомство Қаржы ведомствосы Дəстүрлер ведомствосы Жұмыс ведомствосы Жазалау ведомствосы ПРОВИНЦИЯ ОКРУГ АУЫЛ УЕЗД ЕКІНШІ ВЕДОМСТВО (ИМПЕРАТОРҒА, САРАЙЛЫҚ МҮЛІККЕ ҚЫЗМЕТ ЕТЕТІН ЕРЕКШЕ БАСҚАРМА) ҮШІНШІ ВЕДОМСТВО (ИМПЕРАТОР ЖАРЛЫҚТАРЫН ДАЙЫНДАП, ЖАРИЯЛАДЫ, САЛТАНАТТЫ ІС-ШАРАЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРДЫ) 77 ФЕОДАЛДЫҚ ЖАПОНИЯҒА ТƏН СИПАТТАР Император Жапонияның номиналды басшысы болды Билік фактілі түрде ру феодалдарының қолында болды Билік үшін руаралық күрес орталық биліктің эффективті түрде дамуына кедергі жасады Ұзақ уақытқа созылған бытыраңқылық Жапонияның əлеуметтік-экономикалық дамуын тежеді Шаруалар жерге байлаулы болды. Шаруаларды қанаулардың нысаны: 1. Азық-түлік рентасы 2. Ақшалық рента; 3. Еңбекпен өтеу 78 ФЕОДАЛДЫҚ ЖАПОНИЯНЫҢ ҚОҒАМДЫҚ ҚҰРЫЛЫСЫ ФЕОДАЛДАР КЛАСЫ ФЕОДАЛДЫҚ БАҒЫНЫШТЫ ХАЛЫҚТЫҢ КЛАСЫ Даймё Самурай Шаруалар Саудагерлер Қолөнершілер ИМПЕРАТОРҒА ЖАҚЫН ПҰРСАТТЫЛАРДЫҢ ҚАТАРЫ ПАТША САРАЙЫНЫҢ МҮШЕЛЕРІ АҚСҮЙЕКТЕР ҚАУЫМЫ ІРІ ШЕНЕУНІКТЕР «АДАЛ» АДАМДАР «АРАМ» АДАМДАР ЖЕРЛЕУДІ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН АРНАЙЫ ЖҰМЫСКЕРЛЕРДІҢ ТОБЫ «ҚАЗЫНАЛЫҚ АУЛА» МҮШЕЛЕРІ ҚАЗЫНАЛЫҚ ЖƏНЕ ЖЕКЕ ҚҰЛДАР МЕН ХОЛОПТАР 79 МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫНЫҢ ЖАҢА УАҚЫТЫ XVII ҒАСЫРДАҒЫ АНГЛИЯ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯСЫ АҒЫЛШЫН БУРЖУАЗИЯЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯСЫНЫҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ ШІРКЕУДІ ҚАЙТА ҚҰРУ ҚАЖЕТТІЛІГІ КОРОЛЬ МЕН ПАРЛАМЕНТТІҢ АРАСЫНДАҒЫ ҚАРАМА-ҚАЙШЫЛЫҚ АГРАРЛЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ДАМУЫНА ФЕОДАЛДЫҚ ЖЕР ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ КЕДЕРГІ КЕЛТІРУІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТОҚЫРАУ ШАРУАЛАРДЫҢ ТАЛАН-ТАРАЖҒА ТҮСУІ 80 АҒЫЛШЫН БУРЖУАЗИЯЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯСЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ БІРІНШІ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯ ЕУРОПАДАҒЫ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ НЕГІЗІН САЛДЫ ДІНИ СИПАТТЫ ИЕЛЕНДІ 81 РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ ҚОЗҒАУШЫ КҮШТЕРІ ҚАТЫСУШЫЛАРЫ МАҚСАТТАРЫ Пресвитериандықтар Ірі буржуазия, жерлік ақсүйектер Конституциялық монархия идеясы Индепенденттер Орта жəне ұсақ буржуазия Конституциялық монархия идеясы жəне адамның табиғи құқығы Левеллерлер Қолөнершілер, шаруалар Республиканы орнату жəне құқықтарды теңестіру 82 АҒЫЛШЫН БУРЖУАЗИЯЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯСЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ Кезеңдері Кімнің қолында билік болды Жылдары 1. Конституциялық 2. Бірінші азаматтық соғыс (екі кезеңнен тұрады) 3. Екінші азаматтық соғыс 4. Индепенденттік республика 1640-1642 жж. 1642-1646 жж. 1646-1649 жж. 1649-1653 жж. Пресвитериандықтарда 1 кезең – пресвитериандықтарда 2 кезең - индепенденттерде Индепенденттерде 83 ҰЛЫ ФРАНЦУЗ РЕВОЛЮЦИЯСЫ ЖƏНЕ ФРАНЦИЯДАҒЫ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ ПАЙДА БОЛУЫ ФРАНЦУЗ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯСЫНЫҢ ҚОЗҒАУШЫ КҮШТЕРІ РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ СЕБЕПТЕРІ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ ƏЛЕУМЕТТІК СОСЛОВИЕНІҢ КӨЗҚАРАСЫН ЖАҚТАҒАН АБСОЛЮТИЗМНІҢ ТОҚЫРАУЫ, ЖЕРГЕ ДВОРЯНДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ САУДА-САТТЫҚ МОНОПОЛИЯСЫН ОРНАТТЫ САУДА-ӨНДІРІСТІК ТОҚЫРАУ 1787 ЖЫЛ ЖАППАЙ ШАРУАЛАР ТОЛҚУЛАРЫ ҚОЗҒАУШЫ КҮШТЕР ҰСЫНЫЛҒАНДАР МАҚСАТТАРЫ Фельяндар Ірі буржуазия жəне либералды дворяндық Король билігін шектеу жəне конституциялық монархия орнату Жирондықтар Сауда-өнеркəсіптік орта буржуазия Республиканы орнату Якобиншілдер Ұсақ буржуазия, қолөнершілер, шаруалар Саяси бостандықтар, халықтық тəуелсіздік 84 1791 ЖЫЛҒЫ 3 ҚЫРКҮЙЕКТЕГІ ФРАНЦИЯ КОНСТИТУЦИЯСЫ БАСҚАРУ НЫСАНЫ - КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ МОНАРХИЯ МЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫ – КОРОЛЬ АТҚАРУШЫ БИЛІК – КОРОЛЬ ЖƏНЕ МИНИСТРЛЕР СОТ ЖҮЙЕСІ – ЖОҒАРҒЫ СОТ, АЛҚАБИЛЕР СОТЫ ЗАҢ ШЫҒАРУ БИЛІКТІҢ ЖОҒАРҒЫ ОРГАНЫ – БІР ПАЛАТАЛЫ ХАЛЫҚ ЖИНАЛЫСЫ (2 ЖЫЛҒА САЙЛАНДЫ) 85 1793 ЖЫЛҒЫ 24 МАУСЫМДАҒЫ ФРАНЦУЗ КОНСТИТУЦИЯСЫ ҰЛТТЫҚ КОНВЕНТ – ЖОҒАРҒЫ ЗАҢ ШЫҒАРУ ЖƏНЕ АТҚАРУШЫ ОРГАН ҚОҒАМДЫҚ ҚҰТҚАРУ КОМИТЕТІ – ҮКІМЕТТІҢ БАСТЫ ОРГАНЫ ҚОҒАМДЫҚ ҚАУІПСІЗДІК КОМИТЕТІ – КОНТРРЕВОЛЮЦИОНЕРЛЕРДІҢ ІЗІН КЕСКЕН БИЛІКТІҢ ЖЕРГІЛІКТІ ОРГАНДАРЫ – РЕВОЛЮЦИЯЛЫҚ КОМИТЕТТЕР 86 ГЕРМАНИЯ МЕН ЖАПОНИЯДАҒЫ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ МЕМЛЕКЕТ Атауы – «Герман халқының қасиетті рим империясы» Федерация: құрамында 300 мемлекеттер- княздықтар мен еркін қалалар бар Федерацияның айтарлықтай маңызды субъектілері: Пруссия, Австрия, Бавария, Вюртенберг, Саксрния (тəуелсіздікті иеленді) Əлеуметтік, экономикалық, саяси дамудың төмен деңгейі 87 ГЕРМАНИЯНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ «Герман ұлтының қасиетті рим империясы» Рейн одағы (1806-1813жж.) Герман одағы (1814 жыл) Солтүстік-Герман одағы (1867 жыл) Герман империясы (1870ж., 1871 жылғы Конституция) 88 ПРУССИЯ МЕН ГЕРМАНИЯ КОНСТИТУЦИЯЛАРЫНЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ КЕСТЕСІ КОНСТИТУЦИЯ МЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫ ЖОҒАРҒЫ ЗАҢ ШЫҒАРУШЫ ОРГАН ЖОҒАРҒЫ АТҚАРУШЫ ОРГАН ҚОСЫМША 1. Пруссия 1850 жыл Король Екі палаталы Ландтаг Король жəне Үкімет Феодалдық сипатты иеленді 2. Германия 871 жыл Пруссия корольі (император) Парламент (2 палата: Бундесрат (Одақтық кеңес) жəне Рейхстаг ) Басында канцлері бар Үкімет 89 XIX ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ЖАПОНИЯ ТЕРЕҢ ƏЛЕУМЕТТІК – САЯСИ ТОҚЫРАУ СЫРТҚЫ САЯСАТТАҒЫ ҚАУІП-ҚАТЕР (АҚШ, ЕУРОПА): ЖАПОНИЯ ЖАРТЫЛАЙ КОЛОНИЯ БОЛЫП ҚАЛУҒА ДУШАР БОЛДЫ ФЕОДАЛДЫҚ ҚҰРЫЛЫС АРЫ ҚАРАЙ ДАМУҒА КЕДЕРГІ ЖАСАДЫ (ЖЕР ҚАТЫНАСТАРЫ, ШАРУАЛАРДЫҢ ЖАҒДАЙЫ) 90 ЖАПОНИЯДАҒЫ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Қозғалыс күштері: