Т. Т. Галиев, М. Д. Есекешова, Г. О. Исакова
жүктеу/скачать 1,58 Mb. Pdf көрінісі
|
Жоғары оқу орны білім алушыларының кәсіби құзыреттілігін
| Мәселелер
Жұмыс авторларының анықтамасы бойынша [75], мәселе [грек тілінен аударғанда problema – мәселе, тапсырма] – бұл 1) күрделі теориялық немесе практикалық мәселе, оны шешу жолдары анықталмаған немесе толық анықталмаған; ғылыми-техникалық нәтижеге жетуге бағытталған бірыңғай кешенді жұмыстарды жүргізуді қарастыратын ірі ғылыми-техникалық мәселе; 2) таңдаулы зерттеулер облысын қамтитын ғылыми сұрақтардың ірі жалпыланған жиынтығы. Екінші анықтаманың мәнмәтінінде проблеманың келесідей түрлерін ажыратады: зерттеулік ғылыми кешенді, ғылыми. Орыс тілінің сөздігінде мәселе шешілуді, зерттеуді қажет ететін күрделі сұрақ,мәселе ретінде түсіндіріледі [147]. Ұсынылған оқу құралында «мәселе» термині келесідей мағыналар береді: 1) мәселені меңгеру үдерісінде немесе одан кейін мәтінде (оқулықтың параграфінде, тарауында, бөлімінде) субъектпен анықталатын мәселелер және мәселелік ситуациялар. Кейін бұл мәселелер мен мәселелік ситуациялар қажеттілік туындаған кезде қалыптасады. Кейбір жағдайларда анықталған мәселелердің жиіленуі орын алады; 135 2) меңгерілетін мәтіннің шегінен шығатын мәселелер, бірақ олар мәтінге тікелей қатысы бар, мысалы, «оқу материалымен қарастырылатын меңгерудің жүйелі шараларын игеру», «жүйелі ойлаудың біліктілік жіне машықтарын» озық қалыптасуын қарқындату, «жүйелі-критикалық ойлауды қалыптастыру», «оқудың субъектілерінің интеллектуалды дамуы», «экологиялық мәселелер», «экономикалық мәселелер» және т.б.; 3) 13.4.2-суретте көрсетілген қызметтер мен әрекеттердің тиімділігі мен қарқындауына қатысты мәселелер, мысалы, «мәтінді талдаудың тиімділігі», «меңгерілетін объект қызметінің жағдайын анықтау тиімділігі» және т.б.; 4) оқу зерттеулерін, ғылыми жобаларды, тағы басқаларын орындау кезінде анықталатын және қалыптасатын зерттеу проблемалары; 5) мәселелік білім алу И.П.Подласый мәселелік білім алудың артықшылығына келесілерді жатқызады[82]: -өзіндік шығармашылық қызмет жолымен білімді дербес игеру; - оқу еңбегіне жоғары қызығушылық; -нәтижелі ойлауды дамыту; -білім алудың нақты және пайдалы нәтижелері; Проблемалы білім алу төңірегінде оқу және ғылыми тану процестерінің «жақындасуына» шынайы мүмкіндік туады. В.Т. Кудрявцев пікірі бойынша проблемалы білім алу шығармашылық қабілеттілікке қатысты дамитын қызметі негізгі сипаттамасы болып табылатын білім алудың ерекше түрі[148]. Б.Б.Айсмонтас мәселелік білім алуды, білім алушының мәселелік ұсынылған оқу мазмұнымен белсенді өзара қатынасын оқытушымен ұсынылған әдісі ретінде анықтады, бұл әдіс кезінде білім алушылар ғылыми білімнің объектілі қарама-қайшылықтарына және оны оларды шещу әдістеріне дағдыланады, білімді шығармашылық тұрғысынан игеруге үйренеді [135]. М.В.Кларин жұмысында оқу мәселелерінің мәндік критерийлері ретінде келесілер көрсетілген[149]: 1) проблемалар нақты білім алушылар тобының қажеттіліктері мен қызығушылықтарына сәйкес келуі тиіс; 2) білім алушылар оқу мәселелерін іріктеу және әрекеттер және оларды шешу жоспарын құру кезінде қатынасуы керек; 3) таңдалған мәселе шешім қабылдау механизмін іске асыра отырып шешім жолдарын таңдауға жол беруі қажет; 4) таңдалған мәселе білім алушылар тобының күш салуын ақтау үшін жеткілікті қарапайым және қайталанатын болуы тиіс; 5) оқу мәселелері барлық сыныптың қызығушылығына кепілдік беру үшін жеткілікті байсалды болуы тиіс; 136 6) мәселелер білім алушылардың жас ерекшеліктеріне жауап беруі қажет; 7) мәселені таңдау кезінде қажетті материалдардың бар болуын ескеру қажет; 8) білім алушылар шынайы деп санайтын мәселелер әдетте бір пәннің шегінен шығып кетеді. И.