- Жұмыстың өзектілігі. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасы «Бала құқықтары туралы», «Білім туралы», «Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау» туралы заңдарына сүйене отырып, сөйлеу тілінде бұзылыстары бар мектеп жасына дейінгі балаларға жан-жақты көмек көрсету жүйесі қолға алынған. Адам өмірінде қарым-қатынас аса маңызды, ал қарым-қатынас сөйлеу арқылы жүзеге асады.
- Сондықтан шыр етіп дүниеге келген бала қоршаған ортамен, анасымен дыбыс, тіл арқылы қарым-қатынас жасайды. Сөйлеу тілін зерттеу әдістері лингвистикалық, психологиялық, логопедиялық әдістерден тұрады. Логопедтік зерттеу әдісі экспрессивті және импрессивті талдау бағытындағы түрлі тапсырмалардан тұрады. Сөйлеу тілі күрделі физиологиялық, психолгиялық, тілдік сенсомоторлық процесті білдіреді.
- Қазіргі таңдағы логопедия дефектологияның жалпы принциптеріне сүйене және басқа ғылымдармен психология, физиология, тіл ғылымдары байланыса отырып, сөйлеу тілін психикалық дамуға әсер ететін көпсалалы жүйесі деп қарастырады. Логопедиялық зерттеулерде, айтылу бұзылысытарымен қатар, сөздің дыбыстық құрамы, оқу-жазу тілін игеруі, фонетикалық-фонематикалық, лексико-грамматикалық даму деңгейі анықталады.
- Таным процестері мен рецепторлық әрекеттерінің жағдайы да зерттеледі. Тіл бұзылысын тиісінше, дәрігерлік кеңеспен келісе отырып, арнайы оқытумен түзету-тәрбие іс-шаралары арқылы педагогикалық әдістермен жойылады.
-
- Сөйлеу тілі бұзылыстарын түзетуге алғаш ұмтылу ХҮІІ ғасырдағы еңбектерінде жазылған.
- Логопедия өз бетінше ғылым саласы болып ХІХ ғасырдың екінші жартысында енгізілді. Сөйлеу тілі жоғары психикалық қызмет жүйесінде негізгі орын алады және адамның ойлау, сана әрекеттерінің негізгі механизмі болып табылады,
- Сөйлеу тілінің жоғарғы психикалық қызметке жататыны туралы анықтаманы Л.С.Выготский айтып кеткен. Оның түсінігінше, әрбір психикалық қызмет мидың жүйелі әрекеттерінің нәтижесі, түрлі ми құрылымдары мұнда үлесін қосады.
- Жалпы сөйлеу тілінің дамымауы (ЖТД) - бұл сөйлеу жүйесінің барлық компонеттерінің қалыптасуындағы бұзылыс (дыбыстық құрылымының, фонематикалық үрдістердің, лексика, грамматикалық қатардың, сөйлеу тілінің мағыналық жақтарының). Сөйлеу тілі бұзылыстарына әкелетін барлық этиологиялық факторлар полиморфты және күрделі. Көп жағдайда жалпы сөйлеу тілінің дамымауы түрлі факторлардың комплексті әсер етуі салдарынан болады, тұқымқуалаушылық бейімделуден, орталық жүйке жүйесінің органикалық жетіспеушілігінен және қоршаған ортаның қолайсыздығынан.
- Е.Н.Винарская және Г.М.Богомозованың «Возрастная фонетика» еңбегінде айтып кеткендей, баланың сөйлеу тіліндегі фонема айтылуы, психофизиологиялық тұрғыдан алғанда, бала дамуына тәуелді екендігін атап өтті..
- Г.А.Каше, Р.Е.Левина, М.Ф.Фомичева еңбектерінде атап көрсеткендей, сөйлеу тілінің бұзылысын түзету жұмысының нәтижесі барысында негізгі жауапкершілік арнайы мамандарға дефектолог, дәрігер, психолог, логопед, ұстаздарға жүктеледі.
- Сонымен қатар, Қазақстанда да қазіргі таңда сөйлеу тілінде бұзылыстары бар балаларға да жан-жақты көмек көрсету, түзете-дамыту жұмыстары қолға алынған. Осы орайда, мектепке дейінгі жастағы дыбыс айту бұзылыстары бар балалардың сөйлеу тілінің фонетико-фонематикалық жағын дамыту туралы еңбектер Қ.Қ.Өмірбекова, К.Б.Бектаева, сөйлеу тілінде дыбыс айту бұзылыстары бар балаларды оқыту және тәрбиелеу туралы еңбектері жарық көрді.
- Сөйлеу қабілеті бұзылған балалардың ерекшелігі
- Сөйлеу тіліндегі мүкістердің патологиялық дәрежелеріне, белгілі бір мүшелерінің атқаратын қызметтерінің бұзылуына, зақымдануының уақытына, басты кемістіктердің ықпалынан пайда болатын екінші бір ақаулықтар
- Мұндай салаға дауыстың бірқалыптылығының бұзылуы, сөйлеу тіліндегі дауыс ырғағының бұзылуы
- Тұтықпа, дислалия, ринолалия, дизартрия, алалия, афазия, жазу тілі мен оқу тілінің бұзылуы жатады.
- Сөйлеудегі бұзылу келесі топтарға бөлінеді:
- Лексикалық-грамматикалық бұзылулар.
- Әуендік – екпіндік бұзылулар
- Қарқындылық – ырғақтық бұзылулар
- Логопедиялық түзету жұмысының мақсаты мен міндетіне байланысты төмендегідей кезеңдерге бөлу тиімді:
- Дайындық кезеңі
- Дыбысты қою кезеңі
- Дыбысты дұрыс айтуға машықтандыру кезеңі
- Дыбысты ұқсас дыбыстардан ажырату кезеңі.
- Дайындық кезеңі. Бұл кезеңнің негізгі мақсаттары:
- баланы түзету жұмысына ынталандыру,
- саналы түрде тапсырмаларды орындауға үйрету,
- зейінін, тыңдау есте сақтау, ойлау қабілетін дамыту,
- артикуляцияны дұрыс қалыптастыру, дыбысты қабылдау, ажырату.
- Артикуляцияны дұрыс қалыптастыру үшін арнайы жаттығулар қолданылады.
- Жаттығулар қойылатын дыбысқа байланысты жүйеленеді және ерін, тіл қимылдарын, қалпын дағдыландыруға бағытталады.
Достарыңызбен бөлісу: |
