Тақырыбы: Массивтер. Массивтің көлемі, өлшемі, индексі. Массивтерді енгізу және шығару. Бір өлшемді массивтермен жұмыс

а) Массив ұғымымен таныстыру. Массивтің негізгі элементтерімен таныстыру. Массив көлемі, өлшемі, типі сияқты негізгі ұғымдарды меңгерту.

ә) Массивтермен жұмыс жасау, массивтерді циклді қолданып енгізу және шығару, бірөлшемді массивтерді өңдеу дағдыларын қалыптастыу.

б) Оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін дамыту. Пәнге қызығушылықтарын арттыру.

Бүгін біздер жаңа тақырып бастаймыз. Сондықтан өткен сабақтағы үй тапсырмаларыңды келесі сабақта қосып тексеремін. Алдымен жаңа сабаққа кіріспес бұрын мынадай есептерді қарап көрелік.

1) Пернетақтадан 4 бүтін сан енгізіп, сол сандарды бір қатарға шығаратын программа құрыңдар.

Program San_4;

Var a,b,c,d:integer;

Begin

Readln(a,b,c,d);

Writeln(a,’ ‘,b,’ ‘,c,’ ‘,d);

Readln;

2) Пернетақтадан N бүтін сан енгізіп, сол сандарды бір қатарға шығаратын программа құрыңдар.

Бұл есепті біз қарапайым тәсілмен шығара алмаймыз. Себебі, біріншіден, енгізілген сандарды жеке-жеке бір айнымалыға меншіктеу үшін біз алдын-ала қанша айнымалы қажет екенін білмейміз, ал екіншіден, енгізілген сандардың бәрін бір айнымалыға меншіктесек онда алыдңғы енгізілген сандар келесі сан енгізілгенде жойылып отырады.
Яғни бұл есепті біз қарапайым типті айнымалыны қолданып шығара алмаймыз екен.
Мұндай есептерді шығару үшін бізге құрылымдық типті қолдану керек болады.

Сонымен еске түсіретін болсақ, Паскальда типтер былайша жіктелетін еді.

Массивке кіретін айнымалыларды массивтің элементтері дейді. Элементтер типі файлдық типтен басқа кез-келген тип бола алады. Массив элементтерінің типін оның негізгі типі деп атайды. Массив тұтастай бір атпен аталады, ал элементтерінің реті индекс арқылы көрсетіледі. Индекс массив атынан соң тік жақшаға алынып жазылады. Индекс типі массив элементтерінің өзгеру аралығын көрсетеді де, шектелген қарапайым типтердің (байттық, логикалық, аралық) бірімен беріледі. Сонымен массивтің негізгі параметрлері оның өлшемі, базалық типі және көлемі болып табылады.

Массив өлшемі оның элементінің индекс санымен анықталады.

Массивтің элементтерінің типі массивтің типін анықтайды.

Массив элементтерінің саны оның көлемін анықтайды.

Мысалдар: А массиві берілген болса, оның

Тұрмыста тізбектелген сандарды, сызықтық кестелік мәліметтерді көп пайдаланамыз. Оны бірөлшемді массив ретінде қарастыруға болады.

Мысалы: 1.5, 6.5, -8.9, 0.4, сандарының тізбегі бірөлшемді массивке мысал бола алады. Оған А деген ат беріп, массивтің әрбір элементін массив атымен белгілейміз. Әрбір элементін ажырату үшін массив атауының жанына тік жақшаға алып элементтің индексі жазылады.

Мысалы

А[1]=1.5

A[3]=-8.9

A[4]=0.4

Берілген массивтің негізгі параметрлері мынадай:

өлшемі: бір өлшемді

массив типі: нақты

көлемі: 4-ке тең

Бір өлшемді массивтер сызықтық кесте түрінде кескінделсе, ал екі өлшемді массивтер тікбұрышты кесте түрінде кескінделеді. Жалпы бір өлшемді массив математикадағы «вектор», ал екі өлшемді массив «матрица» ұғымдарымен парапар. Екі өлшемді массивтерді келесі сабақта қарастырамыз.

Мұнда А,В,С масссивтер, олар нақты типтегі 10 саннан (элементтен) тұрады.

