Талдауы мен аудиті
Шағын және орта кәсіпорындарда басқарушылық есептің қалыптасуының негізгі әдіснамалық мәселелері
жүктеу/скачать 231,63 Kb.
|
Жайна диссер - 24.05.2021
1.2 Шағын және орта кәсіпорындарда басқарушылық есептің қалыптасуының негізгі әдіснамалық мәселелеріБасқару есебі біртіндеп қазақстандық кәсіпорындарда материалдық өндірістің әртүрлі салаларында таныла бастады. Алайда тікелей микро деңгейде, әсіресе аграрлық-өнеркәсіптік кешен салаларында басқарушылық есепке алу жүйесін енгізу өте баяу жүруде. Оның агроөнеркәсіптік кешен кәсіпорындарындағы қалыптасу мәселелерін талдағаннан кейін авторлар басқару есебінің тиімді жүйесін құру үшін тиісті жағдайлардың (алғышарттардың) тұтас кешені қажет деген қорытындыға келді, ал олардың ең болмағанда біреуін сақтамау тұтастай алғанда бүкіл жүйенің жұмыс істеу тиімділігін айтарлықтай төмендетеді. Сонымен қатар, бұл жағдайлар (алғышарттар) зерттелетін саланың кәсіпорындарына ғана емес, сонымен қатар басқа салалардың кәсіпорындарына да тән. Тиімді басқару есебін жүргізу шарттарына (алғышарттарына) мыналар жатады: - кәсіпорындар мен ұйымдар басшыларының қызығушылығы мен бастамасы; - білікті мамандардың болуы; - жеке салаларға бейімдеу әдістері; - ақпараттық қамтамасыз ету; - ұжым идеологиясы; - бухгалтерлік есеп пен тауар қозғалысының барабар жүйелері; - кәсіпорынның ұйымдық және қаржылық құрылымын және басқару әдістерін жетілдіру[9, 235 б]. Кәсіпорындар мен ұйымдар басшыларының мүдделілігі мен бастамасы. Біздің елімізде компаниялардың қаржы қызметтерінің директорлары мен менеджерлерінің көпшілігі әлі күнге дейін Басқару есебін дұрыс пайдаланбайды, әсіресе оған тиісті назар аудармайтын бәсекелестер алдында нақты артықшылықтарды толық көрсетпейді. Көбінесе бұл бизнесті құру жағдайында басшылық, әдетте, басқа мәселелерге көбірек назар аударатындығына байланысты: - әртүрлі схемаларды пайдалану арқылы салық жүктемесін азайту; - жеке адамдар үшін құрылымдар құру; - өнімді егжей-тегжейлі есепке алу жүйесін енгізуде артта қалушылықпен сату көлемінің өсуі; - тар географиялық немесе өндірістік мамандануы бар заңды тұлғалардың белгілі бір санын ашу немесе сатып алу; - - бухгалтерлік және салық есебін қалпына келтіру; - "саяси" мәселелер және т. б. Осылайша құрылған бизнес жетілу кезеңіне енгеннен кейін, басшылық басқару есебінің тиімді жүйесінің болмауына байланысты қалыптасу кезеңінде қанша ақша "құмға" түскенін түсінуге келіп, өзекті мәселелерге көбірек көңіл бөле бастайды. Бизнестің салыстырмалы жетілу кезеңінде өз үлесін бөліп алғысы келетін акционерлермен қақтығыстар туындайды, оларды мұндай жағдайда анықтау қиын болуы мүмкін[10, 115 б]. Барлық осы мәселелерді шешу жауапкершілігі кәсіпорын басшылығына жүктеледі. Осыған байланысты кәсіпорын басшылығының есеп жүргізу және басқару есебінің толыққанды жүйесін құру процестеріне уақтылы қатысуы әртүрлі қызметтердің ілеспе ұйымдастырушылық, технологиялық және техникалық мәселелерді шешудегі өзара іс-қимылын едәуір жеңілдетеді. Басқару есебінің құралдары келесі суретте келтірілген. Қаржылық жауапкершілік орталықтарын бөлу және олардың тиімділігін бағалау Басқару есебінің құралдары Трансферттік баға белгілеу Сурет 1 - Басқару есебінің құралдарын пайдалану Ескертпе: [11, 115 б] мәліметтің негізінде автормен құрастырылған Тәжірибе көрсеткендей, өз кәсіпорнын қайта құру және басқару есебін құру туралы шешім қабылдаған кәсіпорын басшыларының арасында басқарушылық есепке қатысты екі түбегейлі әр түрлі қатынастар бар. Бір жағынан, бұл корпоративтік ауқымдағы басқарушылық ақпаратқа қойылатын талаптарды жақсы білетін және тұжырымдайтын шетелдік компаниялардың өкілдіктері мен филиалдары. Олар деректерді мұқият жинауды қажет етеді, содан кейін олар бас компания деңгейінде үлкен уақыт кідірісімен өңделеді. Өкінішке