Байланысты: Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы Сулейменова А.
7. Сөз мағынасы ауысуының негізгі тәсілдері (метафора, метонимия, синекдоха) Жауап: Сөздің қолданылуы барысында пайда болады. Этимологиялық тұрғыда ол негізгі (тура) мағынадан өрбиді. Ауыспалы мағынаның жасалуына бір зат пен екінші бір заттың, бір құбылыс пен тағы басқа құбылыстың форма, сыртқы түр, түс ұқсастығы, қызмет сәйкестілігі негіз болады. Мысалы, “түзу ағаш үйге тіреу, түзу жігіт елге тіреу” (мақал) деген сөйлемде тіреу сөзі алғашқысында негізгі (тура), екіншісінде ауыспалы мағынада, қолданылған.
Метафора тәсілі арқылы атаудың ауысуы белгіленетін заттардың тұлға, түс, қимыл ерекшелігінің ұқсастығына негізделеді. Белгілерінің ұқсастығына қарай бір заттың не құбылыстың басқа бір заттың не құбылыстың атауымен аталуының негізінде сөз мағынасының ауысуы метафора деп аталады.
Метонимия – грек тілінің metonymia – «переименование» - «атын өзгерту, қайта ат қою» деген сөзі бойынша жасалған термин.
Синекдоха. Бұл да атауларды алмастырып, ауыстырып алудың бір түрі. Мұның негізінде де аталатын заттардың, құбылыстардың іргелестігі мен шектестігі, бір-бірімен жапсарлас болып келуі жатады. Бүтіннің орнына бөлшекті, жалпының орынан жалқыны (дараны), үлкеннің орнына кішіні қолданулың немесе керісінше қолданудың негізінде сөз мағынасының ауысуы синекдоха деп аталады.
