Тақырыбы: Қазақстан жер заңдарының даму тарихы

Жер мәселесіндегі патша өкіметінің отаршылдық саясатының ауыр зардаптарын жою шаралары іске асырылды.

1921 жылғы сәуір – патша өкіметі кезінде Сібір және Орал казак әскерлеріне берілген жерлерді қазақтарға қайтару туралы декрет шығарылды. Нәтижесінде:

Ертіс өңіріндегі 177 мың десятина жер қайтарылды.

Оралдың сол жағалауынан 208 мың десятина жер қазақтарға берілді.

1921 жыл – Жетісуда жер реформасы жүргізілді.

Қазақ, қырғыз, ұйғыр еңбекшілеріне 460 мың десятина жер қайтарылды.

1 млн. десятинадан астам жер қоры құрылды.

1921–1922 жылдары аграрлық қайта құрулар нәтижесінде 300 мың адам Қытайдан Қазақстанға оралды.

Реформаны жүзеге асыруда қателіктер мен асыра сілтеулерге жол берілді. Қай жағдайда қоныс аударушы кедейлер жерден айрылды. Қоныс аударушылар негізінен отаршы-кулактар қатарына жатқызылып, қазақтар мен қоныстанушылар арасында ұлт араздығы туындады.

1921 жыл — «Қосшы одағы» құрылды.

1930 жылдан — «Кедей одағы» атанды.

Жетекшілері: А. Асылбеков, Ә. Жангелдин, Г. Коростылев, С. Меңдешев, С. Сейфуллин, Ж. Бөрібаев, А. Розыбакиев т. б. 1921 жылғы наурызда Жетісуда «Қос­шы» одағының 17 мыңнан астам мүшесі болды.

Міндеттері:

Еңбек артельдерін құру.

Кедейлерге жер беру.

Еңбекшілердің саяси сана-сезімі мен мәдени деңгейін көтеру.

1921–1922 жылғы жүргізілген жер реформасының маңызы:

Еңбекшілерді социалистік құрылысқа тартуда үлкен рөл атқарды.

Отаршылдық аграрлық саясатқа соққы берді.

Қазақ ауылындағы патриархаттық-феодалдық негізді әлсіретті.

Ұлттық келісімнің орнығуына жағдай жасады.

1922 жылдың 26 тамыз

1922 жылдың 26 тамызында федеральдық комитет құрама республикаларда жер ісін қарастыратын мекеме мен ВЦИК "Қазақстанда еңбекпен пайдаланудьщ нецзгі заңын" бекітіп шығарды. Бұл негізгі заң 31-тамыздан бастап іске аса бастады. Сол "негізгі заңның" 32-33-баптарына ескерту бар. 32-бап бойынша әркім пайдаланып отырған жеріне түпкілікті орнығып иеленіп отыра береді. Бірақ, ол жерді съездер иә жер мекемелері заң бойынша берсе, ғана сол пайдаланып отырған жеріне ие болмақшы. Сонымен мейлі қазак, мейлі орыс, мейлі қай тек болсын, Қазақстанда еңбекпен жер пайдаланамын десе, іс жүзінде пайдаланып отырса да даулы жерге съездердің, нә жер мекемелерінің заңға сыйымды рұқсаты болу керек. Сол өзгерту бойынша Қазақстанның ішінде енбекпен жер пайдалану жайындағы "негізгі заң", онын, бер жағында 32-бап пен 33-баптың ескертуі қайтадан бекітілді. Екінші "Земельный кодекстің" жалпы мағынасына қарағанда, пайдаланатын жердің ауданы бері болса күн көруге жетерлік, әрі болса әркім өз еңбегімен игерерлік болуға тиісті. Бірақ, үйге, шаңыраққа, адам басына пәлен десятинадан берілсін деп айтылған сөз жоқ. Және "Земельный кодекстің" айтуы бойынша, ең әуелі жерге тұрғын халық орналасуы керек. Ең әуелі түрғьш халықты жерге орналастыру керек (16-баптың 6-ескертуі). Жер жайывда кезекті нүсқаулар, ережелер, жолдар шығарып түруға белгілі мөлшерде автономиялы республикаларға ерік берілген. Бір жерге переселен аудару мәселесі ВЦИК-тің билігінде (223-бап), бір жерден бір жерге қоныс аударуға — переселен болуға, яки қоныс іздеуге әркім ерікті

1928 жыл 15 наурызМемлекеттік жер мүлкін жалға беру туралы заңы

Уақытша ережелерге сәйкес Қазақ КСР нің аумағындағы барлық мемлекеттік жер меншігі республиканың жерге байланысты халықтық комитетінің және оның жергілікті органдарының билігінде болды.Мемлекеттік жер мүлкін дұрыс және нысаналы пайдалануға оның жөндеп отыруға және шаруашылық тұрғысынан орналастыруға жалпы жетекшілік және бақылау жасау міндеті жүктелді мемлекеттік жер жалға алушыларға белгілі бір кезеңге жалға беру төлемін төлете отырып іске асырылды.Дамыған түрі ретінде артельдер танылды.