орай, бұл жағдайда қысқа мерзімді жоспарлау және жедел басқару мақсаттарына арналған жедел деректердің рөлі жоғалады. Бұл тәсіл тек басқарушылық есептің стратегиялық аспектілеріне бағытталынған формалды, біржақты болып көрінеді. Екінші жағынан, бұл салық салу мәселелерымен таныс және дамыған бухгалтерлік аппарат бар ірі ресейлік кәсіпорындар. Мұндай корпорациялар басқарушылық есеп жүйесін қайта құру міндеттерінің басында шығындарды есепке алу және өнімнің өзіндік құнын, ең алдымен дайын өнім қорларын бағалау мәселелерін қояды. Әдетте, бас бухгалтерлер осы компанияларда Басқару есебін орнатумен айналысады. Нәтижесінде салық салу мақсаттары үшін қаржылық есепті жүргізу жөніндегі нұсқаулықтар мен ережелерді толығымен қайталайтын функционалдылық іске асырылады. Мұндай тәсіл Басқару есебі жүйесінің мәнін ауыстырады және жояды. Алайда, жақында басқарушылық есептің әлемдік тәжірибесін қолдануға және кеңейтуге, оны Қазақстан нарығының жағдайларына бейімдеуге тырысатын кәсіпорындар пайда болды. Бұл, әдетте, нарықтың дамыған секторларында қатаң бәсекелестік жағдайында жұмыс істейтін жас және агрессивті дамушы компаниялар. Білікті мамандардың болуы. Қазіргі нарықтық жағдайда кәсіпорынды басқару қатаң егжей-тегжейлі шешімдер мен жоспарлардан ауытқуды және икемді, мобильді, ыңғайлы жұмыс істейтін және көрнекі шешімдер мен жоспарларға көшуді қамтиды, бұл өзгеріп жатқан табиғи, экономикалық, технологиялық және басқа жағдайларды ескере отырып, қажетті түзетулер мен есептеулерді тез жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Нарықтық жағдайда кәсіпорындар әкімшілік-командалық экономика жағдайындағыдай жоспарлы есептеулерді қолмен жүргізуге бірнеше ай бойы иелік етпейтіні анық. Дәстүрлі әдістерді қолдана отырып, қысқа мерзімде ақылға қонымды оңтайлы шешім ұсыну, кәсіпорынның өндірістік және экономикалық қызметінің теңгерімді, ішкі келісілген жоспарын құру қиынға соғады. Қажетті түзетулерді жасау одан да қиын. Сонымен қатар, қолмен жоспарлау әртүрлі қателіктердің, дәлсіздіктердің және көрсеткіштердің сәйкес келмеуінің пайда болуына әкелуі мүмкін. Сондай-ақ, көптеген кәсіпорындарда қолданылатын жоспарлау әдістері тек белгілі бір орындаушылардың білімі мен түйсігі негізінде құрылатындығын және материалдық ағындардың қарқындылығын ғана көрсететін көптеген құжаттарды қолдануға негізделгенін атап өткен жөн. Сондықтан қазіргі жағдайда Басқару есебін құруда тәжірибесі бар және оны қаржылық талдау, бухгалтерлік есеп, салық жүйесі, бухгалтерлік есептің халықаралық принциптері, ақпараттық жүйелердің құрылымдық ерекшеліктері туралы біліммен үйлестіретін жоғары білікті мамандарды іздеу, іріктеу және тарту өте маңызды [12, 74 б]. Жеке салаларға бейімдеу әдістері. Басқару есебінің жалпы мәселелеріне қатысты көптеген әдістемелік тәсілдер болған кезде, салаларға қатысты олар іс жүзінде бейімделмеген және жеке өндірістердің ерекшеліктерін ескермейді. Осыған байланысты басқарушылық есепке алуды қалыптастырудың міндетті шарттарының бірі басқарушылық есепке алудың параметрлерін (бағыттар, талдау орталықтары), есеп саясатын, есептілік форматтарын, ақпарат алу рәсімдерін қамтитын әрбір кәсіпорын үшін ерекше әдістемені әзірлеу болып табылады. Бұл қазіргі жағдайда өте қиын, өйткені басқару есебінің тиімді жүйесін енгізу үрдісі ұзақ, ал ол бизнестің құрылымы мен сипатындағы өзгерістерден кейін параметрлерді үнемі түзетіп отыру керек. Ақпараттық қамтамасыз ету. Басқару есебі экономикалық ақпарат жүйесіне негізделген. Ақпараттың ұтымды ағынын құру белгілі бір принциптерге негізделуі керек, олардың негізгілері: - ақпараттық қажеттіліктерді және оларды барынша тиімді қанағаттандыру тәсілдерін анықтау; - өндіріс процестері мен ресурстарын көрсетудің объективтілігі; - әртүрлі көздерден (бухгалтерлік, статистикалық