Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал

1 Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. / Егемен Қазақстан: жариял. – Алматы, 2 наурыз, 2006. –Б.3-4.

2 Дети с временными задержками развития./ Под ред. Певзнер М.С., Власовой Т.А. – М.: Педагогика,1996 г.

3 Акт. проблемы диагностики з.п.р. детей. /Под. ред К.С. Лебединской. –М.: 2012. – С.7-10.

4 Намазбаева Ж.И. Эмоции и переживания умственно отсталых школьников. Совершенствование коррекционно-воспитательной работы с нормальными детьми. –Алматы:Білім, 2009г. –321с.

5 Корнева В.Д. Эти загадочные малыши. –Ярославль.: Академия развития. – 2009 г.

6 Выготский Л.С. Проблема умственной отсталости. – Собр.соч. –М.: 1998г. –С.31-35.

7 Обучение детей с нарушениями интеллектуального развития (олигофренопедагогика). //Под ред. Б. П. Пузанова. – М.: “Academia“,2004 г.

8 Намазбаева Ж.И. Развитие личности учащихся вспомогательной школы. М.:Академия, 2010. –235с.
Аннотация. В статье раскрываются психофизиологические особенности детей с задержкой психического развития. Дана характеристика причинам ЗПР, указаны виды и типы ЗПР.
Annotation. In degree job are opened psychic - physiology of feature of children with a delay of mental development. The characteristic to the reasons delay of mental development’s given.


УДК 373.01
АКТИВИЗАЦИЯ ПОЗНАВАТЕЛЬНОГО ИНТЕРЕСА УЧАЩИХСЯ

НА УРОКЕ - ОСНОВА ПРОЧНЫХ ЗНАНИЙ
Джамалдинова М., Аубакирова С.А

Таразский государственный педагогический институт, г.Тараз
"Не пытайтесь удовлетворить - то слишком многому. Разбудите в человеке любопытство. Достаточно приоткрыть разуму дверь, не перегружая его, просто заронить в него искру. Если там есть чему гореть, разум будет охвачен пламенем".

Анатоль Франс

Для того чтобы "пробудить" ученика, зажечь в нем костер желания узнавать новое и докапываться до истины, вовлечь в познавательную деятельность - для этого есть только одно средство - интерес

Проблеме активизации интереса учения школьников  посвящены исследования многих ученых,  педагогов, психологов, дидактов и методистов. Среди которых находятся работы Ю.К. Бабанского, П.Я.Гальперина, В.В.Давыдова, М.А.Данилова, Б.П. Еcипов, Ф.Ф.Королева, И.Я.Лернера, А.К.Марковой, М.Н.Скаткина, И.И.Тихонова, И.Ф.Харламова, Т.И.Шамовой, Г.И.Щукиной, а так же и казахстанские – Бузаубакова К.Ж., Ботаева В.У., Тохтарова Ж.Х и многие другие.

Сегодня учеников нельзя ничем удивить и заинтересовать на уроке, это связано с тем, что меняются времена и вместе с ними и их интересы, поэтому необходимо использовать такие методы или же обновить, усовершенствовать старые для усвоения прочных знаний, которые смогут обеспечить глубокое и полное усвоение учащимися материала, излагаемого учителем. Эффективно усваивается лишь тот материал, который стал предметом активной деятельности учащихся

Доктор педагогических наук Бузаубакова К.Ж. в своих трудах выделяет 2 основных источника, влияющих на становление интереса ребят к учению:

Я думаю, чтобы активизировать познавательный интерес учащихся, необходимо использовать такие методы и средства, которые включали бы в себя традиционные и новейшие методы обучения:

• 
  Использование учебников
  
• 
  Краткие рассказы, легенды.
  
• 
  Применение наглядностей, рисунков, занимательностей
  
• 
  Игровая форма уроков
  
• 
  Опыты, лабораторные работы
  
• 
  Применение информационных технологии
  

Еще, быть может, каждый атом-

Вселенная, где сто планет,

Там все, что здесь в объеме сжатом,

Но так же то, чего здесь нет.

А так же интерес возникает у ребят при проведении опытов, лабораторных работ. В каждом ученике живет страсть к открытиям и исследованиям. Даже плохо успевающий ученик обнаруживает интерес к предмету, когда ему удается что-нибудь „открыть". Необычность явлений, загадочность вызывает интерес к предмету: В физике немало фактов, способных создать этот интерес:

Например, если задать учащимся такие вопросы:
1) Где быстрее растает мороженое: просто лежащее на тарелке, или накрытое сверху шубой?

Ответ: как ни странно, быстрее растает мороженое, не накрытое шубой. Ведь шуба, имеющая плохую теплопроводность, будет препятствовать притоку тепла извне.

2) Какой кофейник вместительнее?

Ответ: кофейники – сообщающиеся

сосуды и в каждый кофейник нельзя

налить столько воды, чтобы ее уровень

был выше уровня носика. Т. к. уровень

носиков у них одинаков, то и

вместительность одинакова.

Игровые формы уроков всегда привлекало внимание.

Известный французский ученый Луи де Бройль утверждал, что все игры, даже самые простые имеют много общих элементов с работой ученого. В игре сначала привлекает поставленная задача и трудность, которую можно преодолеть, а затем радость открытия и ощущение преодоленного препятствия. Именно поэтому всех людей независимо от возраста привлекает игра.. На сегодняшний день в образовательной практике существует огромное количество разнообразных видов познавательных игр: мозговой штурм, эстафеты, соревнования, уроки путешествия и т .Уроки-игры можно сочетать с современными информационными технологиями, показывать слайды, видеоролики. Даже если ученик не был на занятии он сможет просмотреть слайды, видео и изучить тему. Использование ИКТ очень облегчает работу учителя, экономит время, оживляет учебный процесс и способствуют прочному усвоению знаний. В физике есть очень много явлений и законов, которые невозможно просто так показать, необходимо специальные условия, но с помощью интерактивной доски можно показать видео, слайды с физическими явлениями. А так же с помощью программ Activstudio, PowerPoint придумывать различные задания и т д

Над этой проблемой, я начала размышлять при написании научной работы. Школьная практика подтвердила, что физика относится к категории сложных предметов. Непонимание его оборачивается ситуацией неуспеха, интерес к предмету падает, что не может не сказаться на качестве образования.

Для решения данной проблемы, а так же для того чтобы оценить не только сам факт наличия или отсутствия познавательного интереса школьника к предмету, но до некоторой степени и уровень его осознанности, степень эмоциональной увлеченности предметом, сам характер познавательных интересов, мы провели эксперимент в одной из школ города Тараза, в 2-х 8-х классах 8"А" и 8 "Б".. Системная диагностика включала: анкетирование учащихся, педагогическое наблюдение, тестирование, беседа.

В течении 10 недель в одном классе проводились уроки с применением различных современных методов, в другом традиционные.

При выборе тех или иных методов обучения в экспериментальном классе мы руководствовались следующими принципами:

• 
  практической направленности,
  
• 
  исследовательского характера обучения,
  
• 
  индивидуализации,
  
• 
  самообучения,
  
• 
  мотивации.
  

• 
  творческий характер познавательной деятельности,
  
• 
  игровой характер обучения,
  
• 
  сложность и одновременно – доступность изучаемого материала
  
• 
  эмоциональная насыщенность,
  
• 
  новизна изучаемого материала,
  
• 
  формирование профессионального интереса.
  

Каждый метод предполагает актуализацию тех или иных приемов, которые мы применяли на уроках в экспериментальном классе. Наиболее продуктивными, эффективными, оказались те приемы, которые предполагает практический метод обучения:

• 
  лабораторные работы;
  
• 
  фронтальные опыты;
  
• 
  решение задач с физическим содержанием;
  
• 
  конструирование моделей и приборов;
  
• 
  исследовательские работы.
  

• 
  демонстрационный эксперимент;
  
• 
  видео;
  
• 
  дидактические таблицы, плакаты, кроссворды;
  
• 
  выделение цветом дидактического материала;
  
• 
  Информационные технологии (слайды)
  

Всего учащихся -28

Всего учащихся -28

5- низкий уровень; 7- средний уровень 14 – высокий уровень

• 
  В ходе беседы, учащиеся отмечают практические приемы как самые любимые и интересные для них.
  

В последнее время, я часто замечаю, важным условием развития интереса к предмету являются отношения между учащимися и учителем, которые складываются в процессе обучения. Воспитание познавательного интереса к предмету у школьников во многом зависят и от личности учителя. Учитель должен обладать педагогическим оптимизмом – верить в ученика, в его познавательные силы, уметь своевременно увидеть и поддержать слабые, едва заметные ростки познавательного интереса и тем самым побуждать желание узнавать, учиться, искать.

Академик Б.В.Гнеденко писал: «Природа щедро наделила человека, но два ее дара трудно переоценить. Мы имеем в виду две особенности: способность мыслить и передавать свои мысли. От того, насколько успешно удается решать эти задачи, зависит прогресс общества.

Думаю, прогресс, прежде всего зависит от учителя. Учителю необходимо постоянно самосовершенствоваться, быть в поиске новых знаний и овладевать всем арсеналом педагогических средств.

