Сөж тақырыбы: Өсімдіктер систематикасы Орындаған: Жапаргалиева Р. А впо-1 курс Нур-Султан 2022 жыл Жоспар
III кезең. Филогенетикалық (эволюциялық) систематика
жүктеу/скачать 47,61 Kb.
|
Өсімдіктер систематикасы
| III кезең. Филогенетикалық (эволюциялық) систематика
Жіктеу өсімдіктердің жалпы морфологиялық немесе анатомиялық белгілеріне ғана емес, сонымен қатар өсімдік түрлерінің шығу тегі мен ортақтығын да ескереді. Өсімдіктер морфологиясының дамуымен өсімдіктердің жасанды систематикасы белгілер жиынтығына негізделген "табиғи" орынға ие болды. Алғашқы " табиғи жүйе "1789 жылы құрылды, алайда" табиғи систематика " қазіргі мағынада табиғи емес еді, өйткені ол әлі эволюциялық емес еді. Табиғи жүйелердің авторлары түрлердің тұрақтылығына сенуді жалғастырды. Табиғи жүйелерде өсімдіктер "жақындық" немесе "туыстық" негізінде біріктірілді, алайда бұл туыстық емес, тек сыртқы және көбінесе Үстірт ұқсастық деп түсінілді. Табиғи жүйелерде бір-біріне ең үлкен сыртқы ұқсастықты анықтайтын өсімдіктер қосылады. Нәтижесінде табиғи систематика көбінесе ұқсас эволюциялық кезеңдерді немесе әртүрлі филогенетикалық бұтақтардың ұқсас шыңдарын біріктірді, яғни. ол эволюция бойында өз шекараларын тұрғызды. Алайда, табиғи таксономияның көптеген құрылымдары эволюциялық таксономияның тұжырымдарын болжайды. Биологиядағы эволюциялық идеяның салтанатынан кейін табиғи систематика біртіндеп эволюциялық немесе филогенетикалық систематикаға жол бере бастады. Оның дамуындағы жаңа кезең басталды. Бұрын қолданылған "туыстық" термині жаңа мағынаға ие болды және таксономияға дейін жаңа мақсаттар пайда болды. Таксономияның негізгі міндеті-ағзалар арасындағы байланысты, яғни эволюциялық қатынастарды көрсететін жіктеу жүйесін құру. Қазіргі заманғы систематика басқа биологиялық ғылымдармен тығыз байланысты дамиды және олардың нақты материалдары мен идеяларын, зерттеу әдістерін, соның ішінде эксперименттік әдістерді кеңінен қолданады. ӨСІМДІКТЕР СИСТЕМАТИКАСЫНЫҢ БӨЛІМДЕРІ Қыналар бөлімі Қыналар – өсімдіктердің ішіндегі ең көп тараған, күй талғамайтын, ерекше құрылысты организмдер тобы. Бұлар – балдырлар мен саңырауқұлақтардың селбесіп тіршілік етуінің нәтижесінде құралған морфологиялық, физиологиялық және экологиялық өз алдына жеке қасиеттері бар өсімдік. Қыналардың морфологиялық құрылысы мен көлемі – алуан түрлі. Қыналар (лат. Lichenes) — денесі екі құрамбөліктен (балтыр және саңырауқұлақ) құралған, селбесіп тіршілік ететін ағзалар тобы. Қыналар соңғы уақытқа дейін төменгі сатыдағы өсімдіктеге жатқызылып келді. Алайда олардыңң құрылысыжәне тіршілік әрекетіерекше болғандықтан, соңғы кезде саңырауқұлақтар дүниесінің бөлімі етінде өз алдына жеке қарастырылатын болды. Мүктәрізділер бөлімі - Мүктәрізділер — жоғары споралыларға немесе архегонийлерге жататын өсімдіктер. Қылқанды жапырақты дымқыл ормандар мен шалғындықта өсетін аласа өсімдік. Құрылысы қарапайым: тамыр болмайды, көпшілігінің денесінде жапырағы мен сабағы ғана бар. Анатомиялық жағынан олардың денесі белгілі ұлпаларға жіктелмеген. Денесінің вегетативтік бөлімдерінің ұшында көптеген жыныс мүшелері (антеридий, архегоний) дамып жетіледі. Мүктердің ұрықтануы тек сулы ортада ғана жүзеге асады. Мүктердің