шаруалар, жұмысшылар, қолөнершілер, сауда-өндірістік буржуазия, самурай, оңтүстік-батыс княздықтың княздары, ұсақ дворяндар Императорлық билікті орнату жəне қажетті реформаларды жүргізу үшін сёгунатқа қарсы княздық-самурайлық қозғалыстар болды Феодалдарға қарсы күрес пен ұлт- азаттық қозғалыстар бірікті 91 XIX ҒАСЫРДЫҢ 60-80 ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ ЖАПОНИЯДАҒЫ РЕФОРМАЛАР Азаматтардың заң алдында формальды түрде теңдігі енгізілді Жерге жеке меншік құқығы бекітілді (1872 жыл) Бірегей жер салығы енгізілді «Жалпыға бірдей бастауыш білім туралы» Заң қабылданды Өлшеудің бірдей бірліктері енгізілді Ішкі кедендер жабылды Əкімшілік-территориялық бөліністер орнатылды (губернияларға) Жалпыға бірдей əскери міндет енгізілді Императордың қасында министрлер кабинеті құрылды (лауазымға тағайындаудың сайыстық негізі) Либералды партия құрылды (1881 жыл) Конституциялық реформалы партиялар құрылды (1882 жыл) Бір сот жүйесі құрылды (1890 жыл) 92 1889 ЖЫЛҒЫ ЖАПОНИЯ КОНСТИТУЦИЯСЫ БОЙЫНША ЖОҒАРҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАР МЕМЛЕКЕТ БАСШЫСЫ – ИМПЕРАТОР ЖОҒАРҒЫ ЗАҢ ШЫҒАРУШЫ ОРГАН – ПАРЛАМЕНТ (Пэрлер палатасы Депутаттар палатасы) ЖОҒАРҒЫ АТҚАРУШЫ ОРГАН – Министр-президент жəне министрлер кабинеті ҚҰПИЯ КЕҢЕС (маңызды мемлекеттік істердің шешімі үшін) 93 АҚШ-ТАҒЫ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ АҒЫЛШЫН КОЛОНИЯЛАРЫНЫҢ ТƏУЕЛСІЗДІК ҮШІН СОҒЫСТАРЫНЫҢ СЕБЕПТЕРІ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ АҒЫЛШЫН КОЛОНИЯЛАРЫН ЖАНШУДЫҢ КҮШЕЮІ (мануфактураны ашуға, өндіріс жəне өнімдерді шығару, сауда-саттық жəне т.б. тыйым салу) БІРІНШІ КЕЗЕҢ – 19.04.1775 ж. – 04.06.1776 ж. КОЛОНИЯЛЫҚТАРҒА БАТЫСҚА ҚОНЫСТАНУҒА ТЫЙЫМ САЛЫНДЫ ЕКІНШІ КЕЗЕҢ – 1776 ж. – 1783 ж. ҚАНДАЙ ДА БІР САУДА НЕМЕСЕ ҚЫЗМЕТ ҮШІН ГЕРБ САЛЫҒЫНЫҢ ЕНГІЗІЛУІ (1765 ж.) ҮШІНШІ КЕЗЕҢ – 1783 ж – 1787 ж. 94 ТƏУЕЛСІЗДІК ҮШІН СОҒЫСТЫҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫ МЕН МƏНІ СОЛТҮСТІК-АМЕРИКАҒА БАҒЫНЫШТЫ КОЛОНИЯЛАРДЫ ЖОЮ ТƏЖ ЖЕРЛЕРІН КƏМПЕСКЕЛЕУ, БАТЫС ЖЕРЛЕРІН ҰЛТТАНДЫРУ АМЕРИКАДА ТƏУЕЛСІЗ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ ҚҰРЫЛУЫ – АМЕРИКА ҚҰРАМА ШТАТТАРЫ ӨНДІРІСТІ ДАМЫТУ ҮШІН ІШКІ НАРЫҚТЫ ҚҰРУ КӨЗДЕЛДІ 95 1787 ЖЫЛҒЫ 17 ҚЫРКҮЙЕКТЕГІ АҚШ КОНСТИТУЦИЯСЫ КОНСТИТУЦИЯ ПРЕАМБУЛАДАН ЖƏНЕ 7 БАПТАН ТҰРДЫ КОНСТИТУЦИЯ БАПТАРЫНДА САЯСИ ҚҰРЫЛЫС, МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАР ҚҰРЫЛЫМДАРЫ БЕКІТІЛДІ, БІРАҚ ҚҰҚЫҚТАР МЕН БОСТАНДЫҚТАР ТУРАЛЫ БАПТАР БОЛМАДЫ КОНСТИТУЦИЯ БИЛІКТІҢ БӨЛІНІСІ ПРИНЦІПІНЕ НЕГІЗДЕЛДІ ШТАТТАРҒА ХАЛЫҚАРАЛЫҚ КЕЛІСІМ- ШАРТТАР ЖАСАУҒА, ОДАҚТАР ҚҰРУҒА, САЛЫҚТАР САЛУҒА, БЕЙБІТ УАҚЫТТА ƏСКЕР ЖИНАУҒА ТЫЙЫМ САЛЫНДЫ. ШТАТТАРДА КӨПТЕГЕН МАҢЫЗДЫ ҚҰҚЫҚТАР САҚТАЛДЫ: РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСТЫ САҚТАЙ ОТЫРЫП ӨЗІНІҢ КОНСТИТУЦИЯСЫН ҚАБЫЛДАУҒА, ОЛАРДЫҢ ӨКІЛЕТТІКТЕРІНЕ АЗАМАТТЫҚ, ҚЫЛМЫСТЫҚ, ІС-ЖҮРГІЗУ ЗАҢНАМАЛАРЫ БОЛДЫ. 96 1878 ЖЫЛҒЫ АҚШ КОНСТИТУЦИЯСЫ БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ЖОҒАРҒЫ ОРГАНДАРЫ БИЛІК ТАРМАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАН ҚҰРЫЛЫМЫ ҚАЛЫПТАСУ ТƏРТІБІ ӨКІЛЕТТІГІ Заң шығарушы АҚШ КОНГРЕСІ Қос палаталы: Сенат жəне Өкілдер палатасы Жоғарғы палата – Сенат, штаттар өкілдерінен қалыптасты, 6 жылға сайланды, жартысы əр екі жылда жаңартылды Өкілдер палатасы штат халықтарымен екі жылға сайланды Салықтарды орнатты жəне жинады, қарыз берді, əскер мен флот жинады Атқарушы Президент Таңдаушылар коллегиясымен 4 жылға сайланды Президент мемлекет басшысы жəне үкімет басшысы болды, əскер мен флоттың бас қолбасшысы болды, кешірім жасау құқығын иеленді, Сенаттың келісімімен лауазымды тұлғалар тағайындалды, халықаралық келісімдер орнатты Сот билігі АҚШ Жоғарғы соты жəне федералды соттар Судьялар Сенаттың келісімімен Президентпен тағайындалды Айтарлықтай маңызды істер бойынша алқабилер соты енгізілді 97 1789 ЖЫЛҒЫ ҚҰҚЫҚТАР ТУРАЛЫ БИЛЛЬ 1.Сөйлеу, баспаға шығару, еркін жиналуға бостандық. 2.Қаруды сақтауға жəне алып жүруге құқық. 3.Бейбіт уақытта жеке үйлерде қожайынның келісімінсіз əскерлерді қоныстандыруға тыйым салды. 4.Ешкім заңсыз түрде бостандығынан айырылмады. 5.Азаматтарға алқабилер сотына жүгінуге құқық берілді. 98 БУРЖУАЗИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ АНГЛИЯДАҒЫ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚҚА ТƏН СИПАТТАР ТҰЛҒАЛАРДЫ КӨПТЕГЕН ФЕОДАЛДЫҚ САЛМАҚ САЛУДАН БОСАТУ ФОРМАЛЬДЫ ТҮРДЕ АЗАМАТТАРДЫҢ ЗАҢ АЛДЫНДАҒЫ ТЕҢДІГІН ЖАРИЯЛАДЫ ЖЕКЕ МЕНШІК, ӨНДІРІС, САУДА-САТТЫҚ САЛАСЫНДА БІРҚАТАР ШЕКТЕУЛЕРДІ ШЕКТЕДІ СОСЛОВИЕЛІК БӨЛІНІСТІ ШЕКТЕДІ ЗАҢҒА НЕГІЗДЕЛГЕН БУРЖУАЗИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТƏРТІПТІ БЕКІТТІ ƏДІЛЕТТІЛІК, ГУМАНИЗМ, ДЕМОКРАТИЯ ИДЕЯЛАРЫНА НЕГІЗДЕЛДІ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ПРИНЦІПТЕРІ ЗАҢДЫЛЫҚ БОСТАНДЫҚ МЕНШІККЕ ҚҰҚЫҚ ТЕҢ ҚҰҚЫЛЫҚ 99 БУРЖУАЗИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ КЛАССИФИКАЦИЯСЫ АНГЛО-САКСОНДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕ КОНТИНЕНТАЛДЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖҮЙЕ Англия, АҚШ жəне оның колониялары болған барлық мемлекеттер Франция, Германия, Италия, Испания жəне басқа да мемлекеттер Құқықтың негізгі қайнар көзі – соттық прецедент Құқықтың негізгі қайнар көзі – статут (заң, құқық нормасы) Жалпы құқыққа негізделеді Заң нормаларына негізделеді Жүйелендірілмеген Кодификация бар Жеке жəне жариялық құқыққа бөлінбейді Жеке жəне жариялық құқыққа бөлінеді Салаларға бөлінбейді Салаларға бөлінеді Материалдық жəне процессуалдық болып бөлінбейді Материалдық жəне процессуалдық болып бөлінеді 100 АЗАМАТТЫҚ ҚҰҚЫҚ СУБЪЕКТІЛЕРІ АНГЛИЯ ФРАНЦИЯ ГЕРМАНИЯ АЗАМАТТАР, ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАР, ДОСТАСТЫҚТАР. (НЕКЕДЕГІ ƏЙЕЛДЕР МЕН ШЕТЕЛДІКТЕР ҮШІН ШЕКТЕУЛЕР) АЗАМАТТАР (НЕКЕДЕГІ ƏЙЕЛДЕР МЕН ШЕТЕЛДІКТЕР ҮШІН ШЕКТЕУЛЕР) АЗАМАТТАР, ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАР: ФЕРЕЙНДЕР (ОДАҚТАР) ЖƏНЕ МЕКЕМЕЛЕР 101 ҰЛЫБРИТАНИЯНЫҢ САЯСИ ПАРТИЯЛАРЫ 1923 жылға дейін: Консерваторлар – Либералдар 1923 жылдан кейін: Консерваторлар – Лейбористер Сайлау реформалары: 1. 