1. АГУ им Абая «Педагогика» Курс лекции. – А: «нур алем» 2003

2. Бузаубакова К.Ж. «Инновационная педагогическая технология как средство формирования познавательных интересов на уроках физики» Алматы «Жазушы» 2006,

3. Ботатаев В.У., Какимов М.М., Тохтаров Ж.Х. Статья «Активизация познавательной деятельности студентов при изучении теоретической физики»

4. Горлова Л.А. Интегрированные уроки физики. «ВАКО», 2009

5. Щукина Г.И. Активизация познавательной деятельности учащихся в учебном процессе. - М.: Просвещение,1999

PISA оқушылар табыс бағасының жаңа түрлі үнемі қамтамасыз ету үшін ОЭСР қатысушы-ел үкіметі бірлесіп күш салуды көрсете білді. PISA бағалары бірлескен қатысушы-елмен жасалынады және мемлекет ұжымдарымен орындайды. Қатысушы-ел кеңесі, әр елде көрсетілген, OECD контексті мақсатын анықтайды, PISA үшін приоритетті саясат және программаны жүзеге асыру ішінде осы приоритеттермен қатаңдық сақтауды қадағалайды. Бұл көрсеткіштерді өңдеу үшін механизм бағасын құру және қорытындысын шығару үшін приоритет қатарын қосады. Қатысушы-елдің сарапшысы жұмысшы топ құрамынын шыққан, түрлі меңгеру саласындағы алдыңғы қатарлы халықаралық техникалық сараптамамен PISA саясы мақсат байланысты жауапкершілікті мойнына алады. Осы топқа қатысқандарға ел кепіл болады:

• 
  бұл жүйе шындығында халықаралық масштабта және ОЭСР қатысушы-елдерде мәдениет және білімді жағдайды есепке алады;
  
• 
  баға материалдары орнықты параметрді өлшейді.
  

Жоспарлау және тексеру шеңберін жүзеге асыру, қатысушы-ел комиссиясында қоылған, халықаралық консорциум жауапкершілігінде көрінеді, оқуды зерттейтін Австралиялық Кеңес басшылық етеді. Осы консорциумның басқа серіктері- Оқу Бағаларының Нидерланды Ұлттық Институты (СIТО); Бельгиядағы және WESTAT АҚШ-тағы педагогикалық Эксперименнтік Университет.

PISA құрылымы, жоғарыда баяндаған, ASER жетекшілік сараптама комиссиясымен өңделген. Оқу сауаттылығы бойынша комиссия маманын профессор В.Харлен, Білім саласын тексерудегі Шотландтық Кеңес жетекшілік етеді. Бұл құрылымды әр елде сараптама комиссиясы қарайды. Бұл жүйе қатысушы-ел Кеңесі арқылы OECD үкіметі үзілді-кесілді қабылданған.

PISA өңдеуді алты жүйелік қадаммен жазған:

• 
  осы формулировка негізінде жататын теорияны сипаттау және меңгеру саласының формулировка жұмысын өңдеу;
  
• 
  тапсырма дайындығының бағасы, саясат өңдеуін беру және қатысушы-елдегі 15-жасар оқушылардың әр саласындағы жетістігі жөніндегі тексеру үшін құрылған:
  
• 
  кілтті мінездемені теңестіру үшін құрылған, пайда үшін бағаға жататын тапсырма құрумен оқыту қажет;
  
• 
  кілтті мінездемені өңдеу, тест құрумен формулировкамен пайдаланады;
  
• 
  қосымша бағасы, әртүрлі қатысушы-елдегі қиын тапсырмаларды түсіну үшін әркім еңгізеді;
  
• 
  нәтижені мәлімдеу үшін үлгі дайындау;
  

• 
  құрылым түрлі тапсырма мінездемесін анқтап және көрсетуі тиіс, бұл мінездеме тапсырманы құрастырумен пайдаланылады;
  
• 
  өзгеруді анықтайды, әр тапсырмадағы мінездемемен байланысты, шкала үшін үлгі құруға арналған қиын тапсырманы пайдаланады.
  

PISA оқу сауаттылық термині кең мағынада анықтап қаралды. Біздің қоғамда аздаған адамдар жазуды және оқуды білмейді, бұл жүйе бағалары 15-жасар оқушыларды оқытуға үйрету тексерісін ескермейді. Оқуға деген қазіргі көзқарасты дарытпайды. Орта мектепті бітіру көзқарасына сәйкес олар үздіксіз және үздік тексттердің жан-жақты мағынасын сараптай білу және жетілдіре білу керек, мектептегі және мектептен тыс жан-жақты жағдайға байланыстыны білуі тиіс.

Оқуды және оқу сауаттылығын анықтауды экономика және мәдениет, қоғамда өзгеруі параллель өзгерді. Оқу концепциясы және бөлігінде, бар өмірдің бойына оқу, оқу сауаттылығының талабы мен түсінігі ұлғайды. Оқу сауаттылығы қабілеттілік сияқты анқтып қарамайды, балалық шақта мектеп жылдарында табылған, дағды мен стратегия, білім жетілдіреді, түрлі жағдайлармен бар өмірі адамның бойында табылады. Оқу сауаттылығыфның танмды көзқарасы оқу сыны әрекеттесетінше және конструкті сын түсінігінде ерекше көңіл бөледі. Ситуациялық кілтті және текст қатарын және алдыңғы білімін пайдаланып оқырман текст мәнін жетілдіреді. Оқырман ұғыну үшін түрлі процесстер мен дағды және стратегияны қолданады. Осы процесс пен стратегиялар ситуация және мақсатпен бірге өзгеретін болады.

Кейінгі екі оқу сауаттылығының халықаралық бағалар функциональды оқу сыны болып сызылды.

IEA/RLS оқу сауаттылығын анықтайды:

«Тілдің жазбаша формасын пайдалану және түсіну қабілеттілігі, адамның естен айырылуы немесе қоғамнан талап етеді».

IАLS оқу сауаттылықтың функциональды сынын бөлекше оның потенциалын және қоғамның артуын акценттейді. Оның формулировакасы тіл формасына емес, ақпаратқа бағытталады. Оқу сауаттылығы былай белгіленеді: «Потенциал мен білімнің артуы үшін, мақсат жетістігі үшін, қоғам жұмыс істеуі үшін жазба және басқа ақпаратты пайдалану».

Осы оқу сауаттылық дефинициясы адамның потенциалы мен білімі артуы үшін үлкен жағдай жасауды, қоғам талап ететін мақсат үшін жазба немесе баспа текстерді қолданатын оқырманның қабілеттілігін акценнтеу. Бұл дефинициялар тексті дәлме-дәл түсінуге шек қоймайды, оқу сауаттылығын түсіну үшін іске қосады, функциональды мақсат үшін жазба информацияны қолданады.

Дегенмен, бұл дефиниция түсіну мен информация қолдануда оқырманның белсенді және ынталы ролі сызылмайды. Оқу сауаттылығын анықтауда, PISA былайша қолданады:

«Оқу сауаттылығы – бұл түсіну, қоғамға қатысуы және потенциалы мен білімінің артуы үшін, мақсат жетістігі үшін жазба текстің сараптамасын қолдану».

Оқу сауаттылығы: ...

«оқу сауаттылық» термині оқу қатынасымен пайдаланылады, өйткені, ол көпшілікке береді, маман құрамынан емес.

«Оқу жай декода немесе дауыстап оқуды жиі түсінеді. Басты назар түрлі мақсаттар үшін оқудың ситуациялық қатарын іске асыруға бағытталады.»

«Сауаттылық» тарихи термин білім іздеу үшін оқырмандардың қолданатын құралдарға апарады.

... Бұл түсіну, пайдалану және талдау...

«Талдау» сөзі «түсінуге» (IEA/RLS) және «пайдалануға» (IEA/RLS және ОЕСD/ IАLS) қосымша. Талдау оқырмандардың тексті мазмұнын таратуын, өзінің алдыңғы білім немесе түсінігін қолдануын, текст формасын немесе құрылымын ойлауды талап етеді.

... жазу тексттер ...

«жазбу текст» сөздері баспа, қолжазба немесе электрондық тілдерді қолданатын тексті түсіндіреді. Оған фильмдер, телевидение, анимация немесе сөзсіз сурет емес диаграмма, сурет карта және кесте немесе графиктер қатысты. Осы көзбен шолу текстері тексте дербес немесе қосылып кездеседі. Жазу текстері тексті электрондық формада қосады, жазу тексттен құрылымы мен форматымен ерекшеленеді, оқудың түрлі стратегиясын талап етеді. Электрондық текстердің келесі циклдағы тексеруледі қолданылатындығын шамалайды, осы циклда уақыт пен мүмкіншілік жоқтығынан қосылмайды. «Текстер» термині IАLS формулировкасында пайдаланылған «информация» сөзінен алынған.

... қоғамға қатысуы үшін және потенциал мен білім дамуы, мақсат жетістігі үшін.

Бұл сөйлем белсенді азаматтық пен бүкіл өмірлік оқуға дейін, мектептен дейінгі, жеке өмірден қоғамға дейінгі оқу сауаттылық ролінің ситуациясын қамтуды білдіреді. «Мақсат жетістігі және потенциал мен білімді толық жетілдіру үшін» сөйлемі анықталған ынтадай дербес ұмтылысты жүзеге асыруға мүмкіндік беруді ұғындырады, мектепті бітіру немесе жұмысқа алыну ынтаны анықтап, өмір бойына оқуды және жеке өмірін ұлғайтып және молайтады. «Қоғам» термині әлеуметтік және мәдениет саясаттық және экономикалық өмірді іске қосады.

Тапсырма сипаты және меңгеру салаларын ұйымдастыру.

Сөйлемді өңдеу және оқу сауаттылық салаларын анықтағаннан кейін осы формулировка негізіне жататын осы меңгеру саласы ұйымдастыру жүйесін баяндайды. Назарды акценттеу үшін оқу сауаттылығының тапсырма жиынтығынан шыққан ұпайды санауды талап етеді. Бұл маңызды сұрақ, өйткені меңгеру саласының құрылымы тесттің құрылуына ықпал жасайды. Оқу сауаттылығын бір шкалада немесе осы шкаланың бір ұпайында қойылмайды. Қанша шкала және қандай шкалада оқу сауаттылығы бойынша өткізілетін ұпайды анықтау маңызды.

Шкала құрастыру үшін түрлі тәсілдер қолдануға болады. Оқу сауаттылық бағасы үлкен информация береді деп есептейді. Қорытынды тексерушілер мен оқытушылар, саясатты өңдеушілердің тиімді ақпараттау шешімін қабылдайтын болады. Бұл шешім үш критерия шығармасынан негіз жасалған: концептуальды, эмпиризмдік және саясат.

Алмонд және Мислеви айнымалылар бағадағы бес ролдің біреуін орындайтынын белгілейді:

• 
  баға масштабына шек қою;
  
• 
  тапсырма құрастырылуымен пайдаланылатын ерекшелікті сипаттау;
  
• 
  тапсырма жауаптарын немесе оқушылардың жұмысын сипаттау;
  
• 
  квалификация және компетент аспектілерін баяндау.
  

Тапсырма сипатының шектелген саны, оқушылардың жұмысын өлшеу үшін маңызды, тапсырма бағасы және құрылуы үшін алынған.

• 
  Ситуация: анықталған ситуациядағы жазу текстердіүлкендер оқиды, оқу сауаттылық бағасы үшін материалға таңдау жасауға болатындықтан ситуация қатарын анықтау маңызды. PISA мақсатынан біреуі – текст ғана емес, класта оқылатын, материалды қосуды еске түсіру қажет.
  
• 
  Текстер: тапсырма жасауда қосылатын текст материалдарының ерекшелік пен жан-жақтылық баллын түсіндіру және жеткізу үшін жақ-жақтылық материалын оқу сауаттылық бағасы қосады. Осындай образбен, кең жан-жақты үздіксіз және үздік текст типтерін OECD/PISA-ға еңгізеді, өйткені оқушылар бұл материалды бөлек емес, бірге оқитын болады.
  
• 
  Тесттің жалпы ережесі: осы термин сұрақ сипатына және тапсырмадағы нұсқауға, жауап формасы, оқушылардың жауап бағасына жетекшілігіне қатысты. Жалпы айтқанда, сұрақ пен директив текстпен жұмыс істегенде немесе оқу кезінде қабылдауды сұранатын оқырмандар мақсатына байланысты. Оқу сауаттылығын тексеру көп-альтернативті форманы пайдалануға ғана сүйенбейді, өте кең және терең процесс пен страт егияда оқитындардың қызығуы үшін тағайындалған бір мағыналы тапсырманы жүзеге асырады. Баға құрғанда тапсырманың осы үш негізгі сынын пайдалану қажет, нәтижені түсіндірумен ары осы әр сипаттардан қабылдаған түрлі мағынаны белгілеуі тиіс. Бұл сұрақ құрастырушыларға материалды бөлуге мүмкіншілік береді.
  

Айналадағы немесе орындағы емес, автор текст құрастыру үшін ситуация пайдаланушыларға қатысты. Дегенмен, мектептен тыс немесе мектеппен байланысты оқу түрін бағалауды жоспарлайды. Мысалы,:оқулықты үйде де, мектепте де оқиды және процесс және мақсат. Хаббард көрсеткендей, оқудың біршама түтрі балалар үшін мектептен тыс айналадағы адамдармен байланыстыру, мұндай ереже клубтар және ойын ойнатуға арналған, мектептеде жиі кездесіп тұрады.

PISA 15-жастағы оқушылардың бағасы үшін, қолдануда негізделген тапсырманы топтастырғандай қарастырады, оның мазмұны 2-кестеде көрсетілген.
Оқуға арналған ситуация

	Жеке пайдалану үшін оқу	Қоғамдық пайдалану үшін оқу	Жұмыс үшін оқу	Білім алу үшін оқу
Басқалары	Өзім Туыстар Достар	Аноним	Объект Қызметкерлер Жетекшілер	Оқытушылар
қолдану	Әуестік Контакт	Информация	Жұмыс	Оқу оқыту
мазмұн	Хат Көркем әдебиет өмірбаян «Қалай...»	Хабарландыру Ереже Программа Кітапша форма	Нұсқау Анықтама және График меморандум	Текст Карта Үлгі Кесте График
	Кітаптар Және Журналдар карта		Есеп кесте график

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы // Қазақстан мұғалімі. - 2004. - №33-34

2. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы / баптары бойынша тусіндірмелерімен/ және оны жүзеге асыру жөніндегі негізгі құжаттар. - Астана, 2000

3. Педагогическое мастерство преподавателя: Методическое пособие. –М.,2011г.

Бағдарлама консорциум арқылы жүзеге асады, ол ОЭСР ұйымының және ұлттық орталықтар қатысатын алдыңғы қатарлы халықаралық ғылыми ұйымдардан тұрады. Консорциум жұмысын педагогикалық зерттеулердің австралиялық кеңесі басқарады (ACER). Консорциумға мына ұйымдар кіреді: педагогикалық өлшемдердің Нидерландтық ұлттық институты (CITO), АҚШ-тың педагогикалық тестілеу қызметі (ETS), Жапония білімі аумағының Ұлттық зерттеулердің институты (NIER), АҚШ Вестаты (WESTAT). Барлығы осы зерттеуге әлемнің 32 елінен 265 мыңдай оқушы қатысты.

«Математикалық сауаттылық» деген түсініктің мынадай анықтамасы қабылданды: математиканың әлемдегі рөлін адамның анықтап, түсіне білу қабілеті, негізделген математикалық талдауларды нақты айта білу және математиканы осы кезде болашақта қолданудықанағаттандыру үшін пайдалану, бұлар ақылды, ойшыл адамға тән.

Математикалық сауаттылыққа оқушылардың төмендегідей қабілеттері жатады:

• 
  математика құралдары арқылы шешіле алатын қоршаған ортаның мәселелерін тану;
  
• 
  осы мәселелерді математика тілінде құру;
  
• 
  бұл мәселелерді математикалық білім мен әдістерді қолдану арқылы шешу;
  
• 
  шешудің қолданылған әдістерін талдау;
  
• 
  алынған нәтижелерді берілген мәселенің тізбегімен салыстыру;
  
• 
  қоылған мәселені шешудің соңғы нәтижелерін құру мен жазу.
  

Тексерістің мазмұнын таңдаған кезде тірек болып келетін математикалық компетенттіліктің үш иерархиялық деңгейлері жіктеледі. Бірінші деңгей математикалық фактілердің, әдістердің және есептеулерді орындаудың туындысынан тұрады; екінші деңгей – қойылған міндеттің шешілуіне қажет болатын әр түрлі математикалық тақырыптың байланыстарын және материалдың интеграциясын орнату; үшінші деңгей (ең жоғарғы) – қорыту мен ішкі сезімді қажет ететін математикалық талдау.

Компетенттіліктің бірінші деңгейінің жетістігін зерттеу үшін ең алдымен дәстүрлі оқу міндеттері берілген. Екінші деңгей қиын емес өмірлік міндеттерді шешудің көмегі арқылы тексерілген. Үшінші деңгейдің жетістігін тексеру үшін анағұрлым қиын тапсырмалар құрастырылды, мұнда ең алдымен ұсынылған өмірлік жағдайды өз бетінше математизациялау қажет – математика құралдарымен шешілетін мәселені анықтау, оған сәйкес келетін математикалық модельді құру; математикалық міндетті шешуді ойластырып оны шешу және тапсырмада құрастырылған жаңғдайлардың ерекшеліктерін негізгі ала отырып шешуді салыстыру.

Жаратылыстану сауаттылығының құрылымдық деңгейін анықтау үшін оқушылардың мынадай дағдылары бағаланады:

• 
  жаратылыстану білімдерін өмірлік жағдайларда қолдану;
  
• 
  жаратылыстану жауап бере алатын сұрақтарды анықтау;
  
• 
  жаратылыстану зерттеулерінің ерекшеліктерін анықтау;
  
• 
  берілген мәліметтер негізінде қорытындылар шығару;
  
• 
  басқаларға түсінікті болатын формада жауапты құру.
  

Жаратылыстану сауаттылығы математикалық сияқты бірдей сипатталатын 1000 ұпайлы шкала бойынша бағаланды. Жаратылыстану бойынша тапсырмалар әр түрлі қиындықта болды және оларды орындауда интеллектуалды қабілеттің алуан түрін жүзеге асыру қажет етілді.

