СөЖ №2 «Халықаралық бірліктер жүйесі. Жүйеден тыс өлшем бірліктері. Еселік және үлестік бірліктер»

5 
Метр, килограм, секунд бірі-бірімен үйлестіріліп қолдануы мүмкін. Бұл әртүрлі өлшемдер 
жасайды. Мысалы, көлем, қуат, қысым, жылдамдық дегендер үшін.
 
Кей уақытта үлкендеу мен кішілеу өлшеу мағыналарын айтқанда, өлшем атаулары алдына 
арнайы 
префикс 
қосылады. 
Мысалы, кило — 
«1000», милли — 
«0,001». 
Сонда километр — 1000 метр болады, миллиграм — 1/1000 грам бөлшегі. Осы арнайы 
префикстер үшін төменгі кестені қараңыз. 

Кесте 2 — SI префикстері 
Атауы
 
йотта-
зетта- 
екса- 
пета- 
тера- 
гига- 
мега- 
кило- 
һекто- 
дека- 
Халықаралық 
белгілеуі
 

Y 
 
Z 

E 

P 
 
T 

G 

M 
 
K 

h 

da 
Еселігі
 
10
24
 
10
21
 
10
18
 
10
15
 
10
12
 
10
9
 
10
6
 
10
3
 
10
2
 
10 
Атауы
 
деси- 
сенти- 
милли- микро- 
нано- 
пико- 
фемто- 
атто- 
зепто- 
йокто- 
Халықаралық 
белгілеуі
 
 
d 
 
c 
 
m 
 
µ 
 
N 
 
p 
 
F 
 
A 
 
z 
 
y 
Еселігі
 
 
10
-1
 
 
10
-2
 
 
10
-3
 
 
10
-6
 
 
 
10
-9
 
 
10
-12
 
 
10
-15
 
 
10
-18
 
 
10
-21
 
 
10
-24
 
 
Өнеркәсіп пен сауданың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін физикалық шамалар 
бірліктерінің ауқымды жүйесін құру қажет болды. 
Алғаш рет физикалық шамалар бірліктерінің жүйесі деген ұғымды 1832 жылы неміс 
ғалымы Карл Гаусс (1777 - 1855) енгізді. Ол бірнеше тәуелсіз кез келген шамаларды 
таңдап алуды ұсынды. Осы шамалардың бірліктері негізгі деп аталды. Одан кейін, 
шамалар арасындағы заңды байланыстарды қолдана отырып, басқа шамалар 
бірліктерін шығарды, оларды туынды бірліктер деп атады. Осы негізгі және туынды 
бірліктердің жиынтығы физикадың шамалар бірліктерінің жүйесі болып табылады. 
Алғашында МКС (метр-килограмм-секунд) бірліктер жүйесі құрылды, ол негізгі үш 
бірлік ұзындық, масса және уақытқа негіздепді. Кейінірек - СГС жүйесі, ол да 
негізгі бірліктер: ұзындық, масса және уақыт - сантиметр, грамм, секунд негізінде 
және МТС жүйесі (метр - тонна - секунд). Кейбір аралықта техникалық бірліктер 
жүйесі - МКГКС қолданылды, ол ұзындық, күш, уақыт бірліктері негізінде (метр - 
килограмм - күш - секунд). 
Физикалық шамалардың өлшем бірліктер жүйесі қатарының болуы, жүйеден тыс 
бірліктердің көптігі, бір жүйеден екінші жүйеге ауысу кезеңіндегі ыңғайсыздың 
ғылым мен техниканың барлық салаларын қанағаттандыратын, халықаралық 
дәрежеде қабылданатын бірыңғай әмбебап бірліктер жүйесін құруды қажет етті. 
1948 жылы өлшемдер мен шамалар бойынша IX Бас конференцияда бірыңғай 
тәжірибелік бірліктер жүйесі ұсынылды, онда негізгі бірліктер болып метр, 
килограмм, секунд және электрлік шамалардың бір бірлігі алынды. 

6 
X Бас конференқияда (1954 жылы) жаңа жүйенің негізгі бірліктері: ұзындық - метр, 
масса - килограмм, уақыт - секунд, ток күші - ампер, термодинамикалық 
темлература - кельвин, жарық күші - кандепа қабылданды. 
X Бас конференқиядан кейін өлшемдер мен шамалардың Халықаралық комитеті 
жаңа жүйенің туынды бірліктерінің тізімін дайындапб Бұл жүйені Халықаралық 
бірліктер жүйесі деп атауды ұсынды. 
XІ Бас конференқия 1960 жылғы өлшемдер мен шамалар бойынша жаңа жүйені 
нақты қабылдады. оған «Халықаралық бірліктер жүйесі» деген атау берді, 
қысқартылған түрде: «SI» - «СИ». 
1963 жылы КСРО-да ГОСТ 9867-61 «Халықаралық бірліктер жүйесі» енгізілді, 
осыған орай СИ бірлікгерін қолдану бекітілді. 
1978 жылы СЭВ сгандарттау бойынша Комиссиясының 43 отырысында СТ СЭВ 
1052-78 
«Метрология. 
Физикалық 
шамалар 
бірліктері» 
бекітілді, 
ол 
Мемстандарттық 6 сәуірдегі 1979 жылғы №113 қаулысы бойынша КСРО 
мемлекеттік стандарты ретінде енгізіліп, алдымен келісім-құқықтық қатынастар мен 
халық шаруашылығында 1 қақтардан 1980 жылғы бастап қолданыла бастады. СТ 
СЭВ 1052-78 стандарты СЭВ мемлекет-мүшелерінде қолданылатын физикалық 
шамалар бірліктерін, мемлекеттер арасындағы келісім - құқықтық қатынастардағы 
және СЭВ органдарында қолданылатын бірліктерді бекітті. Кейін ГОСТ 8.417-81 
«ГСИ. Физикалық шамалар бірліктері» енгізілді, ол ғылымның, техниканың және 
экономиканың барлық салаларын қамтыды. 
Жаңа жүйенің артықшылықтарына оның әмбебаптығы (барлық өлшемдер саласын 
қамтиды), келісімділік (барлық туынды бірліктер бірыңғай ереже бойынша 
жасалған) және ғылым мен техниканың даму дәрежесіне орай жаңа туынды 
бірліктерді жасау мүмкіндіктері жатты. 

жүктеу/скачать 1,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: