Адам баласы жер бетінде пайда болғаннан бастап алғаш тұтынған материалдың бірі болған. Қазіргі ғылыммен техниканың шарықтап өскен заманда біздің күнделікті өмірімізде ағаштың алатын орыны үлкен және маңызды материал. Кең байтақ еліміздің аумағында жүріп жатқан алып құрылыстарда ағашсыз көп ісіміз іске аспай жатқан болар еді. Қазақ жерімізде орман - тоғайға өте бай яғни Республикамыздың жалпы орман қоры 22 миллион гектарды құрайды. Бұрынғы замандардан –ақ адам баласы ағаштың қасиетін жоғары бағалап, ағашқа табынып келген.
Енді, осы ағашты өңдеп - безендіріп, әшекейлейтін шеберлер туралы тоқтала кетсек . Қазақ қолөнер шеберлерінің күнделікті еңбегінің тым ауырлығының бір себебі - олардың басым көпшілігінде жабдықталған арнайы
Енді, осы ағашты өңдеп - безендіріп, әшекейлейтін шеберлер туралы тоқтала кетсек . Қазақ қолөнер шеберлерінің күнделікті еңбегінің тым ауырлығының бір себебі - олардың басым көпшілігінде жабдықталған арнайы
шеберханалардың болмауы. Әсіресе зергерлер, етікшілер т.б. ұсақ – түйек бұйымдар жасайтын шеберлер, көбінесе қысы-жазы өзінің тұрғын үйінде немесе жасаушының мекен- жайында жатып істеді. Мұндай шеберлердің бұйым жасайтын шикізаты да, құрал- саймандарыда көшіп-қонуға қолайлы шағын сыйымды болған. Сондықтан, олар жазды күні елмен бірге жайлауға көшіп, өзінің шағын киіз үйінде –ақ істей берген.
Технология пәні білім саласының басты мақсаты. Технология оқушыларды өздігінен еңбек етуге дайындау, бұхараның кәсіпті меңгруге көмек ету.
Технология пәні білім саласының басты мақсаты. Технология оқушыларды өздігінен еңбек етуге дайындау, бұхараның кәсіпті меңгруге көмек ету.
Бұл тұрғыдан төмендегідей талаптарды аңғаруымызға болады.
- оқушылардың еңбекке үйретуде полетехникалық білім негізін меңгеру.
- әр оқушының психологиялық ерекшеліктерін, ынта-қабілеттерін ескере отырып белгілі бір өнерге баулу.
- Сабақтың қажетіне қарай экономикадан мағлұматтарды оқуматериалына сәйкес жақаншылдық бағытта қолдану. Осы талаптарды ескере отырып, мынандай қорытындыға келеміз.
1.Оқушыға қай өнерді үйрету барысында оқушының қаблетін, икем дағдысын дамытуға.
2. Қол өнерді үйрену үстінде оқушы бойына халықтың ізгі қасиеттерін дамыту болып табылады.
2. Қол өнерді үйрену үстінде оқушы бойына халықтың ізгі қасиеттерін дамыту болып табылады.
Осындай мақсатпен толаптарды басшылыққа ала отырып, технология сабағында оқушыларды еңбекке қызықтыра тәрбиелеу технология пән мұғалімінің басты міндеті. Ендеше күнделікті сабақты түрлендіре өткізу балалардың еңбекке қызығушылығын артырып, іскерлігін қалыптастыруға үлкен үлесін тигізуі хақ.
"Ағаш ою құралдары және ою ережелері"
Қазіргі уақытта революцияға дейінгі қазақ халқының қолөнер табиғатын жан- жақты, этнографиялық тұрғыдан зерттеудің ғылым үшінде, өмірлік тәжірибе үшінде маңызы зор, өйткені қазақтың қолөнері - жалпы халық мәдениетінің ішіндегі негізгі салаларының бірі. Үлкенді- кіші қай халық болсын, дүниежүзілік мәдениет қорына өз үлесін қосады. Олай болса, қазақ халқының да ұлттық мәдениеті, оның ішінде қолөнер шеберлерінің дәстүрлі өнері жан - жақты зерттеуді қажет ететін бағалы, құнды мұра.
Ал ендеше ағаштан жасалатын бұйымдарды көркемдеп өңдеудің ең ежелгі түрі оған өрнек- ою болып табылады. Адам баласы ғасырлар бойы өзінің тұрғын үйін, ат- әбзелдерін, қол өнер бұйымдарын ою- өрнекпен көркемдеп безендіріп отырған.
Ал ендеше ағаштан жасалатын бұйымдарды көркемдеп өңдеудің ең ежелгі түрі оған өрнек- ою болып табылады. Адам баласы ғасырлар бойы өзінің тұрғын үйін, ат- әбзелдерін, қол өнер бұйымдарын ою- өрнекпен көркемдеп безендіріп отырған.
Мысалы, сақтар кезінде ағашқа бедерлеп мүсідеу өнері кең етек алған. Ағаштан ойып жасалған шағын мүсіншілермен сақтар ре-тұрман әбзелдерін көркемденген, ағаш бұйымдарын безендірген.