жыныс мүшесі орналасқан вегетативтік денесі мүктің жынысты ұрпағы, ол гаметафит деп аталады, ұрықтанған жұмыртқа жасушасынан спорогон (спорогоний) дамып жетіледі. Спорогон мүктің жыныссыз ұрпағы болады да, ол спорофит деп аталады. Мүктердің дамуында екі ұрпақ дұрыс ауысып отырады да, бұлардың басым болып келетіні жынысты ұрпағы – гаметофит, ал жыныссыз ұрпағы-спорофит бірнеше күн өсіп тұрады да, гаметофитке мүлде тәуелді болады. Бауыр мүктер класы. Маршанциялар қатары. Талломдарының ерекшеліктері. Жапырақ сабақты мүктер немесе мүктер класы (Musci, Bryopsida). Сфагнум мүктер қатары. Сфагнум туысы. Экологиясы, таралуы, маңызы. Жасыл мүктер қатары. Жасыл мүктердің алуан түрлілігі. Өкілдері: көкек зығыры, фунария, дикранум. Псилофиттер бөлімі - Риниофиттғердің тіршілік еткен уақыты. Риниофиттер жоғары сатыдағы өсімдіктердің қарапайым және ең көне тобы өкілдері: риния, хорнеофитон. Плаун тәрізділер бөлімі - Спорофиттік мүшелері – тамыры, сабағы және спираль жиі орналасқан жасыл жапырақтары болады. әртүрлі споралылық. Плаундар қатары. Түйреуіш тәрізді плаун тең споралы плаун. Селагинеллалар қатары. әр түрлді споралы өкілі селагинелла. Полушниктер қатары. Спорофитінің құрылысы. Плаун тәрізділердің шығу тегі және эволюциясының негізгі бағыттары. Қырық буындылар немесе бунақтылар бөлімі - Қырықбуын сабағының буын аралығы қамыстікі сияқты қуыс болады. Сабағы буын және буын аралықтарынан тұрады. Спорангийлері спорангоифорларда болады,бұл спорофилдерге гомологты болып табылады. Спорангийлерде споралар дамып жетіледі. Қырық буындылар қатары. өкілі дала жылбұрыны немесе дала қырық буыны. Папортник тәрізділер бөлімі немесе полиподиофиттер. Папортник тәрізділер бөлімі - Папортниктәрізділер – жоғары сатыдағы өсімдіктердің ішіндегі ең көне тобы. Олар көбіне көлеңкелі, ылғалды ормандарда және дымқыл жыраларда өседі. Папортник тәрізділердің қысқа сабағы, жалпақ, қауырсынды жапырақтары және тамыры болады. Тең споралы және әр түрлі споралы болып бөлінеді. Ужовниктер класы. Ужовник және гроздовник құрылысының ерекшеліктері, қарапайым белгілері. Нағыз папортниктер класы. Полиподиидтер қатары. Тіршілік формалары. Сорустар мен спорангийлер құрылысы және орналасуының әр түрлілігі. Өскіншелер құрылысы. Өкілдері: аталық папортник, орляк т.б. Сальвиниялықтар қатары.Сальвиния туысы. Споракарпийлер, спорангийлер. Микро және мегаспоралардың өсуі. Өскіншелер құрылысының ерекшеліктері. Ұрықтану. Ұрықтың дамуы. Папортник тәрізділердің шығу тегі, эволюциясының негізгі бағыттары. Тең споралылықтан әр түрлі споралыққа өтудің биологиялық маңызы. Жалаңаш тұқымдылар бөлімі - Жалаңаш тұқымдылар – тұқым мен тұқым бүрі жеміс жапырақшасының үстінде жалаңаш (ашық) жататын жоғары сатыдағы өсімдіктердің түрлерінің тұқым мен тұқым бүрі жабық тұқымдылардікіндей аналық керегемен қапталмайды. Сонымен қатар жалаңаш тұқымдыларда гүл серігі болмайды. Жабық тұқымдылар немесе гүлді өсімдіктер - Жабық тұқымды өсімдіктердің басты ерекшелігі – гүлінің, жемісінің болуы, гүлінде аналықтың болуы. Спорофиттегі споралар түрі өзгерген өркен – гүлдерде пайда болады. Микроспоралар тозаңқаптағы тозаң ұясында, ал мегаспоралар аналық түйініндегі тұқым бүрінде дамып жетіледі.