14 - тақырып. Куысмүйізділер тұқымдасынын систематикасы, физиологиясы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты:
1. Қуысмүйізділердің жүйеленуін оқып білу
2. Қуысмүйізділердің құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.
1 - тапсырма. Куысмүйізділер тұқымдасынын жүйеленуін оқып білу.
Түрлері
|
Атауы
|
Қуысмүйізділер тұқымдасы (Bovidae)
|
Бубалдар немесе сиыр бөкендер тұқымдас тармағы (Alcelaphinae)
|
Лиломүйзді бубалдар
|
Damaliscus
|
Конгони
|
Alcelaphus
|
Бубалдар
|
Sigmoceros
|
Гну
|
Connochaetes
|
Импал тұқымдас тармағы (Aepycerotinae)
|
Импал
|
Aepyceros
|
Қәдімгі бөкен тұқымдасы
|
Қарақұйрық
|
Gazella
|
Ақбөкен немесе киік
|
Saiga
|
Текелер мен қойлар
|
Caprinae
|
Ергейжелі бөкендер
|
Neotraginae
|
Бұқалар тұқымдас тармағы (Bovinae)
|
Төрт мүйізді бөкен
|
Tetracerus
|
Азиалық енеке
|
Bubalus
|
Қәдімгі бұқалар
|
Bos
|
Текелер тұқымдас тармағы (Caprinae)
|
Жалды қойлар
|
Ammotragus
|
Қар қойлары
|
Oreamnos
|
Таутеке
|
Capra
|
Көгілдір қойлар
|
Pseudois
|
Арқар
|
Ovis ammon Linnaeus
|
Дукер тұқымдас тармағы (Cephalophinae)
|
Орман дукердары
|
Cephalophus
|
Бұталы дукердары
|
Sylvicapra
|
Қылышмүйізді бөкендер тұқымдас тармағы (Hippotraginae)
|
Қылышмүйізді бөкендер
|
Hippotragus
|
Аддакс
|
Addax
|
Су текелер тұқымдас тармағы (Reduncinae)
|
Қамыс текелер
|
Redunca
|
Су текелер
|
Kobus
|
Винтмүйізді (Бұралған мүйізді) бөкендер тұқымдас тармағы (Tragelaphinae)
|
Орман бөкендер
|
Tragelaphus
|
Таулы ньяла
|
Tragelaphus buxtoni
|
Ситатунга
|
Tragelaphus spekii
|
2 - тапсырма. Қуысмүйізділер тұқымдасын анықтайтын кестені дәптереріңізге көшіріп алыңыздар.
Қуысмүйізділер тұқымдасы
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Бубалдар немесе сиыр бөкендері
|
Жуан және күшті тұлғалы, басы үлкен, мүйізі біраз жұмырланған. 100 см., ұзындыққа дейін жетеді. Реңі жирендеу, көздерінің арасын қосатын ақ түсті көлденең жолағы бар. Мүйізі жіңішке және ұзындығы 66 см., шамасында.
|
Конгони
|
Денесінің ұзындығы 2 м., шоқтық биіктігі 130 см., жуық, ал салмағы 200 кг., құрады. Түгі түр тармағына орай, ақшыл-сұрдан қызыл-қоңырға шейін боялады. Ұзын тұмсығы мен аяқтары ортасындағы қара сурет тән.
|
Гну
|
Денесінің биіктігі 1,15-1,4 м., жетеді, салмағы 150-ден 250 кг., дейін.
|
Бұранда мүйізді бөкендер
|
Тұқымдас тармақтарына куду (2 түрі-үлкен, кіші болады), ситатунга, бушбок, ньялы, нильгау, бонго, зоркиік (канна) және 4 мүйізді бөкен кіреді.
|
Үлкен куду
|
Бұл сымбатты, ірі бөкен, ашык көгілдір немесе сарғыш-сұр түсті жанында жіншке ақ жолақтары болады. Ересек дарақтарының шоқтық биіктігі 1,5 м, ал салмағы 300 кг артық. Аталығының басты әдемілігі мүйізінде, ол спираль тәрізді бұралып, ұзындығы 1,5 метрге жетеді.
|
Бақылау сұрақтары:
1. Жұптұяқтылар отряды, қуысмүйізділер тұқымдасына сипаттама беріңіздер. 2. Қуысмүйізділер тұқымдасының таралуы мен мекендейтін жерлері. 3. Көбеюі мен өсіп дамуы қалай өтеді? 4. Қуысмүйізділер тұқымдасының халық шаруашылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.13 (негізгі), 7.2.-7.2.10 (қосымша)
Тестер:
1. Бұқа тұқымдасына неше түр кіреді?
A. 4
B. 5
C. 6
D. 7
E. 8
|
2. Куду тұқымдасының жүктілік ұзақтылығы қаншаға созылады?
A. 5-6 ай
B. 6-7 ай
C. 7-8 ай
D. 8-9 ай
E. 9-12 ай
|
3. Орманды дукерлер қай тұқымдасқа жатады?
A. нағыз антилоптар
B. дукерлер
C. импалдар
D. су ешкілері
E. винторогиялы антилоптар
|
4. Бұқа тұқымдастарының латынша атауы:
А. Kobus
В. Ovis
С. Saiga
D. Connochaetes
Е. Bovinae
|
15-тақырып. Жылқылар, тапирлар, мүйізтұмсықтар тұқымдастарынын систематикасы, физиологиясы, таралуы, көбеюі, халық шаруашылығындағы маңызы (2 сағат)
Сабақтың мақсаты:
1. Жылқылар, тапирлар, мүйізтұмсықтар тұқымдастарынын жүйеленуін оқып білу.
