СөЖ №2 «Халықаралық бірліктер жүйесі. Жүйеден тыс өлшем бірліктері. Еселік және үлестік бірліктер»

 
Кейбір арақашықтықтар
 
1.
1 астрономиялық бірлік 4,848 микропарсекке тең; 
2.
Күннен жарық жұлдыздарға (Проксима Центавр) дейінгі арақашықтық 1,3 парсекті 
құрайды. 
3.
10 парсекке тең арақашықтықты жарық 32 жыл, 7 ай, 6 күнде жүріп өтеді. Күннен 
жерге дейінгі арақашықты жарық 8,35 минутта жүріп өтеді. Күннен жерге дейінгі 
арақашықтық 4,8 мкпарсекті құрайды. 
4.
Күннен біздің галактикамыздың центріне дейінгі арақашықтық - 8 000 парсек. 
5.
Біздің галактиканың өлшемі - 30 000 парсек. 
6.
Дева галактикалар жиыны бізден 18 000 000 парсек қашықтықта орналасқан. 
2.2Ат күші 
 
Ат күші
— қуаттың ескірген, жүйеден тыс өлшеу бірлігі. Келесі белгіленулері 
бар: ағылылшын.
HP (hp)
, нем. 
PS
, фр. 
CV
, нидер. 
pk
. 
Алғашқы рет бұл шаманы Джеймс Уатт өзінің бу қозғалтқышы қуатын өлшеуге 
пайдаланған. Ғылымда өзінің дәл шама еместігінен көп қолданбайды, дегенмен 
аутоиндустриясында кеңінен пайдаланылады. 
 
Механикалық ат күші
≡ 33,000 
фут·фунт-күш/мин
 
= 550 
фут·фунт-күш/с 
= 745,69987158227022 
В (exactly) 
Метрикалық ат күші
≡ 75 kg
f
·m/s 
= 735.49875 
В (дәл)
 
Электр ат күші
≡746 В
 
Бу ат күші
≡ 33,
475 
б.ж.б
/сағ 
=9809.5 В
 
Гидравликалық ат күші
=Ағу жылдамдығы(галлон/мин) 
* 
Қысым(фунт/дүйм²) / 1714
 
 
 
 

11 
Қортынды 
Әрбір халықтың , тіпті жекелеген тайпалардың да тұрмыс қажеттілігінен туған қарапайым 
өлшемдері болған . Сол халықтың тұрмыс салты мен кәсіпшілігіне қарай бұл өлшемдер де 
әр түрлі жағдайда қалыптасқан . Мысалы , испандықтар жаяу кісінің бір шылымды тартып 
біткенше жүріп өткен жолын «сигара» деп атса , гректер таңертең күн дискісінің жоғарғы 
шеті көрінген уақыттан бастап , оның көк жиектен толык көтерілгенге дейінгі аралықта 
жаяу кісінің аяңдап өткен жолының ұзындығын «стадий» деп атаған . Қазақ тіліндегі 
«бірқыдыру жер» деген қашықтық ұғымын білдіретін тіркес те осылармен төркіндес екені 
байқалады .
Шығыс халықтарының көбісінде ең кіші салмақ өлшеміне арпаның дәні алынған . 
Кейбір жазба әдебиеттерде сақталған мәліметтер бойынша «арпа дәні» алтын мен асыл 
тастардың салмағын бағалауға арналған қазыналық елшем ретінде қолданылған . Ол 
шамамен 45 мг болады . Басқа бір жерде осы арпа ұзындық өлшемі ретінде де пайдаланған 
. Дәннің елі үшін аттың қатар қойылған алты тал жалы алынған . Ал алты дәннің еніне тең 
өлшем бармак деп аталған. 
Халық арасында көптеп кездесетін мұндай өлшемдердің табиғатын ашу, жуық 
мөлшерін айқындау және оларды жүйеге келтіріп зерттеу көп болып қолға алатын күрделі 
мәселе. Мұндай зерттеулерді өзге халықтар да азды-көпті жүргізген. 
 
 
 

12 
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Волковыский Р.В. Определение физических понятий и величин.-
М.:Просвещение,1986.-48 с. 
2.Завельский Ф.С. Время и его измерение.-М.:Наука,1987.-256 с. 
3.www.google.com , интернет жүйесі.