споралар спорангий ішіндегі гаметофиттерде өсе бастайды. Аталық гаметофит-тозаң – екі клеткадан, ал аналық гаметофит-ұрық қалтасы – сегіз клеткадан тұрады. Жынысты көбеюдің нәтижесінде тұқымбүрінен эндоспермді тұқым, оның хромосомы триплоидты болып келеді. Ал аналық түйіннен және гүлдің басқа бөліктерінен – жеміс пайда болады. Жабық тұқымды өсімдіктердің тіршілік түрлері – ағаш, лианалар, бұталар, шөптесін (көп, екі және бір жылдық) болып бөлінеді. Жабық тұқымдылар екі класқа бөлінеді: дара және қос жарнақты өсімдіктер болып. Гүл, оның шығу тегі. Тозаңдану. Ұрық қалтасының құрылысы. Қосарынан ұрықтану. Жеміс, оның биологиялық маңызы. Жабық тұқымдылардың шығу орны, пайда болған уақыты. Гүлді өсімдіктердің әр алуандығы. Қос жарнақтылар класына жалпы сипаттама. Эволюциясының негізгі бағыттары. Өсімдіктерді жіктеу немесе Синтаксономия — шартты түрде туыстық белгілеріне сәйкес өсімдіктерді топтастырылып, жүйелеу әдістерді және синтаксономиялық иерархиясының субординациясын зеттейтін Геоботаника бөлімі. Жер бетіндегі өсімдіктер алуан түрлі. Қазір жер бетінде 500 мыңдай, Қазақстанда 5600-дей өсімдік түрі бар. Оларды нақты білу үшін, біріне-бірі ұқсас өсімдіктерді топтарға бөліп қарастырады. Олар туыстық белгілеріне сәйкес топтастырылып, жүйеленген. Өсімдіктердің ұқсас түрлерін - туысқа, ұқсас туыстарды - тұқымдасқа, ұқсас тұқымдастарды - қатарға, ұқсас қатарларды - класқа, кластарды - бөлімге біріктіреді. Жүйелеу бойынша әрбір топқа жататын өсімдіктердің арғы тегі бар. Мысалы, бір бөлімге, бір класқа жататын өсімдіктер бір тектен дамыған. Түрлер, туыстар және басқа да топтар ұзақ жылдар бойы әртүрлі сыртқы ортаға бейімделудің, басқа өсімдіктермен бірігіп өсудің нәтижесінде бірте-бірте пайда болған. Жүйенің ең кіші бірлігі - түр. Түр туралы ұғым олардың біріне-бірінің ұқсас болуына және өзара будандасып, өздеріне ұқсас ұрпақ бере алатындығына байланысты қалыптасқан. ҚОРЫТЫНДЫ Өсімдіктердің систематикасы, өсімдіктердің табиғи жіктелуімен айналысатын ботаника бөлімі. Көптеген ұқсас белгілері бар үлгілер түрлер деп аталатын топтарға біріктірілген. Жолбарыстың лалагүлдері-бір түр, ақ лалагүлдер-басқа және т.б. бір – біріне ұқсас түрлер өз кезегінде бір тұқымға біріктіріледі, мысалы, барлық лалагүлдер бірдей тұқымға жатады-Lilium. Систематика ботаниканың кез-келген саласының қажетті негізі болып табылады, өйткені ол жинақталған мәліметтердің қаншалықты мүмкіндік беретінін, әртүрлі өсімдіктер арасындағы қатынастарды сипаттайды және өсімдіктерге әртүрлі елдердің мамандарына ғылыми ақпарат алмасуға мүмкіндік беретін ресми атаулар береді. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ Орыс ботаникасының тарихы туралы очерктер, М., 1947 ж; Орыс ботаниктері. Өмірбаяндық-библиографиялық сөздік, құраст. С. Ю. Липшиц, т. 1-4, М., 1947-1956; Базилевская Н. А. Мейер К. И., Станоктарды с. С., Щербаков а. А. Көрнекті отандық ботаника. М.: мемлекеттік оқу-пед. Мин. просв. РСФСР, 1957 КСРО-да биологияның дамуы, М., 1967, Б. 21-158, 695-709; 1968 жылы ботаника ғылымының докторы (1968), профессор (1998), профессор (1998), профессор (1998), профессор (1998).; жүктеу/скачать 47,61 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|