121
М
А АН
ЫЗЫ
А А Н Н АН А А
М Н
М
Н А
2.
«Арал тағ ды ры – адам тағ ды ры» мә ті нін (09. mp3) тың дап, ғы лы ми
деректерді қолдана отырып, сұ рақ тарға жауап беріңдер.
1. Арал теңізінің апатқа ұшырағанға дейінгі көлемі қанша
болды?
2. Арал теңізіне құйылатын судың екі есе азаюының басты
себебі неде?
3. Тұзды шаң қоршаған ортаға қалай әсер етеді?
деп сөйлем құрамында тұрып, белгілі бір сұрақ-
қа жауап беретін толық мағыналы сөзді не сөздер тіркесін атаймыз.
Сөй лем мү ше сі нің бел гі ле рі: 1) то лық ма ғы на лы сөз бо луы ке рек;
2) сөй лем де гі бас қа сөз бен бай ла ны сып тұ руы ке рек; 3) сөй лем мү-
ше ле рі нің бі рі нің сұ ра ғы на жау ап бе руі ке рек. Мы са лы,
Ба ян ды дан ол
осы жай ды біл гі сі кел ді. – Қап, мы на шал жең діау, ақыры!.. ( .Мү сі ре
пов)
Бі рін ші сөй лем де ал ты сөз бар:
Ба ян ды дан
(кім нен?),
ол
(кім?),
осы
(қай?),
жай ды
(не ні?),
біл гі сі кел ді
(не іс те ді?). Мұн да ғы сөй лем
бо лу ға не гіз бо лып тұр ған –
ол біл гі сі кел ді.
Қал ған сөз дер сөй лем ді
анық тап, то лық ты рып тұр. Ал екін ші сөй лем ді құ рау шы –
шал жең діау.
Шал
(кім?),
жең діау
(қайт ті?),
мы на
(қай?).
Қап, ақыры
сөз де рі бас қа
сөз дер мен бай ла ныс қа түс пей, оқ шау ла нып тұр ған дық тан, сөй лем
мү ше сі бо ла ал май ды.
Сөй лем құ ра мын да тұр са да, сөй лем мү ше сі бо ла алм ай тын сөз-
дер бар. Олар: шы лау, ода ғай, қа рат па, қыс тыр ма сөз дер.
Сөй лем мү ше ле рі ат қа ра тын қыз ме ті жа ғы нан тұр лау лы мү ше лер
жә не тұр лау сыз мү ше лер бо лып екі топ қа бө лі не ді.
деп сөй лем құ рау ға не гіз бо ла тын бас тау ыш пен ба ян дау ыш-
ты; ал
деп өз ді гі нен сөй лем құ рай алм ай тын, тек
сөй лем де бе ріл ген ой ды ке ңей те тү се тін анық та уыш, то лық тау ыш,
пы сық тау ыш ты ай та мыз.
Сөйлем мүшелері құрамына қарай үш түрге бөлінеді.
М
Да ра
Толық мағыналы бір сөзден болған мүше
Күн
бұлтты.
үр де лі үрделі сөз,
тұрақты тіркес, шылаулы
тіркестерден болған мүше
әрігер
Достарыңызбен бөлісу: