Тақырып: Атмосфераның жалпы циркуляциясы. Ауа массалары Мақсаты : Білімділік

;2. Үй тапсырмасын сұрау

Сиқырлы сандар ( ойын)

1)  Қазақстан климатының қалыптасуына қандай факторлар әсер етеді?

2) Күн радиациясы деген не?

3) Тура радиация деген не?

4) Шашыранды және жиынтық радиация дегеніміз не?

5)Жұтылған радиация дегеніміз не?

6). Шағылысқан күн радиациясы деген не? Мысалы қара топырақпен жаңа жауған қар күн радиациясының неше пайызын шағылыстырады?

4. Жаңа сабаққа кіріспе

Мұғалім сөзі :Атмосфера әрқашан қозғалыста болады. Атмосфераның төменгі бөлігі тропосферада ауа ағындары пайда болады. Ауа ағындарын құрайтын ауа массалары қозғалысқа түскенімен ұзақ уақыт өз қасиеттерін сақтай отырып, сол келіп жеткен аумақтың ауа райын қалыптастырады. Қазақстан  атмосфералық циркуляциясының ерекшеліктері ғаламшарлық циркуляцияның әсеріне  байланысты болады. Мысалы солтүстік жарты шардың үстіндегі ауаның зоналық циркуляция ағындары мұхиттық ауа массаларын батыстан шығысқа қарай қозғап, 2-2,5 тәулікте біраз өзгеріске ұшырап Қазақстанға жетеді. Осы кезде республика жерінде  материктің орталығында орналасқанына қарамастан климаттың континенттілігі азаяды. Сөйтіп, Қазақстанның жер бетіндегі атмосфералық циркуляциясы-жалпы циркуляцияның бір тармағы болып табылады.

І-топ – Тропиктік ауа массасының еліміздің аумағының климатын өзгертудегі әсерін анықтау;

Әр топқа сипаттама беру жоспары беріледі:

1) Ауа массасының қалыптасу орны.

2). Ауа массасының өзіне тән қасиеттері.

3)  Қандай ауа райын қалыптастырады?

\
4) Жыл мезгілдерінің  қай кездерінде олардың әсері жоғары болады? Ауа райы

қалай өзгереді?

ІІ-топ –Қоңыржай ауа массасының еліміздің аумағының климатын өзгертудегі әсерін анықтау;

Әр топқа сипаттама беру жоспары беріледі:

1) Ауа массасының қалыптасу орны.

2). Ауа массасының өзіне тән қасиеттері.

3)  Қандай ауа райын қалыптастырады?

4) Жыл мезгілдерінің  қай кездерінде олардың әсері жоғары болады? Ауа райы

қалай өзгереді?

ІІІ- топ – арктикалық ауа массасының еліміздің аумағының климатын өзгертудегі әсерін анықтау;

Әр топқа сипаттама беру жоспары беріледі:

1) Ауа массасының қалыптасу орны.

2). Ауа массасының өзіне тән қасиеттері.

3)  Қандай ауа райын қалыптастырады?

4) Жыл мезгілдерінің  қай кездерінде олардың әсері жоғары болады? Ауа райы

Адасқан әріптер:2

1.ЕФАМОТАСР –АТМОСФЕРА

2.ҰТБЛ –БҰЛТ

3.АТЛИКМ –КЛИМАТ

4.ЯАРАИДЦИ –РАДИАЦИЯ

5.ДЬОЖЛУ -ДЖОУЛЬ

Сабақты қорытындылау

1. Ғаламдық климат қалыптастырушы факторды көрсетіңдер

А) географиялық ендік            Ә) күн радиациясы         б) жер бедері

2. Атмосферадан өтіп жер бетіне жететін радиация қалай аталады?

А) тура радиация,  Ә) жиынтық радиация   б) шашыранды радиация

3.Жиынтық радиациясының топырақ, су, қар жамылғысы сіңіріп жылыған радиация қалай аталады?

А) тура радиация          Ә) шашыранды радиация   б) жұтылған радиация

4. Ауа массасының бір жерден екінші жерге ауысуынан қасиетінің өзгеруі..... деп аталады.

А) трансформация  ә) конденсация      б) деформация

5. Қандай ауа массасы  Қазақстан жерінде антициклондық ауа райын қалыптастырады?