П.Подласый игерудің өнімділігі (өзге факторлардың арасында) оқудың мәселелік деңгейінен, білім алушылардың олар үшін маңызды шамаға шақ оқу мәселелерін шешуге қатысуын қарқындатуға тәуелді[82]. Жұмыс авторларының пікірі бойынша [67], мәселелік-қызметтік оқыту келесі этаптардан құралады: Бірінші этап-оқытушылармен жасалған мәселелік жағдайды білім алушылардың қабылдауымен ұғынуы; Екінші этап – білім алушылардың мәселелік жағдайды шешу бойынша өзіндік мүмкін әрекеттерінің моделін құру және негіздеу (білім алушылардың өздерінде бар білімнің негізінде пайда болған мәселені шешуге деген талпынысы, содан соң жаңа түрлерін іздеу); Үшінші этап – құрылған моделге сәйкес индивидуалды әрекет (сонымен қатар қабылданған шешімді түзету); Төртінші этап – аталған әрекетті талдау және мәселе шешімінің дұрыстығын тексеру; Бесінші этап – білім алушының интеллектуалды қабілеттілігінің дамуына, дәстүрлі шешім шегінен шығуына ойлы қызметінің стериотиптері мен шаблондарынан бас тартуына ықпал ететін көрсетілген әрекет жолындағы ойлауды талдау; Біздің зерттеулеріміз көрсеткендей мәселелік білім алу тиімділігін жоғарылатуға білім алушыларды мәселелерді олардың шешу жолдарын іздеумен қатар оларды өз бетімен анықтау және тұжырымдауға ықпал етеді. Анықталған мәселелерді ұжымдық «бағалау» және негізгі мәселені анықтау үшін бізге арнайы кестелер[137] мен басқа да жолдарды қолдану ұсынылды. Мысалы, 6.2.3 кестесіне білім алушылар (бөлек топтарға бөлінген) мәтіннің табылған және олар құрастырған мәселелерді жазып отырды. Сонымен қатар, екінші бағанға проблема және автордың тегі жазылды. 3,4,5,6,7 бағаналарына және тағы басқаларына бөлек топтардың әр білім алушысы кестеге тіркелген барлық мәселелерге өз бағаларын қойды. Соңғы бағанаға баллдың жалпы қосындысы қойылды (∑). Әр топтың ішінде мәселелерді экспертті бағалау нәтижесі талқылау және кейін барлық ұжымға талқылау үшін шығарылатын негізгі мәселелерді анықтау жүргізілді. Осылай анықталған мәселелерді талқылау кезінде оқу процесінде келесі пайдаланылатын бір немесе бірнеше негізгі мәселелер анықталады. 137 6.2.3 - кесте. Білім алушылардың (бөлек топтарға бөлінген) мәтіннің табылған және олар құрастырған мәселелерді жазып отыру кестесі Мәселелердің маңыздылығын баллмен есептеу ұсынылады, мысалы, 2 балл – негізгі мәселе; 1 балл- мәселе; 0- мәселе емес. Б.Б.Айсмонтастың ұсынуы бойынша проблемалы жағдайды шешу кезінде білім алушы [135]: 1) мәселелік жағдайды мойындайды; игерілген білімді жандадырады; 2)бастапқы мәліметтерді талдайды; мәселені тұжырымдайды; 3)гипотезаны ұсынады және негіздейді; 4) мәселені шешеді; гипотезаны тексереді; 5)шешімді тексереді, оны бастапқы мәліметпен салыстырады; 6)шешу жолдарын талдау; қателіктерді талдау; 7)жалпылау. Жұмыс авторлары [134] мәселелік білім беру технологияларының контекстіндегі танымдық мәселерді келесідей қарастыруды ұсынады: білім берудің