1919ж. – сайлау құқығын 21 жасқа толған барлық ер азаматтар (отырықшылық цензы есептеліп), 30 жасқа толған əйелдер (басқа ценздер есептеліп) берілді. 2. 1929ж. – консерваторлар əйелдердің құқығын еркектермен теңестірді. 3. 1969ж. – лейбористер сайлаушылардың жасын 18 жасқа дейін азайтты. 102 \ XX ҒАСЫРДЫҢ БАСЫНДАҒЫ ФРАНЦИЯ 1. 1919 жылы Франция соғыстан жеңіп шыққан елдердің қатарында болып, Лоторингия мен Эльзас территориясын алды. 2. Саяси партиялары: социалистік, коммунистік. 3. Көптеген колониялар (Алжир, Марокко жəне т.б.). 4. XX ғасырдың 30-жылдарындағы Парламент рөлінің əлсіреуі. 5. Германиямен соғыстың басталуы (1930 жылғы қыркүйек). 1945 жылғы тамыз. Уақытша үкімет референдум өткізіп, жаңа конституция қабылдады. 1946 жылғы сəуір. Конституцияның жобасы дайындалды (қазандағы референдумда бекітілді). 103 Германия 1918 жылы Германияда буржуазиялық революция болды. Конституция қабылданды (Веймарлық). Гитлерлік Германияның саяси режимі Мемлекет басшысы – фюрер Мемлекеттік билік – үкіметтік Рейхстаг – формальды түрде болды Гестапо – мемлекеттік құпия полиция 104 МАЗМҰНЫ ШЕТ ЕЛДЕРДІҢ МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ ПƏНІНІҢ ЗАҢ ҒЫЛЫМДАРЫ ЖҮЙЕСІНДЕГІ ПƏНІ, ƏДІСІ МЕН ОРНЫ ...................................................................................................................................................................................3 ЕЖЕЛГІ ШЫҒЫС МЕМЛЕКЕТТЕРІНДЕГІ ҚҰЛИЕЛЕНУШІЛІК МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚТЫҢ ПАЙДА ....................8 ЕЖЕЛГІ МЫСЫР ....................................................................................................................................................................... 12 ХАММУРАПИ ЗАҢЫ ................................................................................................................................................................ 15 МАНУ – МАНАВА ДХАРМАШАСТРА ЗАҢДАРЫ (Ежелгі Үндістан) ................................................................................ 20 МАНУ ЗАҢДАРЫ БОЙЫНША МЕНШІККЕ ИЕ БОЛУДЫҢ АМАЛДАРЫ (X бөлім, 115 бап) ......................................... 22 ХАММУРАПИ КОДЕКСІ БОЙЫНША ОТБАСЫ ҚҰҚЫҒЫ ................................................................................................. 24 АНТИКАЛЫҚ ҚҰЛИЕЛЕНУШІ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ ................................................... 26 ЕЖЕЛГІ РИМДЕГІ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ ....................................................................................................................... 27 ЕЖЕЛГІ РИМ МЕМЛЕКЕТІНІҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕР ТАРИХЫ .......................................................................................... 