1971 жыл 21шілде Қазақ КСР
Жер кодексі

Ірі мемлекеттік ауыл шаруашылық жер пайдаланудың артықшылығын бекітті жерді шаруашылық мақсаттарында пайдалануға қандай да болмасын тұлғалардың араласпауы қағидасын жойды азаматтардың қосалқы үй шаруашылығындағы жер пайдалану учаскелерін тым қатаң түрде қысқартты және жер қатынастарын реттеу мәселелерінде мемлекеттің айрықша бақылауын орнатты

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖЕР ҚҮҚЫҚ ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУ ТАРИХЫ

Қазақстанның Ресей құрамына енгенге дейінгі жер қатынастары

Казақстанның Ресей құрамына енгенге дейін жерге белгілі бір ақы төлеу белгілері болған жоқ, дегенмен, жер айналымын реттеудің үлкен тарихы бар. Ол кезеңдегі жер айналысының негізгі эсер етуші факторы болып, қазақтардың көшпенді өмір сүруі табылды. Казақтардың заңдык көзқарастары бойынша жерге жеке меншік құқығы XIX ғасырға дейін болмады. Жер заңдық тұрғыдан рулар мен қауымдастықтардың ортақ меншігі деп есептелген. Шын мәнінде жердің нағыз иелері болып билер және баска да феодалдар табылды, XVIII ғасырдың өзінде қыстаулар жеке феодалдардың жеке меншігінде болды.

Казақстаңдағы жер қатынастарының даму кезеңдері:

Бірінші кезең - Қазақ хандығынын калыптасуымен байланысты. Бұл кезеннің ерекшелігі арнайы жер зандарының жоқ бо- луында. Бұл кезеңде жер қатынастары Адат ережелерімен реттеліп отырған. Сонымен катар, Шыңғыс ханның отаршыларының саясаты орын алды. Қазақстанда осы кезеңде жер жеке меншікке берілді ме әлде жок па? Бұл жөнінде екі түрлі көзкарас бар. Бірінішісі, жеке меншік болғанын мойындамайды. Бұл кезде жерге жеке меншік коғам меншігі, ал екіншісі, жеке меншік болғанын дұрыс деп карайды.

1. Қазақстанның Ресей құрамына енгенге дейінгі жер қатынастары

Екінші кезеңдегі өзгертулер:

1.Жерге катысты меншік күкыгы өзгерді. Бүрын жер рулык-тайпалык кауымнын немесе коғамның меншігі болып есеп- телсе, 1868 жылғы «уакытша ереже» бойынша казак жерлерінін барлығы мемлекет меншігі ретінде бекітілді.

2. Әкімшілік-аумактық мәселелерге ғана емес, сонымен қатар, әдет-ғүрып кұкығына да біркатар өзгерістер енгізді.

3. Қазак жерлері тартып алынып, олар казак әскерлеріне, бекіністер салуға, келімсек орыс шаруалары-карашекпенділерге, шетел капиталистеріне, шіркеулерге беріле бастады.

4. 1867-1868 жылдардағы Ережелер бойынша жерді жалға беру мүмкіндіктері пайда болды

2.Ресейдің құрамында болған кездегі жер қатынастары

3.Кеңестік кезеңдегі жер қатынастары.

Қазақстанның Ресейге қосылуы жер қатынастарыныңсипатына және оны

құкыктық реттелуіне тигізген өз әсері:

4.Егемеиді Қазақстандагы жер қатынастары.

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Жалпы сипаттамасы

Біріншіден, барлык жер коры хан-сүлтандық шыңғыс ұрпақтарынан Ресей империясының меншігіне өтті. 1868 жылғы «Уакытша ережелердің» 210-бабында айтылғандай: «Қырғыз көшпенділері алып отырған жерлер мемлекеттік деп танылады және кырғыздардың кауымдык пайдалануына беріледі».

Екіншіден, патшалык казактар үшін жер пайдаланудын кауымдык нысанын сақтады, ал, жер катынастары реттеу бұрынғысын- ша, қазактын әдет-ғұрыптық нормалары негізінде жүзеге асырылады.

Үшіншіден, қазакгардың әдетгегі құкығында жеке отбасылар- дың күзеу және қыстауларға, шабындыктарға жеке меншігін та- ныған нормалар пайда болды.