А) тропиктік ауа массасы  ә) арктикалық ауа массасы  б) қоңыржай ауа массасы

6. Қазақстан жеріне батыстан ене отырып, жауын –шашын әкелетін ауа массасы?

а) арктикалық  ауа массасы  ә) тропиктік ауа массасы б) теңіздік қоңыржай ауа массасы

7. Қазақстанның оңтүстік облыстарына жаз айларында шаңды дауылдар мен аңызақ  (ыстық жел) әкелетін ауа массасы?

А) тропиктік ауа массасы  ә) арктикалық ауа массасы  б) қоңыржай ауа массасы

Дарынды оқушылардың эссесін тыңдау (уақыт аз қалса жинап алу)

Өткен сабақ бойынша тапсырмалар:

І-топ тапсырмалары:

1)  Қазақстан климатының қалыптасуына қандай факторлар әсер етеді?

2) Күн радиациясы деген не?

3) Тура радиация деген не?

4) Шашыранды және жиынтық радиация дегеніміз не?

ІІ-топ тапсырмалары:

1)Жұтылған радиация дегеніміз не?

2. Шағылысқан күн радиациясы деген не? Мысалы қара топырақ пен жаңа жауған қар күн радиациясының неше пайызын шағылыстырады?

3) 84-85 беттегі Қазақстан аумағындағы жиынтық күн радиациясы картасына талдау жасаңдар.

ІІІ- топ тапсырмалары:

1)Күн радиациясының таралу заңдылықтары қандай?

2) Бірдей ендікте орналасқан Қостанай және Мәскеу қалаларында не себептен күн сәулесінің түсу ұзақтығы әртүрлі?

3)Қазақстандағы ашық және бұлтты күндердің таралу заңдылығы  күн радиациясына қалай әсер етеді? Мысал келтіріңдер.

Жаңа сабақты оқып үйрену тапсырмалары:

І-топ – Тропиктік ауа массасының еліміздің аумағының климатын өзгертудегі әсерін анықтау;

Ауа массасына сипаттама беру жоспары:

1) Ауа массасының қалыптасу орны.

2). Ауа массасының өзіне тән қасиеттері.

3)  Қандай ауа райын қалыптастырады?

4) Жыл мезгілдерінің  қай кездерінде олардың әсері жоғары болады? ауа райы

қалай өзгереді?

ІІ-топ –Қоңыржай ауа массасының еліміздің аумағының климатын өзгертудегі әсерін анықтау;

Ауа массасына сипаттама беру жоспары:

1) Ауа массасының қалыптасу орны.

2). Ауа массасының өзіне тән қасиеттері.

3)  Қандай ауа райын қалыптастырады?

4) Жыл мезгілдерінің  қай кездерінде олардың әсері жоғары болады? ауа райы

қалай өзгереді?

ІІІ- топ – Арктикалық ауа массасының еліміздің аумағының климатын өзгертудегі әсерін анықтау;

Ауа массасына  сипаттама беру жоспары:

1) Ауа массасының қалыптасу орны.

2). Ауа массасының өзіне тән қасиеттері.

3)  Қандай ауа райын қалыптастырады?

4) Жыл мезгілдерінің  қай кездерінде олардың әсері жоғары болады? Ауа райы қалай өзгереді?

1. Ғаламдық климат қалыптастырушы факторды көрсетіңдер

а) географиялық ендік

ә) күн радиациясы, б) жер бедері

а) тура радиация,

ә) жиынтық радиация

б) шашыранды радиация

3.Жиынтық радиациясының топырақ, су, қар жамылғысы сіңіріп жылыған радияция қалай аталады?

а) тура радиация

ә) шашыранды радиация

б) жұтылған радиация

а) трансформация

ә) конденсация

б) деформация

а) тропиктік ауа массасы

ә) арктикалық ауа массасы

б) қоңыржай ауа массасы

а) арктикалық ауа массасы

ә) тропиктік ауа массасы

б)теңіздік қоңыржай ауа массасы

а) тропиктік ауа массасы

ә) арктикалық ауа массасы

б) қоңыржай ауа массасы

Тест кілті :

1Ә,

2А,

4А,

6Б,