Өрнекті оюдың бірнеше тәсілі бар. Соның бірі- геометриялық бейнедегі өрнек. Мұндай өрнек ағаш бетіне геометриялық сурет салу арқылы жасалады. Олар үшбұрышты, төртбұрышты немесе шаршыны бірнеше үшбұрышқа бөлу арқылы өрнектеледі.
Мұндай өрнектер өте шағын әрі кішкентай ойықтар болғандықтан, оларды зімпармен тазалау немесе әрлеу қиын.
Сондықтан өрнекті орындау сапасы пышақпен қашаудың өткірлігіне тікелей байланысты.
Екінші тәсілі- өрнекті жұқалау тіліп салу. Мұндай өрнекті салғанда оның ізін пышақпен тіліп, өрнектің жиектерін көлбеулей жұқалап жонып аламыз. Бұл тәсілдің ерекшелігі, ұнда нобайы бойынша өңделетін бейне шет жақтарынан да өңделеді. Сондықтан да өрнекті жұқалай тіліп, салу әдісі алынады. Мұндай оюды бірнеше әдістермен орындайды.
Өрнек –кез келген бұйымның сыртына түсірілетін біртұтас байланысты әшекей.
Өрнек –кез келген бұйымның сыртына түсірілетін біртұтас байланысты әшекей.
Ал ою- бұйымға түсірілген өрнекті пышақпен кесу арқылы өңдеу немесе бұйымды шабу кезіндегі ойып өңдеу жұмыстары.
Көркемдеп оюда сызықтың өрнек ою әдісі де жиі қолданылады.
Мұндай өрнекті ою яғни кесу, екі немесе үш сызықты ойып кесу әдісімен жүргізілді.
Ағаш бұйымдарын көркемдеп өңдеуге мынандай шаралар арқылы жүзеге асырылады.
- бұйымның негізін талаптарға сай тазалау;
- бұйымның негізін талаптарға сай тазалау;
- бұйымның барлық бөліктеріне өрнектерді жоспарлау;
Осы баяндаманың тақырыбына байланысты 5 сыныптарда «Ағаш ою құралдары және ою ережелері » тақырыбында сабақ өттім. Сабағымның негізгі мақсаты: ағаш ою құралдарымен ою ережелерін үйреттім және мазмұнынын тереңінен түсіндірдім.
Оқушылардың біліктілігін арттыруда оқушыларға ағаш ою құралдарын және ою ережелерінің технологиясы жайында технологиялық мағлұматтар бердім.
Ағаш ою құралдарын есте сақтау және ережелеріне екпінділігімен алғашқы дағдысын қалыптастыра отырып, оқушылардың ойлау қабілетін дамыттым. Сабақтың тәрбиелік міндетіне еңбек сүйгіштікке, еңбек мәдениетіне, берілген тапсырмаларды жауапкершілікпен қарауды өзіне талап қоюшылыққа, өзіндік іс - әрекет жасауға тәрбиеледім.
Ағаш ою құралдарын есте сақтау және ережелеріне екпінділігімен алғашқы дағдысын қалыптастыра отырып, оқушылардың ойлау қабілетін дамыттым. Сабақтың тәрбиелік міндетіне еңбек сүйгіштікке, еңбек мәдениетіне, берілген тапсырмаларды жауапкершілікпен қарауды өзіне талап қоюшылыққа, өзіндік іс - әрекет жасауға тәрбиеледім.
Биология, геометрия, сызу сабағымен пән аралық байланыста болдым.
Cабақтың тақырыбы: Ағаш ою құралдары және ою ережелері.
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға ою - өрнектерді көркемдеп өңдеуге арналған құрал - саймандармен таныстырып , әр қайсысының қызметімен таныстырып түсіндіру.
Тәрбиелілгі:Оқушыларға эстетикалық , экологиялық, ұлттық тәрбие беру.
Еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу. Еңбек мәдениетіне тәрбиелеу.
Дамытушылығы: Оқушылардың еңбек етуге өзара қатынасын арттыру, еңбекке іскерлігін, икемділігін дамыту.
Көрнекілігі: Дербес компьютер, плакат, интерактивтік тақта.
Пән аралық байланыс: Сызу, бейнелеу, геометрия.
Сабақтың әдісі : Сұрақ - жауап әдісі , баяндау әдісі.
1.Ағашты көркемдеп өңдеу үшін, қандай ағашты таңдаған жөн ?
2.Көркемдеп өңдеу, сәндеу үшін қолданылатын
ою- өрнектің бейнесін бірінші не істеп аламыз ?
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
Ағаш материалдарын қарапайым өңдеу үшін, балташы қашауларды, сүргілерді, бұрғыларды, балға түрлерін пайдаланады. Ал материалды көркемдеп өңдеуге арнайы дайындалған құрал түрлерін қолданады. Оған 28-суретте көрсетілген сайман түрлері жатады. Олар:тік жүзді өткір қашаулар мен жартылай ойықша келген қашаулар. Қашаудың жүздері 6 мм –ден 32 мм –ге дейін жетеді.