27 РИМ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ДАМУ КЕЗЕҢДЕРІ ................................................................................................................................ 28 ЕЖЕЛГІ КЕЗЕҢДЕГІ РИМДІК ҚҰҚЫҚ ................................................................................................................................... 30 XII КЕСТЕ ЗАҢДАРЫ БОЙЫНША МҰРАГЕРЛІК ................................................................................................................ 31 КЕЛІСІМ-ШАРТТАР НЫСАНДАРЫ (ЕЖЕЛГІ УАҚЫТ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША) ............................................................... 33 КЛАССИКАЛЫҚ КЕЗЕҢДЕГІ РИМ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ТАРИХИ ЖҮЙЕСІ ............................................................................. 36 РИМ ЖЕКЕ ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚАЙНАР КӨЗДЕРІ ..................................................................................................................... 37 РИМ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША «ТҰЛҒА» ТҮСІНІГІНІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАБІЛЕТТІЛІГІ ........................................................ 38 105 РИМ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША АЗАМАТТЫҚ АР-НАМЫСТЫ КЕМІТУДЕН ТУЫНДАЙТЫН ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАБІЛЕТТІЛІК ШЕКТЕУЛЕР ................................................................................................................................................... 39 РИМ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША ƏРЕКЕТ ҚАБІЛЕТТІГІ ЖОҚ ЖƏНЕ ШЕКТЕУЛІ ƏРЕКЕТ ҚАБІЛЕТТІ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ЖЕКЕ ЖƏНЕ МҮЛІКТІК ИГІЛІКТЕРІН ҚОРҒАУ ЖҮЙЕСІ ................................................................................................. 40 РИМ ҚҰҚЫҒЫ БОЙЫНША ЖЕКЕ МЕНШІК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚОРҒАЛУЫ ....................................................................... 44 БАТЫС ЕУРОПА МЕМЛЕКЕТТЕРІНДЕГІ ФЕОДАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ. БАТЫС ЕУРОПАДАҒЫ ФЕОДАЛДЫҚ ҚҰҚЫҚ .................................................................................................................................. 46 ФРАНКТЕР МЕМЛЕКЕТІ.......................................................................................................................................................... 48 ФРАНЦИЯ ................................................................................................................................................................................... 55 ГЕРМАНИЯ................................................................................................................................................................................. 