Тақырыбындағы халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
Keywords: translation, metaphor, method, compensation
жүктеу/скачать 7,82 Mb. Pdf көрінісі
|
2
| Keywords:
translation, metaphor, method, compensation. Һүрәтләү сараларын тәржемә иткәндә тәржемә практикаһында дүрт ысул фай ҙ аланыла: – теүәл йәки һү ҙ мә-һү ҙ тәржемә (калькалаштырыу); – айырым компоненттар ҙ ы ү ҙ гәртеп тәржемә итеү; – тәржемә телендәге ә ҙ ер һүрәтләү сараһы менән алыштырыу; – компенсация ысулы менән тәржемә итеү. Һү ҙ мә-һү ҙ , йәғни калкалаштырыу һәм айырым компоненттар ҙ ы ү ҙ гәртеп тәржемә итеү – иң әү ҙ ем ҡ улланылған ысулдар. Беренсе ысулға ми ҫ алдар: ясные, как летнее небо, глаза – йәйге ая ҙ күк йө ҙ ө тө ҫ лө кү ҙҙ әр; это похоже было на плавание судна по бурному морю – был дауыллы диңге ҙ ө ҫ төндәге кәмәгә о ҡ шай. Айырым компоненттар ҙ ы ү ҙ гәртеп тәржемә итеүгә ми ҫ алдар: плотный, как чувал с зерном – арыш тултырылған ҡ апсы ҡ кеүек; неожиданная милость с неба – күктән төшкән бүләк. Айырым осра ҡ тар ҙ а һүрәтләү саралары төп телдең стилистик берәмектәре менән алмаштырып тәржемә ителә. Ләкин төп нөсхәнең эмоциональ тә ҫ ьир итеү көсө юғалма ҫҡ а тейеш. Баш ҡ орт һәм рус телдәренең образлылы ҡ системаһында урта ҡ һәм айырмалы я ҡ тар бар. Шуға бәйле рәүештә тәржемә процесында улар ҙ ы туранан-тура йәки я ҡ ынса икенсе телгә күсереү мөмкинлеге тыуа. 33 Рус теленән баш ҡ орт теленә йәки киреһенсә һүрәтләү сараларын тәржемә итеү ике төп нәмәгә бәйләнгән. Беренсеһе – һүрәтләү сараларының ике телдә лә урта ҡ ү ҙ енсәлектәргә эйә булыуы. Икенсеһе – төрлө халы ҡ тар ҙ ың мә ҙ әниәтендә һәм телендәге айырмалар. Лексик сара булған метафоралар ҙ ы тәржемә итеү ҙ ең дә дүрт ысулы бар: 1. Һү ҙ мә-һү ҙ тәржемә итеү. Ике телдә лә бер ҙ әй ҡ улланылған, тәржемә ителгән, килеп сығышы билдәһе ҙ байта ҡ традицион метафоралар бар: алтын баша ҡ – золотой колос, тимер кеше – железный человек. 2. Калькалаштырыу юлы менән тәржемә итеү: золотая голова – алтын баш. Баш ҡ орт телендә традицион метафоралар ҙ ы һү ҙ мә-һү ҙ тәржемә итеү ҙ ур урын алып тора. Бындай тәржемә һө ҙ өмтәһендә баш ҡ орт теле яңы берәмектәргә байый. 3. Алмаштырып тәржемә итеү. Метафора күсермә мәғәнәһе һәм эспрессивлығы буйынса тәржемә телендәге баш ҡ а бер берәмек менән алмаштырыла . 4. Компенсация ысулы менән тәржемә итеү. Был осра ҡ та төп телдәге метафораның күсермә мәғәнәһе нейтралләштерелеп образлылығы юғалтып бирелә. Мә ҫ әлән: таш бәғер – холодное сердце. Баш ҡ а һүрәтләү сарларынан айырмалы рәүештә индивидуаль метафоралар тө ҙ өлөшө яғынан ябы ҡ берәмектәр булып тора, шуға ла улар ҙ ы тәржемә итеү ҡ ыйынлы ҡ тар уята. Тәржемә итеү ҙ ә семантик эквиваленттар ҙ ы йәки структур-типологик я ҡ тан о ҡ шаш әйтемдәр ҙ е фай ҙ аланыу ҙ ур урын ала . Метафораны ү ҙ гәртеберәк тәржемә итеү ҙ ә йыш осрай. Шулай итеп, һүрәтләү сараларын тәржемә итеү айырым бер ысулдар ҙ ы кү ҙ аллай һәм тәржемәсенән о ҫ талы ҡ талап итә. Мостай Кәрим «О ҙ он-о ҙ а ҡ бала са ҡ » ә ҫ әрендә ү ҙ енең иң матур, иң изге саф бала сағын бәйән итә. «Был китап – мөғжизәләргә ышаныусан сәйерерәк, шау ҡ ымлыра ҡ , бер ҡ атлыра ҡ , саяра ҡ кешеләр тураһында», – ти автор [3, 3]. «О ҙ он-о ҙ а ҡ бала са ҡ » һәм «Ярлы ҡ ау» ә ҫ әр ҙ әрендә я ҙ ыусы күргән ва ҡ иғаларға уның уй ҙ ары, кисерештәре ҡ ушылып үрелеп бара, көндәлек тормош, көнкүреш, хыял һәм тылсымлы күренештәр менән сиратлаша. Ә ҫ әр ҙ әр ҙ ең теле лә бик бай, тел-һүрәтләү сараларының төрлөләрен табып була. Мостай Кәрим повестарында бай һүрәтләү сараларының береһе – метафоралар ҙ ы бик йыш ҡ уллана. Метафора һү ҙ барған предмет ҡ а образлылы ҡ ө ҫ тәй: «Шағир ҡ улында метафора ҙ ур һәм о ҫ та ҡ орал. Әммә ә ҫ әр ҙ ең төп идеяһына һәм бөтөнлөгөнә хе ҙ мәт иткән тә ҡ дир ҙ ә генә ул шиғриәт көсөнә эйә була ала», – тип я ҙ а Ким Әхмәтйәнов [11, 56]. Тәржемәлә һүрәтләү сараларының бирелешен тикшереү күптән көнү ҙ әк мәсьәләгә әйләнгән. Һүрәтләү сараларын тәржемә итеү өсөн ү ҙ ләштереү, калькалаштырыу, тура һәм аңлатма тәржемә, компенсация ысулы кеүек юлдар тә ҡ дим ителә. Руссанан баш ҡ ортсаға, баш ҡ ортсанан руссаға телдең лексик һүрәтләү сараларын тәржемә итеү принциптары һәм теоретик ниге ҙҙ әре һаман да ү ҙ тикшеренеүселәрен көтә. Мостай Кәримдең ә ҫ әрендә метафоралар күп ҡ улланыла. Тәржемәсенең ма ҡ саты – был метафоралар ҙ ы рус теленә иң урынлы саралар менән тәржемә итеү, автор теленең матурлығын һәм муллығын һа ҡ лау. Тәржемәсе Илгиз Кәримов метафоралар ҙ ы тәржемә итеү өсөн тәржемә ғилемендә ҡ улланылған алымдар ҙ ың төп өс юлын фай ҙ алана. жүктеу/скачать 7,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|