ОЭСР-ге мүше елдердің орташа нәтижелерімен салыстырғанда елдердің үш тобы анықталды, олардың нәтижелері төмендегідей:

• 
  статистикалық жоғары ОЭСР елдері үшін орташа нәтижелер (Финляндия, Канада, Жаңа Зеландия, Ұлыбритания, Япония, Швеция, Австрия, Бельгия, Исландия – барлығы 12 ел);
  
• 
  салыстырмалы ОЭСР елдері үшін орташа (Норвегия, Франция, АҚШ, Дания, Швейцария – 5 ел);
  
• 
  статистикалық ОЭСР елдері үшін орташа нәтижелерден төмен (Испания, Чешская Республика, Италия, Германия, Лихтенштейн, Венгрия, Польша, Греция, Португалия, Латвия, Люксембург, Мексика, Бразилия – 14 ел).
  

1. 
   Орыс тілі, математика және жаратылыстану пәндері бойынша білім мазмұнының тәжірибелі жеткіліксіз бағыты;
   
2. 
   Бағдарламалар мен оқулықтардың оқу материалдары мен көбейтілуі.
   
3. 
   Жалпы оқулық дағдыларының құрылуына көңілдің жетіспеушілігі.
   

OECD/PISA бірінші халықаралық зерттеу табысы емес. Басқада зерттеулер кейінгі 40 жылға халықаралық Ассоциация Оқудағы Баға Табысы бойынша өткізілді. Осы зерттеулердің сапасы мен масштабы осы жылдарда ретке келтірді, шектелген тақырып салаларындағы жетістіктердің кездейсоқ мәліметтерін және бөлімдерін береді. Зерттеулер үш пән (оқу, хат және арифметика) бойынша IЕА жүргізіледі және математика, 30 жылдан кейінгі өзгерістер ұсынысын береді, шектелген елдер саны зерттеу қатысын қабылдады және масштаб салыстырмалы тест жүргізуге шек қойылды. Осы зерттеулерде қортынды топталған, оқу программасымен тікелей байланыста. Барлық ел-қатысушылары үшін оқу программа бөлшегі көрінеді. Оқу программа аспектісі, бір ел немесе елдің біршама саны үшін ерекше, әдетте, баға жүргізумен қабылданбайды, қызығатын ел үшін оқу программасының осы бөлігі тәуелді. OECD/PISA қажетті аспекттің басқа сәйкес қатарына болады, айырмашылық жасайды:

• 
  оның тегі: үкімет ынтаны көрсетіп және саясатты қызықтарға зерттеу жүргізуді әуестендіреді;
  
• 
  оның жүйелілігі: білім сапасының жан-жақты бағаларын міндеттеме қамтиды, әр үш жылдағы ең соңғы мәліметтерді іске қосумен, оқудың кілтті мақсатын мониторинг жүйесімен жүргізуге рұқсат береді;
  
• 
  жас ерекшелік топтарды қамту: жас адамдардың бағасы аяғында мектеп оқу міндеттемесі білімді жүйесі жұмысы туралы маңызды мәлімет береді. Елде ОЭСР (ОЕСD) жастарының көпшілігі 15 жастан жоғарғылар өзінің бастапқы білімін жалғастыруына қарамастан, бастпақы кезеңнің алғында мектептің білім негізін өткізеді, барлық жастар жалпы оқу программасын меңгереді. Осы сатыда пайданы белгілейді, қандай көлемде болмасын олар білім мен дағдыны алады, оларға болашақта көмектеседі, ары қарай білімді іске кірістіреді.
  
• 
  Тексерілген білім мен дағды: жалпы белгілі ұлттық оқу программасының көзқарасымен емес, дағды көзқарасымен белгіленеді, болашақ өмір үшін қажетті шаралар есептелінген. Бұл OECD/PISA жаңа белгісі және негізі.
  

OECD/PISA былайша белгілейді:

«Білім, дағды, білгірлік және басқа жекелік қасиет, жекеге маңызды, әлеуметтік немесе экономикалық сәттілік». Білім тестінің жолымен және негізгі мектеп біліміне жақын дағдылар, OECD/PISA жастарды өмірге дайындау дәрежесін тексереді, біршама дәреже, тиімді білім жүйесі. Оның мақсаты – баға жетістігі негізгі тапсырмаға жауапты. Барлық үш білім саласын функциональды білім мен дағдыларды бөлуді анықтайды, өмір қоғамында белсене қатысуға рұқсат етеді. Тапсырманы орындау қабілеттігі қатысуды талап етеді. Шешімді қабылдау процесіне қатысу қабілеттілігін көрсетеді. OECD/PISA қиын тапсырманы ойлауды талап етеді, сұраққа ғана жауап бермейді, бір дұрыс жауап беруге тиіс.

PISA көлемін сипаттау

Білім сапасы	Оқу сауаттылығы	Математикалық сауаттылық	Жаратылыс ғылым сауаттылығы
Анықтау	Түсіну, пайдалану және жазбаша тестерді талдау мақсат жетістігіне арналған, үздіксіз білім және әлеумет, және қоғамға қатысады.	Анықтау, түсіну және математикалық білім, математикадық рөл пікірін қазіргідей және болашақта негіздейді.	Дәлелдеу негізімен қорытынды жасауды жаратылыс ғылымы бойынша үйлесімді білім.
Компоненттер білім саласының көлемі	Түрлі текстерді оқу: проза, тип бойынша және документтерді сыныпификациялау, құрылым бойынша сыныпификациялау	Математикалық мазмұн – негізінде, математикалық «негізгі түсінік». Бірінші циклде бұл өзгеру мен көбею, кеңістік және форма. Келесі циклде ықтималдық, сандық ойша пайымдау, өзгеріштік.	Ғылыми түсінік – мысалы, энергияны сақтау, адаптация, жайылу, физтка саласының негізінен таңдап алған биология, химия сұрақтарымен қолданылады. Қолданған энергиямен байланысады. Биологиялық түрін сақтау немесе материалдарды қолдану.
	Оқу бойынша түрлі тапсырмаларды орындау, нағыз деректерді шығару, текстің формасын немесе мазмұнын талдау немесе түсіндіру, тексті оқу, түрлі жағдайға арналған жазба, мысалы жеке қызықтар үшін немесе жұмыс талабын орындау үшін	Математикалық ептілік, мысалы, үлгілеу, проблеманы шешу, үш класқа бөлінеді: 1) процедураны орындау; 2) қатынасты дәлелдеу; 3) математикалық ойлау және талдап қорыту. Түрлі жағдайда математиканы қолдану, мысалы, проблемалар индивидуумға ықпал жасау, қоғам немесе барлық әлем	Дағдылар – мысалы, анықтау, кіріспені бағалап және істеуді үйрену. Ғылыми білім негізінің тапсырмасына тәуелді емес. Түрлі жағдайларда ғылымды қолдану, мысалы, проблемалар, индивидуумға ықпал ету, қоғам немесе барлық әлем.

Алғашқы халықаралық баға мектепте оқитындарға бағытталған, мектеп білімін камтуды анықтайды, мектептің оқу программасын қойған, жақсы білім мен дағдыларды анықтайды. Ел үшін осындай шаралар қажет, кейбіреуі контекстегі білімді жүйені бақылағысы келеді. Идеалды нәтиженің жетістігі үшін уақыт қажет, OECD/PISA біраз мақсаттары баға механизмі мен факторының бастапқы дәрежесін ұстайды.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, Астана, 2010

2. ӘбиевЖ.Ә.,т.б. Педагогика.-Алматы,2004

3.Қараев Ж.А., Искакова Г.О. “Управление качеством обучения в контексте личностно-деятельностного подхода”// Менеджмент в образовании, 1\2006

ӘОЖ :159.9

Қазіргі кезеңде ертегі терапиясы тек қана балаларға ғана емес, ересектерге де кеңінен қолданылуда. Ертегі терапиясының дамуда, адам эмоциясын реттеуде маңызды екендігін В.И.Лубовский, Н.М.Назарова, В.В.Егорычев, В.Г.Петрова, М.Н.Перова, Е.Васина, А.Барыбина, Т.Д.Зинченков, қазақстандық ғалымдар С.М.Жақыпов, Ә.Алдамұратов, Х.Т.Шерьязданова, А.Құдиярова, Қ.Жарықбаев т.б. ғалымдар өз еңбектерінде қарастырған. Мектепке түсу бала сезімдерінің жүйелі, жоспарлы түрде тәрбиеленуінің негізгі жолы болып табылады. Кіші мектеп жасындағы балалар (әсіресе, бірінші, екінші сыныптағылар) аса сезімтал, эмоционалды болады. Олар сергек те жайдарлы, ақ көңіл де сенгіш, аңқау да әділ болып келеді. Бұл балалар кез келген нәрсенің бәріне таңырқап, қызықтайды және өзінің қатынасын белсенділікпен білдіріп отырады. Мәселен, бірінші сынып оқушыларының арасынан сабақ үстінде қатты дауыспен күлетін, не жылап жіберетін оқушыларды кездестіруге болады. Бұлар жүйкесі қозғыш, өздерін ұстай алмайтын балалар екендігін ғалым Қ.Жарықбаев өз еңбегінде атап өткен [2].