және жедел есепке алу) келіп түсетін ақпараттың бірлігі); - бастапқы ақпараттағы қайталануды жою; - ақпараттың жеделдігі; - бастапқы ақпарат көлемін шектеу және оны пайдалану коэффициентін арттыру; - ақпарат құнының оны алу шығындарымен салыстырмалылығы [13,72 б]. Басқарушылық есепке алу мақсаттары үшін қызметтің әртүрлі аспектілері туралы ақпарат жинақталады және өңделеді: табиғи өндірістік көрсеткіштерден компанияның өзі туралы қызметкерлердің пікіріне дейін, оның ішінде Компанияның болашақ жағдайын болжау және модельдеу, қазіргі уақытта компанияның жағдайын бақылауға мүмкіндік беретін қажетті көрсеткіштерді анықтау. Осыған байланысты қазіргі кәсіпорынның экономикалық ақпараты біркелкіемес; оның жекелеген түрлерінің өзара байланысының схемасы белгілі күрделілікпен сипатталады, сонымен қатар олардың одан әрі күрделену тенденциясы айқын көрінеді. Сонымен, ақпарат көлемінің жүйелі өсуімен қатар басқарушылық шешімдер қабылдау үшін оның жетіспеушілігі байқалады. Ұжым идеологиясы. Ұжымның жұмысын біртұтас етіп қамтамасыз ететін, өзара сыйластық пен ұсынылған ақпарат үшін жауапкершілікті сезіну үшін жағдай жасайтын кәсіпорында идеологияның болмауы көбінесе менеджерлерді, бәсекелестерді немесе олардың жұмысына кедергі келтіретін адамдарды басқарушылық есепке алу бойынша мамандарды көретін жеке қызметкерлердің қарсылығын тудырады. Басқару есебін қоятын немесе жүргізетін маманның ұсыныстары мен сұраныстарын елемеу. Кәсіпорынның ұйымдық және қаржылық құрылымын және басқару әдістерін жетілдіру. Басқарушылық есеп жүйесін құру кәсіпорынның ұйымдық құрылымымен, сондай-ақ тұтастай алғанда кәсіпорынды тиімді басқару үшін басқарушылық есептің ықтимал артықшылықтарын іске асырудың маңызды проблемасымен тығыз байланысты[14, 268 б]. Кәсіпорынды басқарудың ұйымдық құрылымы құрылымдық бөлімшелерді басқарудың құрамы мен функцияларын анықтайды, басқару жүйесінің ақпараттық ағындарының сызбасын, басқару шешімдерін қабылдау деңгейлерін реттейді. Әр түрлі деңгейдегі кәсіпорындар үшін басқарудың типтік ұйымдық құрылымдары болып табылады: - бөлімшелерге шектеулі басқару функцияларын бекітетін сызықтық-функционалдық құрылым; - бөлімшеге толық басқару циклінің функцияларын бекітетін бизнес-бірліктер негізіндегі дивизиондық құрылым; -сызықтық функционалды және бөлу құрылымдарының функцияларын біріктіретін матрицалық құрылым. Басқару жүйесінде үлкен ақпараттық ағындар тігінен пайда болады және айналады. Жеке басқару функциялары арасындағы көлденең байланыстар иерархияның жоғарғы деңгейлерінде жүзеге асырылады, онда стратегиялық шешімдер қабылданады[15, 85 б]. Ұйымшылдықпен қатар, аймақтардың немесе жауапкершілік орталықтарының динамикалық жүйесі ретінде кәсіпорынның қаржылық құрылымы да бар. Бұл құрылым кәсіпорынның қаржылық жоспарлауының негізі болып табылады. Қаржылық жауапкершілік орталықтарының иерархиясы келесі суретте келтірілген. Инвестициялар орталығы Пайда орталығы 1 Пайда орталығы 1 Кірістер орталығы 1 Шығындар орталығы 1 Кірістер орталығы 2 Шығындар орталығы 1 Сурет – 2 Қаржылық жауапкершілік орталықтарының иерархиясы Ескертпе: [16, 85 б] мәлімет негізінде автормен құрастырылған Қаржылық құрылым ұтқыр және жауапкершілік орталықтарының құрамы кәсіпорын қызметінің ұйымдық құрылымын сақтай отырып, өзгеріп отыратын мақсаттарына қатысты бюджет бойынша да, күнтізбелік кезеңдер бойынша да өзгеруі мүмкін деп болжанады. Осылайша, басқарушылық есеп жүйесін құру басқаруды орталықсыздандыру тұжырымдамасына және кәсіпорынның ұйымдық құрылымы аясында жауапкершілік орталықтарын (мысалы, бюджеттік басқару мақсаттары үшін қаржылық жауапкершілік орталықтары немесе өнеркәсіптік кәсіпорындардың өндірістік орталықтары) бөлуге негізделген. жүктеу/скачать 231,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|