мәселелік сипаттамасының маңызды көрсеткіші; білім беру нәтижелерінің жоғарғы деңгейлеріне кепілдік беретін оқу қызметін іске асыратын құрал; білім беру үдерісінде субъектілердің интеллектуалды потенциалын жүзеге асыратын актуалдау және іске асыру құралы; білім алу, өзіндік ізденіс белсенділігіне ішкі мотивацияны тудыратын интегралдаушы бастама. Көрсетілген жұмыста [134] танымдық мәселелердің төрт тобы ұсынылған: бірінші топтың мәселелері бұрын соңды мәлім болмаған факторларды, түсініктерді, заңдарды, теорияларды қызмет әдістері туралы бағалаушы білімдердің ашу қажеттілігіне негізделіп құрылады; екінші топтың мәселелері логикалық, пәндік-типтік, ғылыми-пәндік, біліктіліктерін игерумен байланысты; үшінші топтың проблемалары шығармашылық қызмет тәжірибесін игеру үдерісінің катализаторы ретінде ұсынылады; төртінші топтың мәселелері бағалық пайымдау тәжірибесін қалыптастыруға бағытталған. № Мәселелер Бағалау 1 2 3 4 5 6 7 ∑ Автордың тегі Автордың тегі 138 Осы жұмыстың[134] басқа да білім беру мәселелері ретінде төмендегілер қарастырылады: - білім беру қызметінің мақсаты мен ұйымдастырылуын қою үшін, бастапқы аппаратты қабылдау, түсіну және бекітуді ұйымдастыру үшін; қызмет әдістерін ұйымдастыру және игеру үшін; шығармашылық қызмет әдістерін ұйымдастыру және игеру үшін игерілгенді жалпылау және оны жаңа білімдер жүйесіне енгізу үшін; білім беру қызметінің нәтижелеріне бақылау жүргізу үшін жағдай жасайтын мәселелер; - толассыз (барлық курстар үшін өзекті) мәселелер; - кешенді (бірнеше тақырыптарды қамтитын) мәселелер; - тематикалық (оқу тақырыбы шегінде қарастырылатын сұрақтарды қамтитын) мәселелер; - ситуациялық (нақты фактілермен және ситуациялармен байланысты ) мәселелер. Осы жұмыстағы[134] мәселелік білім алудың шаралары ретінде төмендегілер көрсетіледі: - мәселелік баяндау (оқытушы сұрақ қояды немесе мәселені тудырады және жауап нұсқаларын көрсетеді немесе шешу жолдарын); - бөлшекті- іздеу (эвристикалық) әдіс (мәселелерге, тапсырмаларға және білім алушыларға қол жетімді сұрақтарға бөлінген мәселелерді талқылау және шешу үдерісіне субъектілерді белсенді кірістіруді болжайтын). Бұл әдіс танымдық, ғылыми немесе кәсіби мәселелерді өздігінен шешу бойынша әрекеттерді субъекттер арқылы біртіндеп игеруге бағытталған. Аталған әдіс нақты оқу кәсіби және ғылыми- ізденіс ситуацияларын талдау және кейс-әдістерінің тапсырмаларын ойлап табу кезінде қолданылуы мүмкін; - зерттеу әдісі (ғылыми мәселелерді қалыптастыру, пән және зерттеу әдістерін іріктеу, оның мәселелерін құрастыру, базаны және эксперимент қатысушыларын іріктеу, оған қатысу, алынған нәтижелерді сұрыптау және талдау үдерісіне субъекттерді қосуды қарастырады). Білім алушы зерттеу әдісі мәселені табудан және оны шешуге дейін толық дербестік көрсете алатын мәселелерді шешуге бағытталған. Мәселенің факторлары (ақпарат көздері, құраушы бөліктер және т.б.) арасындағы себебтік-тергеулік байланысты нақтылау және ұсыну үшін мәселелер 3-қосымшада көрсетілген себепті-тергеулік диаграмма қолданылуы мүмкін. Ю.Н.Лапыгиннің пікірі бойынша бұл диаграмма мәселелердің мүмкін болатын себептерін анықтау үшін арналған, сонымен қатар оларды шешу үшін бағытталған әрекеттерді жоспарлау үшін қолданылады [150]. ● жүктеу/скачать 1,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|