Сыныбы жоғарылап, есейген сайын бала мұндай қылықтарынан арыла бастайды. Мұғалімнің ерік-жігер тәрбиесін қосарластыра жүргізуі оқушыларға көп көмек көрсетеді. Кіші мектеп жасындағы балалар бірінің істегенін екіншісі де істегісі келетін бір қасиеті бар. Мысалы, біреу күлсе, оған қосылып қалғандары да күледі, біреу сөйлесе, қалғандары да оған қосылады. Кіші мектеп жасындағы балалардың эмоциялары мен сезімдерін сыныптарға сәйкес бөліп көрсетуге болады. Бірінші сынып оқушыларының сезімдері, көбінесе тікелей қажеттіліктеріне байланысты туып отырады. Жылау, күлу, қамығу, ұялу - бәрі де олардың қажеттерінің өтелу - өтелмеуінен туатын эмоциялар. Мұндай жағдайда оны ақылмен иландыру қиын. Мүмкіндігінше болашақ кажеттілігінің өтелу жағын ойластыру керек. Бұл жай оқу процесін балалардың сезіміне тікелей әсер ететіндей етіп ұйымдастыру керектігін еске салады.

Мектепте баланың жоғары сезімдері одан әрі дами түседі. Әрине, баланың жоғары сезімдерінің негізі мектепке дейінгі тәрбиеде жақсы қаланады. Осы кезде балада біреуді жақсы көруі (көбінесе, ол өзін жақсы көрген адамды ұнатады), тіл алғыштығы, біреудің айтқанын тыңдағыштығы байқалады. Бала жақсы адамдардай болғысы келеді. Мәселен, косманавтарға еліктеп, солардай болсам екен деу - кез келген баланың арманы.Үшінші, төртінші сынып оқушыларының сезімдері бірте-бірте күрделене түседі, олар көңіл күйін бірқалыпты етіп ұстауға үйренеді. Кіші мектеп жасындағы балаларда ұялу сезімдері жетіледі. Ұялу-баланы жағымсыз іс-әрекеттен тоқтатып отыратын күшті моральдық сезім. Мұның элементі мектеп жасына дейінгі балаларда да жақсы байқалады. Мәселен, екі жасар балаға бөтен біреу сөз қатса, ол төмен қарайды не анасының артына тығылады. Әрине, мұны шын мағынасындағы ұялу деуге болмайды. Бұл - баланың танымайтын адамға тосырқау, немесе осы жастағы балаларға тән жасқаншақтықтың бір көрінісі. Егер осындай жағдайларда бала тәрбиесіне дұрыс бағыт беріп отырмаса, оның жаңағы әдеті бірте-бірте сүйегіне сіңіп, ынжықтық, құр босқа ұялшақтық, не керісінше, көкіректік, басқаны сыйлауды білмейтін паңдық қасиеттердің де қалыптасып кетуіне себепші болады.

Баланы орынсыз ұялта беру де кажет емес. Бұл баланың өз күші мен қабілетіне сенімін жоғалтып, онда ұялшақтық пен тұйықтықтың дамуына жағдай жасайды. Мұғалім баланың ұялу сезімін асқан сақтықпен қарауы тиіс. Мәселен, салақтық, епсіздік немесе күйгелектіктен болған жағымсыз істерді әдейі жасаған тәртіпсіздік қылықпен бір дәрежеде қарап, ұялту қате. Бала өзінің жағымсыз іс-әрекетінің мәні неде екенін, қандай тәртіпті бұзғанын айқын білгенде ғана ұялтудың тәрбиелік әсері болады. Кейбір мұғалімдер баланың ағат істерінің шығу төркінін тексермей-ақ оны ұялта бастайды. Сондай-ақ, баланың өзі түзете алмайтын қатесі үшін де ұялтатындар болады. Мұндай «әдістің» екеуі де дұрыс емес. Эмоция және қабылдау бір-бірімен тығыз байланысты. Эмоция басқа мотивациялық жағдайлар секілді қабылдауға әсер етеді. Нормадағы субьект дүниені дұрыс қабылдаса, ал қайғырып немесе уайымдап жүрген адамдарға басқалардың берген бағасына белсене мән бермеу тән. Сонымен қатар, эмоция танымдық процестердің басқа да бөліктеріне әсерін тигізеді. Осының әсерінен субьектінің мінез – құлқы өзгереді.

Кіші мектеп жасындағы балалардың эмоциясын реттеуде ертегі терапиясын қолдану өте маңызды. Себебі, ертегі терапиясы өзiн бейнелеу мен өзiн-өзi тануда кең көлемдi қолайлылықтың көзi болғандықтан, адамдардың жағымсыз әсерлерден босануына, оң әсерлi эмоциялардың көрiнуiне, тығырықты, ішкі конфликтілі жағдайларынан шығуға және де белсендi өмiр позициясын құруға жол ашады.

Р.М.Ткачтың пікірінше, ертегі терапиясын тәжірибеде қолдану - адамзат дамуындағы тәжірибелік психологияның әдістерінің бірі. Көптеген зерттеу жұмыстары көрсеткендей - ертегідегі теңестірулер, яғни, метафора, адамның бейсаналы күйіне тікелей әсерін тигізеді. Ескеретін жағдай, метафора әсері терең әрі тұрақты деңгейде жүреді. Метафоралық ғажайып әсерлер жеке тұлғаның өзіндік, жекелік ресурстарын белсендіре түседі. Көптеген образдар, метафора тілдері қоршаған ортамен өзара қарым-қатынас орнатудың жаңа мүмкіндіктерін ашады, адам санасын оятып, белсендіреді [3]. Ертегі терапиясы сол себепті де адамның рухани жан дүниесіне үйлесімділікте тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Сондықтан да психологиялық қызмет барысында ертегі терапиясын қолданғанда адамның жасы мүлдем шектелмейді.

Ертегі терапиясының жетекші идеяларын бөліп көрсетуге болады:

- өміріндегі мүмкіндіктері мен өмірінің құндылығын, өзіндік әлеуетін сезіну;

- оқиға мен амалдардың себеп-салдарын түсіну;

- қоршаған ортаны түйсінудің әртүрлі стильдерін танып-білу;

- қоршаған ортамен өзара жасанды әрекет ету;

- үндестік пен күшті сезіну.

Ертегі терапиясының когнитивті және шығармашылық аспектілері ерекше маңызды. Ертегіге талдау жасау (когнитивті талдау) рухани құндылықтарға жанасуды, күнделікті жағдайларға қатысты көзқарасты өзгертеді, байытады. Қиялдың шығармашылық энергиясын – шығарма, сурет салу, қуыршақтар дайындау, ертегіні драматизациялау (шығармашылық аспектілер) арқылы шығаруға мүмкіндік береді. Барлық осы күштер өз өмірін конструктивті өзгертуге көмегін тигізеді.

Ертегі терапиясымен әсер ету ертегінің бес түрінің көмегімен жүзеге асады: көркемдік, дидактикалық, психокоррекциялық, психотерапиялық және медитативті [4]. Әрбір жағдайға, әрбір кеңес беру кезіне сәйкес келетін ертегілер таңдалып алынады немесе арнайы құрастырылады. Бұл ертегі терапевтерінің оқыту тақырыбы болады. Әртүрлі образдағы ертегілер қатысушыларға әртүрлі бағытта ұсынылады: ертегіні талдау, ертегіні айтып беру, шығарма, қуыршақ дайындау, драматизация, сурет салу, ойындар, медитация және т.б. Ертегі терапиясының мақсатында психологиялық тәжірибеде ұлттық және атақты авторлардың (Х.К.Андрсен, К.С.Льюс, Е.Шварц) ертегілерін және психотерапияға арналып арнайы жазылған авторлық ертегілерді қолдануға болады. Ертегінің әрбір түрінің өзіндік жетістігі мен өзіндік кем жақтары бар. Ұлттық ертегілерді қолданудың негізгі жетістіктеріне тоқталып кетер болсақ, оларға мыналарды жатқызуға болады:

  - ертегінің метафоралығы және бейнелігі жекелік проекцияның мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді;

- топтың және клиенттің белгілі бір қойылыммен немесе ертегі мәтінімен сөзбе-сөз таныс болуы;

   - жете түсіндіруді қажет етпейтін, ғасырлар бойы айтылып келе жатқан қойылымдар;

  - динамикалылығы;

 - алуан түрлілік, қажетті тақырыпты таңдап алуға мүмкіндіктің болуы;

- ұлттық ерекшелік пен ұлттық мінез-құлыққа сәйкестік.

Атақты авторлардың ертегілерінің артық жақтарын ашып көрсетер болсақ, ұлттық ертегілердің жетістікті жақтарын қайталайды, яғни:

- қойылымның әйгілілігі, балалық шақтан бұл ертегіні білу;

- метафоралық;

- қойылымдардың алуан түрлілігі, әртүрлік ұлттық нұсқадағы түрлері, солардың арасынан біреуін таңдап алу.

Психологиялық қызмет көрсету барысында ертегілерді қолдануға болады ма деген сұраққа біздің екі түрлі жауабымыз бар: жалпы және психологтарға арналған.