1. 
   Нақты 10 элементтен тұратын Vector массивін сипатта.
   
2. 
   Log[true]:=5; Log[false]:=9 массивін сипаттта.
   
3. 
   256 элементтен тұратын символдық тұрақтылардан құралған А массивін сипатта.
   

Паскаль тілінде массивтерге = тең, <>тең емес және := меншіктеу амалдарын қолдануға болады. Бұл амалдарға қатысатын массивтердің базалық және индекстік типтері бірдей болуы шарт.

Ал массив элементтері үшін олардың типіне сәйкес кез-келген амал орындала береді.

E (‘a’,’s’,’e’,’t’,’e’);

F (‘a’,’s’,’e’,’t’,’e’,’n’);

B (1,2,5,-9,6,4,0.3);

G (1,2,5,9,6,4,0.3);

C (‘bar’,’zhok’);

K (’zhok’,’bar’);

D (12,54,-25,45,10);

X (12,54,-25,45,10,47);
Bir (12,54,-25,45,10);

Eki ('zhok','bar');

Ysh ('a','s','e','t','e','n');

Tort (12,54,-25,45,10,47);

Bes (1,2,5,9,6,4,0.3);

Alti ('bar','zhok');

Zheti ('a','s','e','t','e');

Segiz ('a','s','e','t','e','u');

1. 
   Меншіктеу операторы көмегімен. Бұл тәсіл массив элементтері арасында белгілі бір тәуелділік (арифметикалық, геометориялық прогрессия немесе рекуренттік қатынастар) бар болғанда қолданған тиімді.
   

а₁=1; a₂=1; a_i=a_i-2+a_i-1; (i=3,4, … , n)

…

Read(N); {Элементтер санын енгізу}

A[1]:= 1;

A[2]:= 1;

FOR I := 3 TO N DO

A[I] := A[I - 1] + A[I - 2];
For i := 1 to N Do Write(a[i]:7);

2. 
   Массив элементі мәндерін меншіктеудің екінші тәсілі кездейсоқ сандармен толтыру;
   

3. 
   Массив элементтерін пернетақтадан енгізу элементтер арасында ешқандай заңдылық болмаған жағдайда қолданылады.
   

4. 
   Кей жағдайда есеп шығару барысында массив элементтерін қайта-қайта енгізіп отырмас үшін оларды тұрақтылар бөлімінде енгізіп кеткен ыңғайлы болады.
   

Байқап отырған боларсыңдар 3-есеп біздің сабақ басында шықпай қалған есебіміз болатын. Пернетақтадан N бүтін сан енгізіп, сол сандарды бір қатарға шығаратын программа массивті қолданып осылайша жазылады.

Сонымен қорыта келсек бүгінгі сабақта айтылған негізгі ұғымдар мыналар болып табылады:

1. 
   Массив дегеніміз – белгілі бір атауға біріктірілген бір типті шамалардың реттелген тізбегі.
   
2. 
   Масив айнымалыларды сипаттау бөлімінде сипатталуы керек.
   
3. 
   Массивт элементіне қатынасу элемент индексі арқылы жүзеге асырылады.
   
4. 
   Массив элементтерін енгізу және шығару цикл арқылы жүзеге асырылады.
   

Айтылған материалды бекіту үшін 10 сұрақтан тұратын тест өткізіледі. Тест Visual Basic программасында әзірленген.

Тапсырмалар:

1. 
   А массивінің 5-ке тең элементтерінің индексін экранға шығаратын программа құру керек.
   

2. 
   В массивінің жұп элементерінің номерлерін (индекстерін) шығаратын программа құр.
   

3. 
   С массивінің оң элементтерінің санын табатын программа құр.
   

Сонымен бүгінгі жаңа тақырыпқа байланысты негізгі есте сақтайтын мына нәрселерді қайталап өтелік.

1. 
   Массив дегеніміз – белгілі бір атауға біріктірілген бір типті шамалардың реттелген тізбегі.
   
2. 
   Масив айнымалыларды сипаттау бөлімінде сипатталуы керек.
   
3. 
   Массивтің элементіне қатынасу элемент индексі арқылы жүзеге асырылады.
   
4. 
   Массив элементтерін енгізу және шығару цикл арқылы жүзеге асырылады.