(ce ȋ
le-). ДТС;
беседовать –
лоб.
(сөйлө-), Буд.;
обсуждать, взвешивать –
лоб.
(ce ȋ
le-); передавать, сообщать –
аз.;
пересказать –
Буд.;
выступать –
каз.; -
2.
желать, хотеть –
турк.диал. (ТРСл.);
3.
сватать – хак .;
4.
обещать, учить –
Буд. (алт.). [ЭСТЯ, 340-341 б.].
Сөйлесу, әңгімелесу, тілдесу, жауаптасу, мәслихаттасу, сұхбаттасу, лебіздесу.Отырыс жасап, өзара пікір алысу, ой бөлісу. Ендігі жайды басты бір адаммен
сөйлесіп шешу керек (М.Әуезов). Хакім
қалайда қызбен жолығып,
тілдесіп, неге ренжігенін өз аузынан білгісі келді (Х.Есенжанов). Малшылар-
мен
мәслихаттасуда Байжан өз есебін де ұмытпайды (С.Мұқанов). Сізбен бір
сырласып ,
сұхбаттасудың еш жөнін таба алмай-ақ қойдым (И. Жақанов). Бану Жақыпбекпен
лебіздесуді соңғы күндері өте ұнатып
тұратын болған (М.Иманжанов).
Сөйлеу, айту, деу, үндеу, тіл қату. Көңілге келген ойды, пікірді, хабарды басқа біреулерге жеткізу. Келеді өлең еселеп, Үлгере жазып, жатамын. Бір емделіп, бір
сөйлеп, Мол рахатқа батамын (Қ.Аманжолов).
Алдына тура бара алмай, барып жауап ала алмай,
айта алмадық зарыңды (Жамбыл). Ол осы кезде «есті
әйел ер жігіттің гүлі мен көркі»
деген ұстаз сөзін ішінен қайталап тұрған сияқты (С.Бақбергенов).
Үндеп, «мен істедім» деп тану деген ала қойшының ойына да келмеді (І.Жансүгіров). Тәңірберген бірер рет
тіл қатып еді, Еламан
үндемеді (Ә.Нұрпейісов) [486 б.]. Осымен байланысты
сөйлеу етістіктерінің тұлғалық
үлгілеріне, олардың таралу ерекшеліктеріне: нысаны, мазмұны, мақсаты, кімге айтылғаны және т.б.,
кейбір айтылу етістіктерінің қалай және қандай жағдайда айтылғанына талдау жасалды. Бүгінгі қазақ
тілі білімінде бұл мәселені жаңа ғылыми көзқарас тұрғысынан терең
зерделеу, талдау, зерттеу тақы-
рыптың әлі де өзекті мәселелердің бірі болып отырғанын көрсетеді.
Қорыта келгенде, түркі тілдеріндегі сөйлеу етістіктерін функционалды, коммуникативті-прагматика-
лық, когнитивтік аспектіден қарастыру бүгінгі күн талабынан туындайды. Қоғамдық сұраныспен сәйкес
міндеттердің бірі
– тілдік таңбаның
