Т. Н. Ер ме ко ва, Д. Ж. Рыс құл бек, Р. Н. Мұ на саева 10 ар ма н

128
Мұ ны сын кө ріп жо лау шы лар таң да нып отыр ды да, өз де-
рі нің да ла да бай ды са раң ға са на ған да рын ай тыс ты. Сон да бай:
– Аз нәр се ні аз сын бай, қа ді рін бі ліп жи на ған нан осын дай 
кем-ке тік ке жәр дем бе ру ге қо лым жет ті. Жи нақ ты лық са раң-
дық қа жат пай ды, – де ді. 
(Ы.Ал тын са рин) 
3.
Кі ріс, ырыс, не сі бе, үнемшілдік, ысырапшылдық, ақ ша ға қа тыс ты 
тый ым сөз дер ді жа зың дар.
Сөз жа сам дық нор ма
де ге ні міз – тіл дің қа лып тас қан заң ды лы­
ғы на, амал­тә сіл де рі не сай жаңа сөз дердің жа са луы. Сөзжасамдық 
тәсілдер: 1) синтетикалық тәсіл; 2) аналитикалық тәсіл; 3) лексика­
семантикалық тәсіл.
Синтетикалық тәсіл арқылы туынды сөз жасауда екі тілдік бірлік 
қыз мет атқарады: лексикалық мағыналы сөз және сөзжасамдық жұр­
нақ. Мысалы: 
жүлдегер, ақылды, ардагер, айыпкер, сәулетші
т.б.
Аналитикалық тәсіл – екі я одан да көп сөзден бір лексика лық ма­
ғы налы сөздің жасалуы. Мысалы: 
Екібастұз, Нұрдәулет, Қызыл ор да, 
бас па сөз, бейнежазба, бейнетаспа, тікұшақ 
т.б. 
ексика­семантикалық тәсіл арқылы сөз жаңа мағынаға ие болып, 
басқа сөз табына (көбіне заттанады) өтеді. Мысалы: 
бүлдірген, жасау, 
айтыс, қоршау, асар 
т.б. Бұл тәсіл арқылы ғылымда терминдер көп 
жасалады. Мысалы: 
буын, есім, шы лау, үсте
у (тіл білімі); 
теңеу, 
суреттеу
(әде биет); 
қимыл, қозғалыс
(физика); 
үшбұрыш, көбейту, 
қосу, алу
(мате матика); 
құн, нарық
( кономика) т.б.
Жаңа сөздердің әдеби тілге ену әлеуеті барлары ғана қалады.
Айталық, «семья» ұғы мы на қа тыс ты 
жа нұя, үй ел мен, от ба сы 
си яқ ты 
атау лар дан әде би тіл нор ма сы на тек 
от ба сы
атауы ға на тұ рақ тал ды.
4.
Қажетті клишелер мен лексикалық құрылымдарды қолданып, кө -
те ріл ген мәселе бойынша өз ойларыңды дәлелдеп, келісу/ке ліс пеу
эссесін жазыңдар.

жүктеу/скачать 10,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: