Бос жұмыс дәптері немесе сабақ «өнімінің» болмауы әдетте тапсырманы орындамау болып саналады. Бұл мектепті бағалау барысындағы есептілік және тексеру үдерісімен қуатталған пікір, сабақ үстіндегі тапсырма немесе оқу сезінерлік болу керек деген ойға жетелейді. Көрсетуге болатын «нәтиже» болуы керек. Көптеген зерттеулер мен жеке тәжірибе көрсетіп отырғандай, түсіну өз бетінше ғана пайда болмайды, ол – анағұрлым тиімдірек жазбаша сөзден немесе бір нәрсе жасау кезінде де орын алады.
Демек оқу, тереңдетілген оқу міндетті түрде материалдық дәлелдермен қосақталып жүру керек деген пікір дұрыс емес болып шықты.
Орыс психологы Лев Выготский сөйлеу мен ойлау өзара тығыз байланысты деп жазған. Сөйлеу үдерісі бізге дүниені тану үшін қолданатын ойларымызды айту және тұжырымдамаларды дамыту арқылы білім алуымызға көмектеседі. Қарым-қатынас және түсіну тәжірибе барысында жақсарады. Демек түсінуді дамыту үшін сөйлеу қабілеті өте маңызды.
Әрине құр сөйлесудің өзі жеткіліксіз – әңгіме дамытуды қажет ететін пәнге шоғырланған болуы керек. Шоғырланбаған жазу шоғырланбаған нәтижелерге әкеліп соғады, талқылаулар мен пікірталастар ақиқаты сондай. Бұл жинақта көрсетілген тапсырмалар оның нысаналы, құрылымдалған (немесе әдейі құрылымдалмаған) және оқушылар мен параметрлерге сәйкес келетін болуы үшін, әңгімеге қолдау және көмек көрсетуге бағытталған. Сонымен қатар мадақтау мен бағалаушы әңгіме ақпарат береді; тыңдау мен сөйлеу сияқты, қарым-қатынас жасау өте маңызды.
Әңгіменің түрлері
Әңгіменің түрлері
Мерсер (1995) әңгімелесудің үш түрін
анықтады:
Әңгіме-дебат (мәлімдеу және қарсы мәлімдеу)
Топтық ( қайталау, мақұлдау, түсіндіру)
Зерттеушілік ( сыни әрі сындарлы).
Сонғы екеуі PSHE-де кең тараған, өйткені олар оқушыларды эмоцияларын білдіруге, бағалауға, сипаттама беруге және өз ұстанымдарын білдіруге ынталандырады. Кейде дебат та болуы мүмкін, бірақ оның дәлелдерге негізделген стилі қауіпсіз және қолайлы орта құра алмайды. Бұл оқушыларды өз көзқарастарына бағытталған орынсыз шабуылдардан сақтанып, тайсалмай сөйлеуге итермелейді. Топтық әңгіме қауіпсіз ортана құруға барынша ыңғайлы. Бұл жерде «сөйлеушілер әңгіме құрып, өз бетінше және өзара қолдау көрсету арқылы, сынап-мінемей ақпаратты ұсына отырып, білім және түсінік негізін бірлесіп құрады» (Мерсер, Сөздер мен Саналар, 2000)
Пікірталастар мен талқылауға арналған жаттығулар
Төменде пікірталастар мен дебаттарды қолдау үшін қолдануға болатын тәсілдер берілген. Тінтуірмен айналдырыңыз немесе слайд шоудағы сілтемеге басыңыз.
Идеялар, тәжірибелер және ойлармен бөлісу. Өз-өзіңді және басқаларды түсіну алға бастыру. Топ сұрақтарын құрастыру.
Ұйымдастыру:
Барлығы орындықта немесе еденде шеңбер құрып отырады. Сөйлеуші ғана ұстайтын зат бар (мысалы, доп).
Жаттығудың сипаттамасы:
Мұғалім оқушылар сияқты орындықта немесе еденде отыр. Бұл мына ерекше сынып тапсырмасында мұғалімнің директор емес, делдал екенін білдіреді. Мұғалім Уақыт шеңберіндегі құрылымдық ережелерінің сақталуына, әр оқушының эмоциясын қорғауға және лайықты тапсырмаларды дайындауға жауапты. Егер оқушылар ережелерді үнемі бұза берсе, мұғалім тапсырманы аяқтауға дайын болуы керек.
Уақыт шеңберіндегі ең маңызды ереже – талқылауға барлығы түгелдей қатысулары керек. Бұл бірініші болып өткізілуге тиісті тапсырмалардың бірі. Негізгі үш ережені талқылау керек:
Тек біреу ғана сөйлеу керек – әңгіме тақырыбы ережелердің сақталуына мүмкіндік туғызуы керек.
Егер сіз бір тақырып аясында сөйлегіңіз келмесе, «сөзіңізді» басқаға бере аласыз.
Ешқандай қатты ескерту болмауы керек.
Толығырақ: http://www.circle-time.co.uk/site/home
Мазмұнға оралу.
Балалар философиясы
Толығырақ: http://www.sapere.org.uk/
Мақсаты:
БФ балаларды (немесе ересектерді) сыни, байыппен, шығармашыл және бірлесіп ойлауға ынталандыруға бағытталған. Бұл мұғалімге қатысушылар сұрақтарды өздері құрастырып және өздері қоятын және «қалай оқу керектігін үйренетін» «сұраныстар қоғамын» құруға көмектеседі. (Уилл Орд - http://www.thinkingeducation.co.uk/p4c.htm )
Ұйымдастыру:
Орындықтарды шеңбер етіп қойыңыздар, (егер қажет болса) сөйлеушіні білдіретін бір затты алыңыз (мысалы, доп). Бөлме ішінде оқушыларға арналған ынталандыру материалдарын орналастырыңыз.
Жаттығудың сипаттамасы: Тақырыппен таныстырып, үдерісті түсіндіріңіз. Оқушыларға ынталандыру материалдарын толығымен қарауға бірнеше минут беру керек. Оқушылар шеңберге оралғанда, жауап беруі тиіс тақырыпқа/пәнге қатысты сұрақтарды ойластыру үшін, оларға бір екі минут беріледі. Осылайша дауыс беру және сұрақтарды талқылау анықталады. Мұғалім сұрақтарды дұрыс құра отырып, дамытатын сұрақтар қойып немесе әр оқушының қатысуын қамтамасыз ету үшін топпен бірге әрекет ете отырып, делдал ретінде қатысады.
Әр оқушы (бастапқы топта) тыңдайды және (Тұрлі-түсті топта) сөйлейді.
Ұйымдастыру:
Топты қимылдауға және талқылауға орын қалдыра отырып, стандартты орналастыру.
Жаттығудың сипаттамасы:
Оқушыларды талқылау үшін (бұл «бастапқы топ») тақырып бойынша (барлығына бір тақырып немесе әр топқа бөлек тақырып) топтарға бөліп отырғызыңыз. Талқылаудан кейін оқушыларға түстер беріп, тиісінше қайтадан топқа бөледі. Жаңа топтар «бастапқы топ» қатысушыларынан тұрады. Кейін оқушылар топта не талқылағандарын айту үшін қайта оралады. Бұл одан әрі талқылауға түрткі болады.
Мазмұнға оралу
Қар үйіндісі
Мақсаты:
Келіссөздерді, бірге алаң болу және негіздеуді қолдануға көмектеседі.
Ұйымдастыру:
Сыныптағы жұмыс үшін стандартты .
Жаттығудың сипаттамасы:
Біріншіден, оқушылар жеке жауап берулері керек. Кейін жұбы ақылдасып, олардың екі жауабын бір жауап етіп үйлестіреді. Кейін жұптар басқа жұптармен бірігіп, үдерісті қайталайды. Осылайша төрт жауап бір жауап болып біріктіріледі.
Мысалы. Бірінші оқушы мінсіз өмір үшін үш зат таңдайды.
Кейін жұптар талқылап, 6 жауаптан тек үшеуін таңдайды.
Идеяларды құрастырып, белсенді тыңдап, бар ойын талқылауға шоғырландыруға мүмкіндік береді. Жұптарды қолдану оқушыларға сөйлеуге және үлкен топтарда өзін сенімсіз сезінетін оқушыларға көмектесуге мүмкіндік береді.
Ұйымдастыру:
Талқылау кезінде басқа жұптармен қосылып талқылаудан сақтап қалу үшін жұптар арасында аз да болса арақашықтық сақтаған дұрыс әрі тиімді болмақ.
Жаттығудың сипаттамасы:
Оқушылармен талқылау үшін ынталандыратын немесе арнайы сұрақтар мен тақырыптарды қолданыңыз. Белсенді тыңдап, жауап беруге жетелеңіз. Тақырыпты белгілеу үшін А мен Б атаңыз ( мысалы, А тыңдайды, ал Б сөйлейді, кейін керісінше. Оқушылардан олар жеке жауап алғысы келетін сұрақ қоюды сұраңыз, кейін бұл сұрақ жұпта талқыланады. Әр жұпқа мақсат қойыңыз – мысалы, мынаған жауап беріңдер.
Бұл әңгіме тақырыбының тұжырымдамасын және үдерісті түсінуді дамытатын ақпарат алуға арналған құрылымдалған жаттығу. Сондай-ақ бақылаушы ролі арқылы өзін өзі сараптауды дамытуға ықпал етеді.
Ұйымдастыру:
Оқушылар үшеуден отырады, екеуі қарсы, ал біреуі сәл алшақта – сөйлесуге қатыспайды, бірақ бақылайды.
Жаттығудың сипаттамасы:
Оқушылар топта үшеуден отырады. Әр оқушы сөйлеуші, сұрақ қоюшы және жазып алушы рөлін атқарады. Сөйлеуші бір нәрсені айтады, сұрақты түсіндіреді немесе пікірін білдіреді. Сұрақ қоюшы көмектесіп айтып отырады және түсінтеме беруді сұрайды. Жазып алушы қажетті жерлерін түрліп алып, әңгіме соңында қорытынды береді.Келесі жолы рөлдер ауысады. (ақпарат көзі http://www.at-bristol.co.uk/cz/teachers/Debate%20formats.doc)
Белсенді тыңдау, қауым алдында сөйлеу және анық баяндау, тәжірибе алмасу және өзара байланысты болу.
Ұйымдастыру:
Топтарды сынып бойынша үш-төрттен орналастыру.
Жаттығудың сипаттамасы:
Топ тапсырманы орындап болғаннан кейін, әр топтан бір адам «өкіл» ретінде таңдалып, түсіндіріп және жинақтау үшін, және басқалардың идеяларын анықтау үшін басқа топқа жіберіледі. Сосын не білгенін айту үшін өкіл өз тобына қайта оралады. Бұл зеріктіретін және қайталана беретін «өз тобына хабарлау» әдісінен аулақ болу үшін қолданылатын тиімді әдіс. Сондай-ақ бұл өкіл тілін қолдануға және белсенді тындаушылар тобын құруға жағдай жасайды . (ақпарат көзі http://www.at-bristol.co.uk/cz/teachers/Debate%20formats.doc)
Мазмұнға оралу
Мозаика
Мақсаты:
Сұрақтар топтамасымен жұмыс істеудің құрылымдалған тәсілі және топта жұмыс істеуге мүмкіндік туғызу.
Ұйымдастыру:
Оқушыларды сынып бойынша үш-төрттен орналастырыңыз.
Жаттығудың сипаттамасы:
«Мозаиканың» басымдылығы - оның топты жұмыс істеу үшін құрылымдауы, ол сондай-ақ сөйлеуге және тыңдауға мүмкіндік береді.
• Мұғалім барлық сыныпты кішкентай топтарға бөледі (топта шамамен төрт оқушыдан). Мұғалімнің мұндай бастамасы барлық топтарда гендерлік теңдік сақтап, барлық сыныптың мүмкіндіктері мен қарым-қатынасын көрсетуге арналған .