60 АНГЛИЯ ...................................................................................................................................................................................... 61 АБСОЛЮТИЗМ КЕЗІНДЕГІ АНГЛИЯНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК АППАРАТЫ ........................................................................ 62 БАТЫС ЕУРОПАДАҒЫ ФЕОДАЛДЫҚ ҚҰҚЫҚ .................................................................................................................... 63 ШЫҒЫС МЕМЛЕКЕТТЕРІНДЕГІ ФЕОДАЛДЫҚ МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ.................................................................... 72 АРАБ ХАЛИФАТЫ МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРМАСЫНЫҢ ОРТАЛЫҚ ОРГАНЫ ............................................................. 73 ҚЫТАЙ ........................................................................................................................................................................................ 76 МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫНЫҢ ЖАҢА УАҚЫТЫ ........................................................................................... 79 XVII ҒАСЫРДАҒЫ АНГЛИЯ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯСЫ................................................................................... 79 АҒЫЛШЫН БУРЖУАЗИЯЛЫҚ РЕВОЛЮЦИЯСЫНЫҢ КЕЗЕҢДЕРІ ................................................................................. 82 ҰЛЫ ФРАНЦУЗ РЕВОЛЮЦИЯСЫ ЖƏНЕ ФРАНЦИЯДАҒЫ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ ПАЙДА БОЛУЫ .. 83 1791 ЖЫЛҒЫ 3 ҚЫРКҮЙЕКТЕГІ ФРАНЦИЯ КОНСТИТУЦИЯСЫ .................................................................................... 84 106 1793 ЖЫЛҒЫ 24 МАУСЫМДАҒЫ ФРАНЦУЗ КОНСТИТУЦИЯСЫ ................................................................................... 85 ГЕРМАНИЯ МЕН ЖАПОНИЯДАҒЫ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ МЕМЛЕКЕТ ............................................................................... 86 ПРУССИЯ МЕН ГЕРМАНИЯ КОНСТИТУЦИЯЛАРЫНЫҢ САЛЫСТЫРМАЛЫ КЕСТЕСІ ............................................. 88 АҚШ-ТАҒЫ БУРЖУАЗИЯЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ ........................................................... 93 1878 ЖЫЛҒЫ АҚШ КОНСТИТУЦИЯСЫ БОЙЫНША МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ЖОҒАРҒЫ ОРГАНДАРЫ ............. 96 БУРЖУАЗИЯЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ МЕН ДАМУЫ ....................................................................................... 98 107 Оқулық басылым Бекмагамбетов Р.К., Смагулов М.К. МЕМЛЕКЕТ ЖƏНЕ ҚҰҚЫҚ ТАРИХЫ СЫЗБА АЛЬБОМ Оқу құралы Редакторы Исмагулова Г. _____________________________________________________ Басуға 2016 ж. 28 қазанда берілді. Пішімі 60х84 1 / 8 Көлемі 13,7 б.т. 184 кб. _____________________________________________________ Document Outline
жүктеу/скачать 373,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|