Төртіншіден, жер катынастарын құкыктык реттеу әдеттегі кұкығымен катар, жалпы империялык ресейлік зандармен ретгелді.

Жалпы Қазақстандағы жер қатынастарын реттеу тамыры терең тарихи өткен шақтан басталады. Жер мәселелері әр кезеңде Қазақстан аумағында өмір сүрген мемлекеттердің барлығы үшін негізгі мәселеге айналып отырды.

Жер — кез келген халык үшін негізгі табиғи байлык көзі болғандыктан, оны пайдалануға байланысты мәселелер ерте кезден бастап өзекті мәселелерге айналды. Жер құқық қатынастарының дамуын Қазақстанның Ресей құрамына енгенге дейінгі жер катынастары, Қазақстанның Ресей кұрамында болған кезеңіндегі жер қатынастары, Кеңес кезіндегі жер қатынастары және егеменді Казакстандағы жер катынастары деп төрт кезеңге бөліп карастырылады.

Кеңестік кезендегі жер қатынастары.

«Жер туралы» декрет. «Жерді социализациялау туралы» заң

1917 жылы Лениннің «Жер туралы» декреті шығарылды. Жер туралы декрет келесіні жариялады

Алматы, 2016 жыл

Жер құқық қатынастарының классификациясы

Ресейдің құрамында болған кездегі жер қатынастары

Қазақстан Ресей империясына кірген кезден бас- талады. Бүл кезен 1749 жылдан басталады. 20 жыл бойы Ресей империясы казак жерінде отаршылыксаясатын жүргізіп отырып, Үлы және Орта жүздін жерлерін әскери күшпен басып алады.Өз билігін жүргізу үшін казак жерінде Ресей өз өкіметін күрады. Олар генерал губерниялар деп аталады. Жалпы алты генерал гу- берниялар болды. 1861 жылы орыс шаруаларынын крепостное право деген күкығы жойылды. 1886 жылы 2-маусымда «Түркістан өлкесін баскару туралы ереже», 1891 жылы 25-наурызда «Акмола, Семей, Жетісу, Орал облыстарын баскару туралы ереже» кабылданды. Батыс-Сібір генераі-губернаторлығы Дала генерал- губернаторлығы деп өзгеріп, оған Сырдария облысынан баска бес облыстын барлығы түгелдей кірді. Сырдария облысы Түркістан генерал-губернаторлығына карады. Жетісу облысы 1897 жылы кайтадан Түркістан генерал-губернаторлығының күрамына кірді.

Егеменді Қазақстандағы жер қатынастары.Қазақстан Республикасының жер қатынастарының нарық талаптарына сай дамуы

Қазақстан Республикасы өзінің мемлекеттік егемендігін алғаннан бастап, өте қысқа уақыт аралығында жер қатынастары саласы көптеген өзгерістерге ұшырады, яғни, жаңа жер құқықтық құрылым пайда болды. Жерге тек қана мемлекеттік меншік кұкығы мен тегін жер пайдалану құқығының орнына жерге мемлекеттік меншікпен қатар, жеке меншік құқығы да танылып, жерге ақы төлеу енгізілді және өзге жер құқықтық өзгерістері орын алды.

Қазақстан Республикасы егемендігін алғаннан кейін мемлекет аумағында біраз уақытқа дейін КСРО кезінде қабылданған зандар әрекет етті. ҚазССР-нің 1990 жылы 16 қарашада қабылданған Жер кодексі төмендегідей ережелерді дамытты:

1.Республика территориясында 5 жылдан астам өмір сүрген азаматтарға, шаруа қожалыктары, бау-бақша және мал шаруашылығы, құрылыс және тұрғын үйге қызмет ету, саябақ құрылыстары, ұлттық әдет-ғұрып кәсіп ету және қолөнер үшін өмір бойы мұрагерлік құқықта иеленуге жер бөліктерін беру туралы;

2.Азаматтарға берілетін жер бөліктеріне қойылған шектерді алып тастау туралы;

жер пайдаланушылардың әрекеттеріне мемлекет, шаруашылыктық ұйым және басқа да ұйымдар тарапынан араласуға тыйым салу туралы;

3.Жер иелерімен жер пайдаланушылардың: жерде ерікті шаруашылық жүргізуіне; ауыл шаруашылығымен айналысудан өндірілген өнімдерге және оларды өткізуден түскен меншік құқығын бекіту құқықтарын заңдандыру туралы;

4.Жерді жалға беру туралы;

5.Жер қатынастарын реттеуге байланысты жергілікті жерлердегі өкілдер және атқарушы билік ұйымдарының биліктері туралы қаралды;

6.Жерге төленетін төлемақы белгіленді;

7.Жер дауларын шешуде сот органдары билігінің рөлі күшейтілді;