•Барлық бастапқы топқа жалпы тапсырма беріледі. Үлестірме материал ұсынылған. Оқуға арналған материал күрделі емес, әрі көлемі шағын. Егер топта төрт оқушы болса, онда топқа арналған негізгі тапсырманің ішінде төрт сұрақ немесе тапсырма беріледі. Әр топта сұрақтар мен тапсырмаларды оқушылар өздері бөледі.
•Ортақ проблемамен жұмыс істеу үшін, барлық оқушылар өз сұрақтары немесе тапсырмаларына сәйкес сарапшы топ болып, қайта топталады. Талқылау соңында әр оқушы өз сұрағы бойынша сарапшыға айналады, себебі сарапшы топта басқа оқушылармен ол сұрақты талқылады.
•Бастапқы топ қайта құрылады. Тарату басталады. Бастапқы топқа соңғы тапсырма беріледі. Бұл шешім немесе жаңа тапсырма болуы мүмкін. Бұл жаттығудың шешуші мәні - тапсырманы аяқтау үшін оқушылардың бастапқы топтың біріккен «даналығын» құруы болып табылады. (ақпарат көзі http://www.at-ristol.co.uk/cz/teachers/Debate%20formats.doc)
Find Out More: http://serc.carleton.edu/introgeo/cooperative/jigsaw.html
Пікір айту, құндылықтарды көрсету, пікірлердің әртүрлілігін талқылау, көпшілік алдында сөйлеуге тарту.
Ұйымдастыру:
Спектр үшін жіптің немесе қыспақтың кесіндісін қолдану; шеттеріне стрелка жасап, екі шетіне қарама-қарсы екі пікірді қою.
Жаттығудың сипаттамасы:
Бұл форматта оқушылар немесе оқушылар топтары келісіп немесе келіспей арандататын мақұлдауларға жауап берулері керек. Бір неше әдістері: оқушыларды жіптің қасына келіп өздері келісетін мақұлдаудың қасына келіп тұруды сұрайды , сондай ақ басында оқушылардан мақұлдауды топта талқылауды, кейін топтың атынан, жіптің немесе сызықтың, олар келісетін жағына, өз ұстанымдарын түсіндіре отырып карточканы орналастыруды сұрайды. Бұл түрлі сұрақтарды салыстырудың және олардың ойлауларындағы қарамақайшылықтарды анықтаудың жақсы форматы (ақпарат көзі http://www.at-ristol.co.uk/cz/teachers/Debate%20formats.doc)
Драматикалық пән бірігіп әсерленуді мадақтау үшін, «түсіну» мазмұнын түсіну,сұрақтар мен ұстанымдардың негізделуін зерттеуге мүмкіндік береді.
Ұйымдастыру:
Бір оқушы алдында орындықтар доға болып орналастырылған .
Жаттығудың сипаттамасы:
Бір оқушы алға шығып өз пікірін айтып және тақырып бойынша сұрақтарға жауап береді. Оқушылар белгілі бір пікіпмен немесе басқа оқушымен,сұрақты неғұрлым жеке емес қылу үшін немесе мазмұны жағынан кеңірек қылу үшін, бірге алға шығып сөйлей алады.Мысалы, оқушылар белгілі бір рольді немесе адамды сомдай алады (Мысалы,Гордон Браун немемсе жас жалғаз басты ана)
Кінәмшыл,эмоционалды немесе қайшы келетін сұрақтармен жұмыс жасау.
Ұйымдастыру:
Арнайы еш нәрсе жоқ
Жаттығудың сипаттамасы:
Оқушыларды кінәмшыл ,эмоционалды немесе қайшы келетін тақырыптардан қашықтықта ұстау үшін әңгіме, драма, рольдік ойынды және т.б. қолданыңыз. Мысалы ,жоғалту /айрылу кезіндегі сезімдерін ашық талқылауды сұрағанның орнына , одан да жоғалтқан жас жігіт атынан айтылған әңгімені қолдануға болады, сосын оқушылардан оның не сезінгенін талқылауды сұрауға болады.
Мазмұнға оралу
.
Сен бөлініп барасың солай емеспе?
Алтын балыққа арналған аквариум
Find Out More http://www.xpday.org/session_formats/goldfish_bowl
Мақсаты:
Топқа идеяларын ұсынуға мүмкіндік береді, негіздеу қабілетін , аналитикалық сұрақтар қоюды, идеялар алмастыруды дамытады.