2. Жылқылар, тапирлар, мүйізтұмсықтар тұқымдастарының құрылысын, таралуын, көбеюі мен өсіп дамуын оқып білу.
1 - тапсырма. Жылқылар, тапирлар, мүйізтұмсықтар тұқымдастарынын жүйеленуін оқып білу.
Түрлері
|
Атауы
|
Жылқытектестер тұқымдасы (Eguidae)
|
Азия есектер
|
Hemionus
|
Африка есектер
|
Asinus
|
Үй есектер
|
Equus asinus asinus
|
Шөл зебра
|
Equus grevyi
|
Пржевальский жылқысы
|
Equus caballus przewalskii
|
Хулан
|
Equus hemionus
|
Туркмен қуланы
|
Equus hemionus kulan
|
2 - тапсырма. Жылқылар, тапирлар, мүйізтұмсықтар тұқымдастарын анықтайтын кестені дәптерлеріңізге көшіріп алыңыздар.
Жылқылар, тапирлар, мүйізтұмсықтар тұқымдастары
|
Құрылыс ерекшеліктері
|
Құлан
|
Дене ұзындығы 175-200 см., шоқтық биіктігі 130-150 см. Құлақтары жылқыға қарағанда едәуір ұзын. Құланның екі: үнділік, сібірлік түрлері Қызыл Кітапқа енгізілген.
|
Кианг
|
Құландар түр тармағының ішіндегі ең ірісі, шоқтығының биіктігі 140 см., салмағы 400 кг., жетеді. Түгі қызылша-қоңыр. Суда малтығанды жақсы көреді,
|
МҮЙІЗТҰМСЫҚТАР ТҰҚЫМДАСЫ
Түрлері
|
Атауы
|
Мұйізтұмсық тұқымдасы (Rhinocerotidae)
|
Ақ мұйізтұмсық
|
Ceratotherium simum
|
Солтүстік ақ мұйізтұмсық
|
Ceratotherium simum cottoni
|
Оңтүстік ақ мұйізтұмсық
|
Ceratotherium simum simum
|
Үнді мұйізтұмсық
|
Rhinoceros unicornis
|
Яванский мұйізтұмсық
|
Rhinoceros sondaicus
|
Бақылау сұрақтары:
1. Тақтұяқтылар отряды, жылқылар тұқымдасына сипаттама беріңіздер. 2. Жылқылар, тапирлар, мүйізтұмсықтар тұқымдастарынын таралуы мен мекендейтін жерлері. 3. Көбеюі мен өсіп дамуы. 4. Жылқылар, тапирлар, мүйізтұмсықтар тұқымдастарының халық шарушылығындағы және өндірістегі маңызы қандай?
Ұсынылған әдебиеттер: 7.1.1-7.1.13 (негізгі), 7.2.-7.2.10 (қосымша)
Тестер:
1. Жабайы жылқының латынша атауы:
А. Equus caballus przewalskii
В. Equus caballus
С. Equus asinus
D. Equus kiang
Е. Equus caballus ferus
|
2.Тау зебрасының латынша атауы:
А. Capreolus
В. Equus zebra
С. Alces
D. Rangiferinae
Е. Pudu
|
3. Қара мүйізтұмсықтың дене тұрқы шамамен қанша см?
A. 1, 5 м
B. 2,5 м
C. 3, 15 м
D. 4,0 м
E. 4,5 м
|
4.Мүйізтұмсықтылардың тұмсықтарында не бар?
A. мүйіз
B. вибристер
C. теңбіл
D. қалташа
E. тіс
|
3. Ұсынылған әдебиеттер тізімі
3.1 Негізгі әдебиет
3.1.1 Жумалиев М. К. Жануар әлемінің биоалуантүрі. Алматы. 2007
3.1.2 Тейлор Д, Грин Н., Стаут У. . Биология 1-3 тома М. «Мир» 2007
3.1.3 Соколов В. Е. Систематика млекопитающих. М., 2005
3.1.4 Билич Г.Л., Зоология.М., 2007
3.1.5 Блохин Г.И. Зоология.М., 2006
3.1.6 Харченко Н.А. Биология зверей и птиц. М., 2005
3.1.7 Мартынов Е.Н. Биология лесных позвоночных. Санкт-Петербург, 2005
3.1.8 Тусупбекова Г.Т. Основы естествознания. Ч.2. Зоология. учебник.Алматы. 2013
3.1.9 Орешкин А.С. Пушное звероводство и кролиководство. Алматы. 2005
3.2 Қосымша әдебиеттер:
3.2.1 Омаров Д.А. Аңшы ит шаруашылығы: оқу құралы. Алматы, 2007
3.2.2 Журнал «Охота и охотничье хозяйство». М., 2013
3.2.3 Константинов В.М. Зоология позвоночных. М.,2007
3.2.4 Заповедники и национальные парки Казахстана. Алматы. 2006
3.2.5 Складина О.В. Красная книга России. М.,2013
3.2.6 Дивоев Г. М. Учебная книга зверовода. М.,2005
3.2.7 Соколов В. Е. Систематика млекопитающих. М., 1977
3.2.8 Наумов С.П. Зоология позвоночных М.,1973
33.2.9 Лукин Е.Н. Зоология. М., 1989
Достарыңызбен бөлісу: |