Тағайбекова Дариға Сірнебайқызы «Адам және жануарлар физиологиясы» пәні бойынша
Қозу физиологиясының негiзгi түсінiктерi
жүктеу/скачать 0,75 Mb.
|
Тағайбекова Дариға Сірнебайқызы «Адам және жануарлар физиологияс-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- Қозғыш ұлпалардың жалпы қасиеттерi.
- 2. Қозу процесiнiң даму сатылары.
- Деполяризация
| Қозу физиологиясының негiзгi түсінiктерi.
Қозу деп – тiтiркендiргiштiң әсерiнен тiрi ұлпаның әрекеттiк, белсендi, белгiлi бiр қызмет атқара алатындай жағдайға келуiн айтады. Мысалы, еттiң жиырылуы, бездiң сөл бөлуi, т.б. Қозу түрлі физика-химиялық, функциональдық өзгерiстер жиынтығынан тұратын күрделi биологиялық реакция. Қозу тек тiрi ұлпаларға, тiрi организмдерге тән қасиет. Қозу процесiне әр түрлі өзiндiк және жалпылама белгiлер тән. Қозған ұлпаларда бiрiншi жалпылама белгiлер сезiледi. Мысалы, зат алмасу процесi күшейедi, оның химиялық құрамы мен физика-хииялық қасиеттерiнде сандық пен сапалық өзгерiстер пайда болады. Мысалы, бұлшық ет пен нервтер қозғанда мембрана бетiмен жайыла таралатын электр тоғы пайда болады. Сонымен қатар клетка мембранасының электрлiк зарядының өзгеруi болып табылады. Қозудың өзiндiк белгiсi әр бiр мүшенiң өзiне тән қызмет әреке-тiмен бейнеленедi. Ет талшықтарының жиырылуы, без сөл бөлуi, импульстер пайда болуы. Қозу процесi басқа жерлерiне жайыла таралады. Қозғыш ұлпалардың жалпы қасиеттерi. Тежелу - тiрi құрылымдардың ерекше биологиялық процесi. Тежелу де тiрi ұлпаның тiтiркендiргiшке беретiн белсендi реакциясы. Тежелу процесi қозу процесiмен бiрлесе отырып тiрi организмнiң сыртқы орта жағдайларына бейiмделуiн қамтамасыз етедi. Тежелу кезiнде органдардың қозғыштығы, лабильдiгi күрт төмендейдi, терiс потенциал тұзiледi. Барлық тiрi құрылымдарға тiтiркендiргiштiк, қозғыштық және лабильдiлiк қасиеттерi тән. Тiтiркендiргiштiк деп - тiрi құрылымдардың тiтiркендiруге өзiндiк сипатсыз жалпылама реакциялармен зат және энергия алмасу процесiнiң өзгеруiмен беретiн жауабы. Бұл қасиет жануарлар клетка-ларына да, өсiмдiктер клеткаларына да тән. Қозғыштық деп – тiрi құрылымдардың - ет және нерв торша-ларының тiтiркендiруге таралатын әрекет потенциалымен – тiтiркенiспен, арнаулы өзiндiк реакциямен жауап беруiн айтады. 2. Қозу процесiнiң даму сатылары. Қозатын ұлпалардың қозғыштығы бiрдей емес. Мысалы, жүйке ұлпасы басқа ұлпалармен салыстырғанда қозғыш келедi, қаңқа етiнiң жүрек етiне қарағанда қозғыштығы жоғарырақ, ал бiрiңғай салалы еттiң қозғыштығы басқа еттерден төмен болады. ұлпаның қозғыштығын тiтiркендiру арқылы анықтайды. Қозғыштықтың кезеңдерi : Ұлпаның қозғыштығы оны тiтiркендiргеннен бастап-ақ өзгередi. Қозғыштық қасиетi төмендеп, тiтiркендiргiш қаншама әсерлi болса да, бiразға дейiн келесi тiтiркендiргiш күшке жауап бермейдi. Бұл кезеңдi – абсолюттiк рефрактерлiк кезең деп атайды,(ұзақтығы 1-2 мс нерв,4-5 мс ет талшықтарында, синапста 8-10 мс.). 