Ұйымдастыру:
Орындықтардың жартысын топқа қойғандай ,ал қалғандарын аудиториядағыдай қойыңыз.
Жаттығудың сипаттамасы:
Барлық сынып алда өз пікірін білдіргенні болмаса, ыстық орындық сияқты. Олар алтын балыққа арналған аквариумда , басқалары оларға сұрақ қойып түсініктемелер сұрай алады және т.б.
Шеңберде бастап кейін топтарға бөліну – үстелдерді жылжып әрекет етуге мүмкіндік болатындай кеңістік қалдырып қойыңыз.
Жаттығудың сипаттамасы:
Оқушылардан тақырыптың , хикаяның және мақұлдаудың стоп-кадрын жасауды сұрайды. Стоп-кадр бұл «камера» өз жұмысын тоқтатқан нүкте – стоп-кадрдың сыныпқа көрінбейтін басы және аяғы бар (Сонымен де ол фотографиялық суреттен айрықшаланады). Топтар өз стоп-кадрларын сыныпқа, суретте не болып жатқанын талқылау үшін, көрсетеді.
Айтарлықтай нәтижелі және сіздің ойларыңызға деген әсерден хабардар болу үшін, сананың түрлі бөліктерін бөлу.
Ұйымдастыру: Арнайы еш нәрсе жоқ
Бұд қалай жұмыс істейді:
Алты қалпақ бар, әр қайссы ойланудың түрлі элементтерінің рольін атқарады. Оқушыларға қалпақ беріп (шынайы немесе ойдан шығарылған), қалпақты қолдану арқылы талқылауды ойластыруларын сұрайды. Мағынасы – сұрақтың немесе идеяның түрлі элементтерін басатын карта жасау. Сыныпты түрлі қалпақтарға бөліп және мұғалім талқылауды басқара алады.
Крутой, Бағдарлама, үдеріс, Ұйымдастырушы, шолу, шешім
Еркін талқылау
Мақсаты:
Оқушының көш басшылығын, жауаптылығын мадақтау, мұғалімнің материалды қайта қолданудан аулақ болуы.
Ұйымдастыру:
Топтар немесе барлық сынып ,шеңдер,үстел немесе орындықтар.
Жаттығудың сипаттамасы:
Бұны шағын топта қалай болса, сондай ақ барлық сыныппен орындауға болады. Құрылымы болмағандықтан,бұндай талқылауда көмек керек болуы мүмкін. Көмекті мұғалім көрсете алады , бірақ жұмыс топтарда өтсе мұғалім барлық топқа үлгермеуі мүмкін . Нұсқа ретінде бір оқушыны көмекші болуды сұрауға болады, бұл техника оқушыны, ол оқушы әрекеттерінің оң тәжірибесін алысымен пайдалануға және осы рольдегі мінез-құлқының негізгі аспектілерін талқылауға болады.
Белсенді тыңдау, талқылаудың көп жақтарын көрсетеді.
Ұйымдастыру:
Мұғалім ( немесе оқушы) радио жүргізушісі төрт қонақты (оқушыны) және аудиторияны(қалған оқушылар) қарсы алады
Бұл қалай жұмыс істейді:
Талқылау тақырыбы радио жүргізушісімен таңдалады.Төрт қонақ рольдік карточка алып, сол карточкадағыдай рольдерін ойнауы тиіс. Құрдастар аудиториясы,сұрақтарымен «қайта қайта қоңырау шалады», белгілер жасап және т.б. жазып отырады.
Мазмұнға оралу
ТВ шоу
Find out more http://www.tweakit.co.uk/attachments/chatshow.pdf
Мақсаты:
Көптеген сөйлеу мен тыңдау,көптеген оқушылар (және мұғалімдер!) үшін жеңіл, көру және тыңдау, салыстыру нүктелері.
Ұйымдастыру:
Сіз қандай шоу көрсеткіңіз келетініне байланысты.