1. Ертегіні бәрі де жақсы көреді. Ертегіні мойындағысы келмейтін адамдардың өзі де жақсы көреді. Ертегіде бәрі де ертегідегідей ғажайып болады. Ертегіде мен туралы, сіз туралы және ол туралы, біздің балаларымыз туралы деген сияқты жағдайлар кездеседі. Өз мәселелерімізді ертегі формасында көруіміз бен қабылдауымыз оңайырақ болады, ол ауыр тимейді және көңіліміз де қалмайды. Ертегі кейіпкерлеріне әрбір жағдайдан шығып кету оңай, өйткені, ертегілерде бәрі де мүмкін болады. Кейіннен ойланып қарасақ, бұл шешімді өміріңдегі өзіңнің жағдайларыңа да қолдануға болады. Ал, ертегінің соңы әрқашан жақсы болып аяқталатыны барлығымызға мәлім.

2. Ертегі терапиясын жүргізу – психотерапияның адамға жарақат салмайтын, ауырсыну сезімін тудырмайтын түрі. Ертегінің көмегімен немесе оның әсер етуімен өмірлік қойылымдар құрылады және осы сәтсіз құрылған қойылымдардан адамды арашалап шығарып алу мүмкіндігі бар.

Ертегі терапиясын жүргізгенде атақты авторлардың ертегілерін қолданудың қиындық туғызатын жақтарына тоқталып кетер болсақ:

- оқылып отырған кітаптың белгілі болуының салдарынан қызығушылықтың төмендеуінің мүмкіндігі;

Егер ертегілер арнайы, ертегі терапиясы үшін жазылып отырса, онда жоғарыда айтылып өткен қиындықтармен кездеспеуге болады. Ертегі мәселеге қатысты шығарылып отырады, ал кей кездері нақты бір клиентке арналып арнайы жазылады. Топқа немесе жеке клиентке ұсынылатын ертегі оларға белгілі болмайды. Сол себептен, адамды толғандыратын немесе оған жеке ұсынылып отырған ертегі қызықты болып келеді.

Ертегі мәтінімен танысуда қолданылатын әдіс-тәсілдер:

Топтың немесе жеке клиенттің ертегі мәтінімен танысуы әртүрлі жолмен жүзеге асуы мүмкін. Ескеретін жағдай, жалпы ең бастысы – ғажайып атмосфераны бұзып алмау.

1. Психолог әрбір топ мүшелеріне ертегінің көшірмесін таратып береді. Олар ертегіні сабақтың басталуына дейін оқып шығады. Шындығын айтатын болсақ, бұл тәсіл сабаққа деген топ мүшелерінің қызығушылығын төмендететіні анық.

2. Психолог ертегіні нақышына келтіріп, дауыстап оқиды. Талқылауға арнап арасында үзіліс жасап отырады. Топ мүшелері ертегінің соңын немен аяқталатынын өздері талқылап, табулары үшін кей кездері ертегі соңына дейін оқылмайды. Негізінен ертегіні оқығаннан айтып берген тиімдірек болады.

3. Ертегі қойылымға қатысушы топ мүшелерінің көмегімен бөлімдерге бөлініп оқылады. Бұл ертегінің бөлімдері бойынша анық түсінікті болып ашылуы үшін.

4. Келесі бір түрі, ертегі рольдер бойынша оқылады. Автордың мәтіні міндетті түрде оқылады.

5. Ертегі спектакль болып қойылады. Психолог рөлдер бойынша топ мүшелерін бөледі, яғни қатысуға тілек білдірушілерді шақырады, жреби тастайды. Психолог ойналатын ситуацияны суреттейді және әрбір қатысушының монолог құруын сұрайды. Сонымен қатар, ертегіге қатысушыларға жансыз заттардың да рөлі беріледі (қамалдың есігі, ағаштар, қала қақпалары). Мұндай рөлдер сөзбен немесе сөзсіз ойналады.

Ертегі терапиясының мақсат- міндеттері:

1. Қалай үйрену керектігін үйрету.

2. Қажетті нәрсені емес, қызықты нәрсені ғана танып-білуді қалайтын адамдарға арналған оқытудың әдістемесін ойлап шығару.

3.Сенімділікті ояту. Сенімділік қана жекелік ресурстарды белсендіреді және іс- әрекет барысында қосымша күшті жеткізіп отырады. Шынайы сенімділік нәтиженің жетістігін көрсетеді. Ғасырлар бойы ертегілерді, мифтарды, аңыздарды және таң қаларлық тарихи оқиғаларды пайдалана отырып, сенімділікті оятқан және қалыптастырған. Ғажайып ертегілердегі ізгілікті істердің жеңіп шығуы кездейсоқтық емес, міне осы істер ішкі сенімділік пен ішкі саналы күшті оятады. Алғашқыда олар түсініксіз бір сезім, діріл ретінде байқалады, кейін келе сезініп жүзеге асыратын қабілетке айналып отырады.

Ертегілік қойылым барлық уақытта қатысушыларға мерекелік көңіл-күй сыйлайды. Егер ертегіні өте жоғары деңгейде ұйымдастыра білсе, ол кейбір қиын мәселелерге қатысты жүргізілетін терапиялық жұмыстар мен коррекциялық жұмыстарда да өзінің көмегін тигізеді.

Ертегі терапиясында терапия имиджі деп аталатын арнайы бағыт бар. Терапияның ғажайып имиджін құрушы Петербургтік ертегіші және сиқыршы А.В.Гниздилов. Осы жаңа имидж арқылы символикалық түрде жаңадан өткен шағын, қазіргі уақытын және болашағын алып отырады. Өйткені біздің әрқайсымыз өмірде көптеген рөлдерді ойнаймыз. Бірақ біз бір рөлге әбден үйреніп алатынымыз соншалық, сол рөлдің құлына айналып кететін кездер де болады. Психологтар мұндай көріністі “Бейнеге сәйкестену” деп атайды. Адамның бейнелерге нақтылай сәйкестене алмауы, оны спонтандылықтан айырады. Осы жерде көмекке ертегілер келеді. Дәл осы жерде тіптен өзгеруге мүмкіндік болады. Өзін күтпеген рөлдерде сынап көруге жағдай жасалынады. Ертегі терапиясының негізгі мәні – лезде адам кейпін өзгерту. Адам ғажайып өмірді басынан өткере отырып қосымша күштерді меңгереді. Ғажайып ертегі бейнесінде ол өмірде өзіне жетіспейтін күштерді сезінеді және өз бойындағы күштерді анықтайды.

Психотерапиялық ертегілердің функциялары:

• 
  ертегі клиенттің жеке өмірлік тарихындағы олқылық жағдайларды жалпы адами ақпараттармен толықтырады;
  
• 
  ертегі қарым-қатынас пен мінез-құлықтың конструктивті моделін жасай отырып, болып жатқан жағдайды сезінудің жаңа деңгейіне өткізе отырып, оған жаңаша көзқарас қалыптастыруға мүмкіндік береді;
  
• 
  ертегі клиенттің ішкі қарама-қайшылықтарын көрсетіп отырады және сол туралы ойлануға көмегін тигізеді;
  
• 
  ертегі клиенттің жеке өміріндегі жағымсыз сәттерді ығыстырып шығаруға мүмкіндік береді;
  
• 
  ертегі клиент пен терапевт арасындағы символдық “буфер” болып табылады.Осының әсерінен клиенттің іштей қарсыласуын бәсеңдетіп, барлық күшін ойлануға бағыттайды;
  
• 
  ертегі өмірлік әртүрлі мәндегі жағдайларды қабылдаудың альтернативті (балама) концепциясы;
  
• 
  ертегі көптеген проблемеларды жағымды жаққа қарай шешуге сенімділікті қалыптастырады.
  

• 
  орындылық;
  
• 
  шынайылық;
  
• 
  мөлшерлілік.
  

Сонымен, оқу-тәрбие процесінде ертегі терапиясы дамытушы-түзетуші тренингтер кешенімен бірге байланыстыра отырып қолданылса, баланың тұлғалық үйлесімділігін дамытуда үлкен жетістікке жетуге болады. Өйткені ертегі терапиясы–психодиагностикалық, психопрофилактикалық және психокоррекциялық қызмет атқарады.

 

Әдебиеттер тізімі:

1. Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңы.–2007 ж.

2. Жарықбаев Қ. Жантануға кіріспе. Хрестоматия.Ж.О.О.-ның студенттеріне арналған оқулық. –Алматы.: Дарын, 2005- Б.186.

3. Ткач Р.М. Сказкотерапия детских проблем. – СПб.: Речь; М.: Сфера, 2008.-118 с.

4. Короткова Л.Д. Сказкотерапия в школе. Методические рекомендации. – М.: ЦГЛ, 2006.- 144 с.
Аннотация. В статье рассмотрены личностные особенности учеников младшего школьного возраста, раскрывается значение использования сказкотерапии для регулирования психоэмоционального состояния детей.

Annotation. In clause are considered the person of feature of the schoolboys of younger school age, the meaning (importance) of use fairy tale therapy for regulation mentality emotion of a condition of children is opened.


УДК 3989

42/48
ҰЛТТЫҚ МҰРАЛАР – ТӘРБИЕ ҚАЙНАРЫ
Маханова Б.Д., Тағашбаева Л.А.

Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
Бүгінгі таңда жас ұрпақты өз халқының тарихын, тегін, салт-дәстүрін, тілін, білімін меңгерген мәдениетті, адами қасиеті мол, шығармашыл тұлға етіп тәрбиелеу – өмір талабы, қоғам қажеттілігі. Әрбір азаматтың білім алуға құқылығын негізге ала отырып, жастар бойына ұлттық құндылық қасиеттерін қалыптастырып, құрметтеуге тәрбиелеуде оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру үрдісін жан-жақты қамту қажеттілігі туындайды. «Қазақтың ұлттық қасиеттерінің қалыптасуына қамқорлық жасау – менің перзенттік те, Президенттік те парызым», -деп Елбасымыз ұлттық тәрбиеге ерекше мән берген. Тәрбие дегеніміз баланың үстіне кигізе қоятын дайын киім емес. Тәрбие жұмысының сан қилы қыр-сыры бар. Бала тәрбиесі киелі ұғым, ал білім тәрбие арқылы бойға сіңеді. Бұл жөнінде ғұлама ғалым Әбу Нәсір әл-Фарабидің «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие берілуі керек, тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы»,- деген ақиқат сөзі мұны дәлелдей түскендей.

Заманымызға сай білімді, өмір сүруге бейім, өзіндік ой толғамы бар, адамгершілігі жоғары әрі жан-жақты жетілген жасөспірімдердің бойына ұлттық қасиеттерді сіңіру – басты мақсатымыз, абыройлы міндетіміз. Себебі, бүгінгі жас ұрпақ – ертеңгі елдің болашағы, тірегі, тізгіні. Қазақ халқының сан ғасырлар бойы жинақталған мол тәжірибесі, танымдық мұрасы –салт-дәстүр, әдет-ғұрып, ауыз әдебиет үлгілері, ұлттық ойындары ерекше тәрбиелік мәні бар баға жетпес асыл қазына. Қазақ мәдениеті – ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық мәдениет. Ол ұлттық тәлім-тәрбиенің негізінде дамып қалыптасады. Ұлттық тәрбие сол ұлттық мәдениетін дамытудың қозғаушы күші болып табылады.

Ұзақ жылдар бойы оқушыларға ұлттық тәлім-тәрбие беруді аңсаған едік. Тәуелсіздік туы желбірегелі ұмыт бола бастаған немесе тыйым салынған салт-дәстүрлер қайта тіріліп жатыр. Өткеннің мәдени тарихи мұрасын қайта өркендету – қазіргі заманның аса көкейтесті мәселелерінің бірі болып саналады. Әрбір мемлекеттің қуат – құдіреті, әлеуметтік, экономикалық күші, сол мемлекеттің ұлттық білім жүйесі негізінің беріктігінің, оның басымдылығынан туындайды. Қандай елдің болсын, ұлттық білім беру жүйесі, оның мөлдір бастауы, қайнар бұлағы – орта мектеп десек, ол сол елдің тек өзіне тән ерекшелігін, болмыс – бітімін, ұлттық сипатын қалыптастырып, дүние жүзіне танытуға қызмет етеді.

Осы қасиетті де, абыройлы істің маңыздылығын ел Президенті Н.Назарбаев «Жаңа заманның жаңа адамын тәрбиелейтін сіздер ізденіс пен ілгерілеуден жалықпаңыздар. Ең бастысы, рухани тоқыраудан сақтаныңыздар. Өйткені елдің тірегі- кейінгі толқын інілер. Олар заман талабына сай тәрбиеленуі тиіс»,- деген еді.

Тәуелсіз Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің міндеті – ұлттық және адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау» керек екендігі тайға таңба басқандай атап көрсетілді. Сондықтан балаларымызға, немерелерімізге, оқушыларымызға халқымыздың ғасырлар бойы сан мыңдаған сындардан өтіп бізге жеткен тарихын, мәдениетін, ұлттық тәрбие ерекшеліктерін терең білуге, құрметтеуге, үйретуге міндеттіміз.

Ұлттық тәрбие – әрбір халықтың тәлімгерлік мұрасының негізгі іргетасы. Осы тұста халқымыздың ардақты азаматы М.Жұмабаевтың мынадай пікірі ойға оралады: «Әрбір ұлттың бала тәрбиелеу туралы ескіден келе жатқан жеке- жеке жолы бар. Ұлт тәрбиесі баяғыдан бері сыналып, көп буын қолданып келе жатқан тақтақ жол болғандықтан, әрбір тәрбиеші, сөз жоқ, ұлт баласы өз ұлтының, арасында, өз ұлты үшін, қызмет ететін болғандықтан, тәрбиеші баланы сол ұлт тәрбиесімен тәрбиелеуге міндетті. Ұлттық тәрбиенің жақсылық жағы көп». Бұның бәрі белгілі мерзімде және тәрбие үрдісінде қалыптасады. Оған отбасының тәрбиелі өнегесін қосыңыз. Сондықтан ұлттық тәрбиенің қажет ететін өзіндік қажетті заңдылықтары бар.

Бастауыш сыныптағы балалардың ой-өрісі, әлеуметтік саяси ұстанымы, айналадағы қоғамдық құбылыстарға көзқарасы, тарихи санасының қалыптасуы орнықпаған күйде болатыны белгілі. Ендеше ұлттық тәрбиенің аса қажетті кезеңі әрі оның іргетасын нығыздай түсудің көкейтестілігі де осымен байланысты.

Жер бетіндегі әр халықтың ғасырлар бойы жинаған асыл мұралары бар. Ол – халықтың рухани қазынасы. Рухани қазына ата- бабамыздың мұрасы, бір сөзбен айтқанда жан дүниесіндегі адамгершілік құндылықтары. Халықтың мақсат – мүддесінен, арман – тілегінен, ізгі ойларынан, талап – тілектерінен пайда болған тәрбие нақыштары барша халыққа ортақ, оларды тәрбиелеудегі бірден – бір баға жетпес құрал болмақ. Қазақ халқының түркі заманынан күні бүгінге дейін келе жатқан мұрасы ұлттық салт – дәстүр, әдет – ғұрыптары деп толықтай айта аламыз. Ол қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан тәлім- тәрбие құралы, болашағының қалыптасуын қамтамасыз етуі іспеттес тәлімдік жүйе болды десек артық айтқандық емес. Қазақстан Республикасының жаhандану сипатын дамыту жолында, қоғам алдында ұрпақты заман талабына сай интеллектуалды, жоғары мәдениеттілігі имандылықпен ұштасқан ұлтжанды етіп тәрбиелеу жолын дұрыс жолға қою міндеті тұр. Елбасы Н.Назарбаев «Кешегі бабамызбен ғана емес, бүгінгі бағамызбен, ертеңгі шамамызбен де мақтана алатын ұлт болуды ойлауымыз керек» деп нақтылағанындай, ата – бабамыздан қалған ұлттық тәлім – тәрбиені болашақ ұрпаққа ұғындырып, түсіндіруді мақсат тұтқанымыз жөн.

Қазақ елі – салтқа, дәстүрге, ырым мен тыйым, әдет – ғұрыптарға өте бай халық. Халқымыз олардың әрқайсының өзіндік орны, ерекшелігі бар екенін ескере отырып, қажетіне қарай пайдаланған. Ол бізді басқа халықтардан оқшаулап, айшықтап, ерекшелеп тұратын халықтың жүрегі, тамыр соғысы тәрізді. Ол тоқтаса халықтың өмір сүруі де тоқтайтыны белгілі. Дәуірлер бойы қалыптасып, дамып, жаңару үстінде келе жатқан салт – дәмтүр, әдет – ғұрпымыздың көмескіленіп, қолданудан шыққан немесе шыққалы тұрған, жаңадан енген тұстарын ашу және заманға сай қолданысқа енгізу жағын қарастыру – өте керек дүние. Сол себепті, ғасырлар қойнауынан келе жатқан асыл қазынамызды тәрбие үрдісінде дұрыс қолдана білуіміз көңіл қуантатын жағдай. Әсіресе, қазіргі жаhандану дәуірі өрлеп тұрған тұста елдігімізді сақтап, мемлекеттігімізді нығайту, ұлттығымызды көркейту үшін дәстүрге бай қазақ халқының жас ұрпаққа ұлттық рухтағы тәрбие беру мәселесі қашан да ең басты орында тұруға тиіс. Қазақи қасиеттеріміз бен салт – дәстүр, әдет – ғұрпымыз арқылы жастардың жүрегін тербей отырып, ой – санасын адамгершілікке, парасасттылыққа, адалдыққа, рухани ізгі қасиеттерге баулып өсіру - біздер, педагогтардың басты мақсаты. Ата баба мұрасындағы салт – дәстүрдің қолданылу аясы мен пайда болу негізін, тәрбиелік мәнін білу жастарды өз елінің ұлттық қадір қасиетін меңгеруге септігін тигізеді.

Гінгі таңда біздің еліміздің көркейіп, өркениетті елдердің қатарына қосылып, халықаралық деңгейге шығуымыз үшін ұлтжанды, отансүйгіш ұрпақ тәрбиелеуіміз қажет. Басты міндетіміз – рухани және әлеуметтік, адамгершілік дүниесі бай, жаңашыл, шығармашылық ойлау қабілеті мен ұлттық дүниетанымдық мәдениеті жетілген зерделі тұлға қалыптастыру. Сондықтан да, Отанымыздың болашақ дамуына үлес қосатын ұлтжандылыққа, отансүйгіштікке тәрбиелеу. Ұлтжандылық дегеніміз – адамның өзінің араласқан белгілі бір саяси, білімдерін жетілдіруге, өз азаматтық құқықтары мен міндеттерін, туған жердің, өскен елдің табиғатын аялай білу сезімін қалыптастыра білуге тәрбиелейміз.