Ағаш материалдарын оюға қажетті басты құралдар – қашау мен үшкір пышақ. Ең көп қолданылатын қашау түрлері 29 - суретте: үшкір пышақ (1), тік жүзді (2) және ойық жүзді (3) қашау құралдары және олардың ойған пышақ пен қашау іздері көрсетілген. Ағаш оюдың бірнеше тәсілдері бар.
Ағаш материалдарын оюға қажетті басты құралдар – қашау мен үшкір пышақ. Ең көп қолданылатын қашау түрлері 29 - суретте: үшкір пышақ (1), тік жүзді (2) және ойық жүзді (3) қашау құралдары және олардың ойған пышақ пен қашау іздері көрсетілген. Ағаш оюдың бірнеше тәсілдері бар.
Оюдың негізгі түрлері: 1) көлбей ою - оюдың қабырғалары көлбеулеу келіп отырады; 2) тік қабырғалы ою - оның қабырғасы тік болады ; 3) жұмырлап ою – ойық қашаумен орындалады. Бұл оюлар өрнекті тақтай бетінде бедерлеп немесе тақтайды қаза орындаса да, осылай аталады. Ою түрлерін орындайтын қашау түрлері 30-31 суреттерде көрсетілген.
Ою ережелері.
Ең алдымен көңілің қалған ою үлгісін қағазға салып ал, одан кейін үлгіні ағаш тақтаның бетіне көшіріңдер.
Қарындаштың ізін қуалап, пышақ жүзімен тақтаға із түсіру үшін, құралды қолмен тік, сығымдап ұстап, өзіңе қарай нығырлай тартуың керек. Екінші қолдың пышақ жүзінің кері бағытында болсын
Ағаш ойған кезде жөке ағашын пайдаланған жөн. Ол - жұмсақ әрі өңі біркелкі. Жөке болмаса, қайың да оюға ыңғайлы. Шайырлы, көзді ағаштар оюға қиын.
Өрнек ою
«Ою -өрнек» деп айтылатын қос сөздің мағынасы жалпы « ойылған өрнек » деген ұғымды немесе жиһазды өрнектеп, әшекейлеу, сәндеу деген жұмыс процесін білдіреді.
Ою - өрнектерге сипаттама.
№
Сұрақ
Жауабы
1
Ою дегеніміз не ?
2
Ал өрнек ше ?
3
Оюшы деген кім ?
Ою дегеніміз не ?Біріншіден, ол ағашты қашау құралымен ойып, бедер салуды білдірсе, екіншіден, бұйымға салынатын әшекейдің бір бөлшегі.
Ою дегеніміз не ? Біріншіден, ол ағашты қашау құралымен ойып, бедер салуды білдірсе, екіншіден, бұйымға салынатын әшекейдің бір бөлшегі.
Ал өрнек ше ? Өрнек оюлардың бірнеше бөлшектерінен құралған топтамасы.
Халық шеберлері бір затты немесе үй жиһазын көркемдеп, әсемдеп жасаса, оны өрнектепті деп, ал жүргізілген жұмыс түрлерін оюлап жасапты дейді. Оюшы деген кім ? Оюшы - өрнекті ағаш бетіне арнаулы құралдармен ойып шығаратын кісі. Өрнек оюшы үй тұрмысында тұтынатын жиһаздарды ( сандық, кебеже, асадал т.б) оюлап , әшекейлап жасайды.
Әсемдеп, сәндеуге қолданылатын өрнектер түрлері де әр түрлі.
қ/с
Зооморфты
өсімдік пішіндес
геометриялық
космологиялық
1
2
3
4
5
1. Зооморфты: Қошқармүйіз, қоңырмүйіз, қаз мойн, түйе табан, атбас, құсқанаты.
1. Зооморфты: Қошқармүйіз, қоңырмүйіз, қаз мойн, түйе табан, атбас, құсқанаты.
2. Өсімдік пішіндес:Ағаш, жапырақ, үш жапырақ, гүл, жауқазын, өткізбе.
3. Геометриялық:Ирек, балдақ, шынжара, қармақ, төрт құлақ, бота көз.
Ағаш материалдарынан жасалған бұйымдардың түрлеріне (сандық, жүкаяқ, кебеже т.б ) сәйкес, оларды әшекейлеу мен түрлендірудің өзіндік тәсілдері бар. Халық шеберлері өрнек оюды, олардың қарапайым түрлерінен бастап, бірте – бірте күрделендіре түскен. Осындай өрнек үлгілері 39-40 суреттерде көрсетілген.
Ойылған өрнектерді түрлендіру тәсілдері:
Өрнектерді
қоңырландырып
лак жағу.
Ойылған өрнек бетін
майлы бояумен
түрлендіру
Өрнекті күмістеу
Жиһазды,
әсіресе кебеже мен
асадалды
сүйектен жасалған
өрнектермен
жапсырмалау
Ойылған
өрнектерді
түрлендіру
тәсілдері:
Үйге тапсырма беру: Ою -өрнектердің суреттерін салу.
Үйге тапсырма беру: Ою -өрнектердің суреттерін салу.
Қорытынды: Жаңа сабақты сұрақ –жауап арқылы оқушылармен талдап, оқушылардың білімімен ептілігіне қарай бағалау.