Бұл қалай жұмыс істейді:
Мұғалім жүргізуші оқушылармен , түрлі кейіпкерлермен сөйлескендей тақырыпты талқылайды. Аудитория сұрақтар қояды, талқылауға қатысады, құрдастар бағалайды және т.б. Бұл Ньюзнайт, Опра, Паркинсон, Монтель және т.б. стилінде болуы мүмкін. Панель отбасылық және т.б. күйіндегі шоу.
Мазмұнға оралу
Сұрақтар шеңбері
Мақсаты:
Идеяларды білдіру,тыңдау машықтарын дамыту,барлық қатысушылар қатыса алады, оқыту ортасын түзету.
Ұйымдастыру:
Жеңіл орындықтар болғаны абзал
Бұл қалай жұмыс істейді:
Бұл әдіс бойынша оқушылар кезекпен сұрақ қояды. Оқушылар төрт немесе бес адамнан шеңберлер құрады. Тақырып және ойлануға біршама уақыт беріңіз. Сосын талқылауды бастаңыздар, әр оқушы үш минут (немесе басқа уақыт ) үзбей сөйлейді. Бұл уақытта ешкімге еш нәрсе айтуға рұқсат етілмейді. Барлығы айтарын айтып болғаннан кейін. Шағын топ үшін және ортақ талқылау үшін тақырыпты ашыңыз. Оқушы сөзін, өз ойымен емес алдында айтып кеткен оқушының айтқанымен құру керек, сондай-ақ олар жаңа идеялар келтірмеу керек. (Брукфилд & Прескил, 1999)
(Ақпарат көзі http://cte.uwaterloo.ca/teaching_resources/teaching_tips/Other/gw_types_of_small_groups.pdf.pdf )
Find Out More http://stephenbrookfield.com/pdf_files/Discussion_Materials.pdf
Мазмұнға оралу
Стикерлермен диалог
Мақсаты:
Көпшілік алдында талқылау, көпшілік алдында сөз сөйлеудің қажеті жоқ ,визуалды,кинестетикалық және тыңдау элементтері, талқылауға елеулі бір нәрсе болғаны жақсы.
Ұйымдастыру:
Барлық қатысушылар үшін стикерлер, жүріп тұру үшін кеңістік.
Жаттығудың сипаттамасы:
Түрлі әдістері көп –қант қағазын алып және онда сұрақтар немесе мақұлдауларды жазып қоюға болады, ал оқушылар оқып түсіндірулерін жазады; 3/4/5 адамнан құралған топтар стикердегі сұрақтарға жауап беріп немесе түсіндіріп,кейін бөлісіп, талқылап және таныстырулары керек; «Қабырғадағы роль» қолдануға болады және оқушылар өз пікірлер мен эмоцияларын стикенлерде білдіре алады.
Return to contents
Айналмалы бекеттер
Мақсаты:
Басқа біреулержің идеяларын құру,тақырыпты немесе сұрақты, белсенді және енжар толықтай талқылау.
Ұйымдастыру:
Ынтасы бар, қант қағазы және қалам бар бөлмеде бекеттер сериясы (немесе топқа түрлі түсті карандаштарды таратып – кім ен салғанын қадағалау керек)
Как это работает:
Әр шағын топты бекетте орналастырып , арандататын сұрақты талқылауға және ойларын қағазға немесе тақтаға жазуға 10 минут беріңіз.Уақыт аяқталғанда топ басқа бекетке ауысып алдағы топтың жұмысын жалғастырады. Ауысу әр10 минут сайын болып тұрады,әр топ барлық позицияларда болып шыққанға және барлық топтардың ойларын ойлап шыққанға дейін жалғаса береді.
(Ақпарат көзі http://drscavanaugh.org/discussion/inclass/discussion_formats.htm)
Төртеуден топтарды жұптарға бөліңіздер: А және Б, В және Г. 1 қадам А сұхбаттайды Б, ал В сұхбаттайды Г. 2 қадам керісінше. 3 қадам әр оқушы өз жұбы туралы ақпаратпен төрт адамдық топта бөліседі.
(Ақпарат көзі http://drscavanaugh.org/discussion/inclass/discussion_formats.htm )
