Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
жүктеу/скачать 7,82 Mb. Pdf көрінісі
|
2
| /Әә/, /Өө/, /Үү/
әріптерін алып тастау ұсыныл- ды. Алайда бұл ұсыныс кейінге қалдырылды. Кейінірек 1938 жылдың қазан айында Төрткілде III орфографиялық конференция өтеді. Төрткілде өткен бұл конференцияда да әліпби реформасы сөз болып, әліпбиге /Ŭŭ/ әрпі енгізіледі. Сөйтіп әліпби тәртібі өзгереді. Нәтижесінде Қарақалпақ АССР Жоғары Кеңесінің Призидиумы төмендегідей әліпбиді ұсынады: Aa, Bв, Vv, Gg, Dd, Ee, Çç, Zz, Ii, Kk, Ll, Mm, Nn, Oo, Pp, Rr, Ss, Tt, Uu, Ff, Xx, Şş, Ŋ ƞ , Әә, Өө, Hh, Qq, Ƣƣ , Yy, Ŭŭ, Jj, Ьь. Әліпби құрамы 32 әріптен тұрды. Оның 11 дауысты дыбыс, ал 21 дауыссыз дыбысты білдірді. /У/ әрпі [ў] дыбысын білдірумен бірге суў, oқыў сияқты сөздердегі /уў/, /иў/ қосарды білдіру үшін жұмсалды. Сондықтан суў, oқыў сөздері су, оқу түрінде жазылды. Қысаң дауыстылар бірінші буында блим, ктап сияқты сөздерде жазылмады. Тәуелсіздік алғаннан кейін 1990 жылы Өзбек елінде латын графикасына көшу жұмыстары жүргізіле бастайды. Ал 1993 жылы латын графикасына негізделген Өзбек әліпбиінің жобасы бекітіледі. Ізінше 1994 88 жылдың ақпан айында қарақалпақ елінде латын әліпбиіне негізделген әліпби жобасы бекітілді. Бұл әліпби-жоба түрік тілінің әліпбиіне ұқсас келді. Аа, Ää, Bb, Dd, Ee, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Ιι, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Ňň, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Ww, Yy, Zz. Алайда бұл жоба 1995 жылы қайта қаралып, әліпби-жобадан диакритикалық таңбалар алынып тас- талды. Диакритикалық таңбалардың орнына диграфтар мен апострофтар алынды. Аталған әліпби жоба төмендегідей болды: Аа, Aʽaʽ, Bb, Dd, Ee, Ff, Gg, Gʽgʽ, Hh, Xx, Ιι, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Nʽnʽ, Oo, Oʽoʽ, Pp, R r, Ss, Tt, Uu, Uʽuʽ, Vv, Ww, Yy, Zz, Sh, sh. Қарақалпақ тілінің зерттеушілерінің айтуынша, әлипбени еле жетилистириў кереклиги ҳәм оны техникалық қураллардан пайдаланыўға ийкемлестириўдиң зәрүрлиги сезилди. Солай етип айырым ҳәриплердиң формасын өзгертиў ҳәм бир ҳәрипти жаңадан киргизиўге туўра келеди. Нәтийжеде гейпара өзгерислер киргизилген 32 ҳәриптен қуралған латын жазыў тийкарындағы жаңа қарақалпақ әлибпси 1995 жылдың 29-декабринде Қарақалпақстан Жоқарғы Кеңеси- ниң бесинши сессиясында қабыл етилди (Г.Алпаров). Бұдан қарақалпақ тілінде де әліпби жобаны қабылдауда техникалық принципті басшылыққа алғанын көруге болады. Бұл жоба 2005 жылы жүзеге асырылуы керек еді. Алайда 2009 жылы әліпби-жобасы қайта қаралып, бірнеше өзгерістер болды. 2009 жылдың 8 қазандағы Қарақалпақстан Республикасының заңына сәйкес мынадай әріптерге өзгеріс енгізілді: жүктеу/скачать 7,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|