2. Салыстырмалы рефрактерлiк кезең - бұл сатыда ұлпалардың қозғыштығы бiртiндеп бастапқы қалпына келедi. Бұл кезең нерв талшықтарында 1-10, ал ет талшықтарында – 3 мс дейiн созылады. 3. Экзальтация сатысы – ұлпалардың қозғыштығы жоғарлайды. Экзальтация сатысының ұзақтығы нервте-20 мс, бұлшық етте-50 мс шамасында. 4. Экзальтация сатысынан соң ұзақ субнормальдық саты басталады. Бұл кезде ұлпалар қозғыштығы тыныштық сатысымен салыстырғанда төменiрек болады. Бұл кезең iздiк гиперполяризациямен сәйкес келедi. Қозудың табиғатын түсіндiретiн мембраналық теорияға сәйкес абсолюттiк рефрактерлiк саты Na +- иондарының торша iшiне өтуiнiң тиылып, мембрананың К+- иондары үшiн өтiмдiлiгiнiң жоғарлауымен байланысты. Осының нәтижесiнде мембрананың қозғыштығы уақытша жоғалып, онда жаңа тiтiркендiруге жауап ретiнде әрекет потенциалы туындамайды. Салыстырмалы рефрактерлiк жағдайында Na+- индарының өтiмдiлiгiн төмендететiн, К+- иондарының өтiмдiлiгiн жоғарылататын жағдайлар жойылып, мембрананың тыныштық күйiндегi қасиеттерi қалпына келедi. Осының нәтижесiнде торшалар мембранасының қозғыштығы мен оның әрекет потенциалын тудыру қабiлетi бiртiндеп қалпына келедi. Экзальтация сатысында торшаларда қалыптастыру процестерi толығымен аяқталады. Іздiк деполяризация кезiнде шегiне жақындап, торшаның қозғыштығы жоғарлайды. Деполяризация деп мембраналық потенциал деңгейiнiң төмендеуiн айтады. ұлпаның қозғыштығы жоғарлайды, егер тiтiркендiргiш әсерiнiң ырғағы экзальтация сатысымен сәйкес келiп отырса, онда Ұлпалардың қызметi күшейiп, олар тиiмдi әрекет етедi. Лабильдiк немесе функциональдық жылжымалық деп ұлпа дара қозу тiтiркенiсiнiң толық кезеңiнiң пайда болып және аяқталып үлгеру жылдамдығын айтады. Лабильдiлiк бiрлiгi деп 1 с. iшiнде тiтiркендiрулерге жауап ретiнде ұлпада пайда болып үлгеретiн қозу тiтiркенiстерiнiң ең көп мөлшерiн айтады. Түрлі ұлпаларда лабильдiлiк қасиетi бiрдей емес. Мысалы, сомалық нервтерде 1с iшiнде 500 қозу импульсi пайда болса, вегетативтiк нервте –200 қозу импульсi пайда болады. Ұлпаларға белгiлi ырғақпен әсер ете бастағанда, олар бiрден сол ырғақты игермейдi. Сондықтан жұмыс үстінде бастапқы деңгеймен салыстырғанда лабильдiлiктiң жоғарылауы немесе төмендеуi мүмкiн. Бұл өзгерiстi А.А.Ухтомский ырғақты игеру деп атады. Бұл жалпы биологиялық құбылыс болып табылады. Ырғақты игеру организмнiң жеке мүшелерiнiң қызметiнiң арасындағы үйлесiмдiлiктiң негiзi болып саналады. Н.В.Введенский жүргiзген тәжiрибесiнде нерв-ет препаратының нервiн сирек ырғақпен тiтiркендiргенде еттiң күштi жиырылуын дәлелдеген, бұны оптималдi ырғақ деп атаған. Пессимум – тiтiркендiру жиiлiгi лабильдiк шегiнен асып кеткенде байқалады. Бұл кезде еттiң жиырылу күшi әлсiрейдi немесе мүлдем жауап қайтармайды. жүктеу/скачать 0,75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|