Жастарға балбөбек кезінде ұлттық тәрбиені сіңіру тиімдірек. Бала шыбық тәрізді, қайдан жарық шықса, соған қарай бұрылцып өседі. Ол үшін, біріншіден, балаға әсер ететін тартымды әуен екенін ескеріп, ұлттық аспаптармен орындалатын әндерді, күйлерді ақырын ғана қосып қойып, санасына әсер ететіндей, құлағын үйрете берген дұрыс. Одан кейін әр түрлі ою – өрнектермен әшекейленген суретті кітапшаларды халықтық музыка әуенімен біртіндеп ашып, көзін жаттықтыра беру. Үшіншіден, халық жырауларының термелерін, ертегілерді тыңдату. Бұл балаға әсер ететіні соншалық патриоттық сезіам оған қалай ұялағанын өзі де байқамай қалады.

Ұстаздардың ұстазы ғана ұстамды, ұтымды түрде өз әрекетін іс жүзінде дәлелдейді. Балабиікке самғап қыран болып ұшса да, әлемдік кеңістікке шарықтап шықса да оны мақсатқа, мұратқа жеткізер отбасындағы тәлім- тәрбие. «Отбасына қарап бала өсер, қарағайға қарап, тал өсер» дегендей, тәрбиенің бастау бұлағы отбасынан басталатыны айдан анық.

«Қазақ ақылының аздығынан азбайды, ақылдының сөзін алатын жігер мен қайраттың байлауының жоқтығынан азады ,- деген ұлы Абайдың өзін өнеге тұтып, халық педагогикасының мәні мен маңызының нәрімен сусындатынын жаңашыл- педагогтар жүрегінің түгі бар қайратты, жігерлі, батыл ұрпақ тәрбиеленетіне сенім мол.

Қорыта айтқанда, әрбір халықтың ұлттық тәлім-тәрбиелік мұрасы – сол ұлттың ғасырлар бойы жинаған тарихи – әлеуметтік, рухани – танымдық, мәдени – этнографиялық және басқа да көптеген ұлттық қазыналардан бастау алған, жас ұрпақты тәрбиелеудегі халықтың жинақтаған өмірлік тәжірибесінде халқымыз үшін жат тәрбиелер қатал сыналып, ал қажетті тәрбиелер ұрпаққа мирас болып қалып отырған. Халқымызда мұндай тәрбие болмаса, Әл- Фараби, Ахмет Иассауи, Абылай – хан, Қабанбай батыр, Төле би мен құрманғазы, Абай, Шоқан, Ыбырай сынды ұлыларды халқымыз тәрбиелеп шығармаған болар еді. Сондықтан халқымыздың ұлттық тәлім – тәрбие ілімін ғылыми тұрғыда қарастырып, ұрпақ бойына сіңіріп, сол арқылы дүние жүзіне таныту – ата – бабаларымыздың аманаты деп білеміз.

1. 
   Айтмамбетова Б.Р, Бейсенбаева А.А. Жеке адамның дамуы, тәрбиесі Алматы: КазПИ,1991. 
   
2. 
   Сластенин В.А. и др. Педагогика: уч. пособие. - Москва: Академия, 2004. 
   
3. 
   1.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы, 2012.
   
4. 
   2.Әлімбаев М. Халық - ғажап тәлімгер. - Алматы: Рауан, 1994.
   
5. 
   3.Бөлеев Қ. Қазақ отбасындағы отбасылық тәрбие. 2008.
   
6. 
   4.Қалиев С. Тамыры - ұлттық, танымы - ғылыми тәрбие. Қазақстан мектебі,
   

Мұғалімнің кәсіби білім мен біліктілігі жоғары деңгейде және оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамыту проблемаларын шешуге шығармашылық қабілеттері болуы керек. Сондықтан да мұғалімнің кәсіби даярлығын көтеруде көптеген игі істер жүргізілуде. [1]

Қазіргі мектептердегі білім берудің өзекті мәселелері: инновациялық технологияны енгізу тәжірбесі мұғалімнің өз тәжірибесін өзі зерттеп, жинақтау ісі әрі қиын, әрі күрделі мәселелердің бірі. Инновациялық технологияның негізгі ерекшелігі мұғалімдермен оқушыларға өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс істеуге шексіз мүмкіншілік туғызады. Шығармашылық деңгейдегі заңдық мәселесі танымдық тапсырмаларды шешу ізденістерімен құралады.

Шығармашылықты дамытудың басты шарты оқушыларын танып білуге құштарлығын арттыратын тиімді әдіс-тәсілдерді пайдалану, құқықтық мәселелерді, фактілерді таңдауға, ізденуге, дәлелдеуге үйрету, проблеманы шешу, оқушының ой-пікір деңгейімен еркіндігін барынша кеңейту, сабақта проблемалық жағдай жасайтын деректермен жаңа білімді ала білу, пайдалану, іздеу т.б.

Мұғалімдердің инновациялық технологияны қалыптастыру арқылы кәсіби шеберлігін, іскерлігін, ізденісін туғызып, шығармашылық жұмыс істеуге жол ашса, оқушының білім сапасын арттыруға өз үлесін қосады.

Мұғалім шеберлігінің кәсіби дамуы мұғалімнің кәсіби ізденіске ұмтылып, кәсіби деңгейін әрдайым көтеруге мүдделі болады. Әрбір мұғалімнің жеке және ұжымдық зерттеу жұмысын ұйымдастыру үшін өз жұмысын ғылыми негіздеп жеке қорын жасауға мүмкіндігі артады. Оның ерекшеліктері:

Жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерінің кәсіби деңгейінің өсуі;

Мұғалімнің өз жұмысының жаңа деңгейге көтерілуіне байланысты шәкірттердің де білім сапасының артуы;

Ұжымдық зерттеу жұмысы;

Білім берудегі білім мен практиканы интеграциялау;

Мұғалімнің кәсіби шеберлігінің артуы үшін инновациялық технологияны енгізу тәжірибесі мұғалімдердің өз жұмыстарының әдістері мен ұйымдастыру түрлерін түбегейлі өзгертуге, оқушылардың жеке қабілеттілігін дамытуға оқытудағы пән аралық байланысты күшейтуге, оқу процесін ұйымдастыруы үшін үнемі жаңартып отыруға мүмкіндік береді.

Қазіргі мектептердегі білім берудің өзекті мәселелері: инновациялық технологияны енгізу тәжірибесі мұғалімнің өз тәжірибесін өзі зерттеп, жинақтау ісі әрі қиын, әрі курделі мәселелердің бірі. Қазақстанда жаңашылдық дамудың шығармашылық көріністері жетерлік, бірақ тәжірибе көрсеткіштері бұл инновацияларды енгізу нәтижелері ойдағыдай бола бермейді. Жалпы алғанда білім саласында инновациялық бағытта оқыту және оларды жүзеге асыруға арнайы дайындау қажеттілігі туындап отыр.

Бүгінгі таңда педагог шеберлігін арттырумен қатар, олардың кәсіби құзырлығын арттырудың басты шарты, қазіргі кездегі мектептің жаңа моделін құрудағы мәселелер кеңінен қарастырылуда.

Жаңа мектеп-ол жаңа бағытпен жұмыс істейтін, яғни жаңашыл сыни тұрғыдан ойлайтын шығармашылық жағынан жоғары дамыған, қай кездерде болмасын ізденістерде жүретін мұғалім. Бұл мұғалімге де оқушыға да біржақты өзекті болғандықтан әрі қарай кәсіби өсуінің мотиві болып табылады.

А.Николс ұсынған жаңалық енгізудің модель инновацияның үш түрлі кезеңін даярлық жоспарлау, жаңалықты енгізуді қамтиды.[2]

Инновацияның мазмұндық құрылымына кіретіндер-білім беру-тәрбиелеу үрдісінде енгізу. Болашақ ұстаздың инновациялық іс-әрекеті төрт түрлі өлшеммен сипатталады: инновациялық іс-әрекеттің қажеттілігін сезінуі; оқу үрдісіне жаңалық енгізуде шығармашылықпен қызмет етуге даярлығының болуы; енгізілетін жаңалықтардың бағытының дұрыстығына тиімді нәтиже әкелетініне сенімді болуы; белгілі проблеманы шешудегі қолданылатын инновациялық іс-әрекетті толық өзіне қабылдап оны енгізе білуі.

Жалпы мұғалімнің инновациялық іс-әрекетін ғалымдар былай сипаттайды:

Инновациялық іс-әрекеттің негізгі міндеттері: жаңалықты тұтастай және жекелеген кезеңдерінің нәтижелерін болжау; жаңалықтың жетімсіз жақтарын анықтап, оны енгізуді ұйымдастыру кезінде толықтыру мақсатын көздеу, жаңалықтарды басқа жаңалықтармен салыстыры, олардың тиімдісін таңдап алу, мәні мен зерттелуін анықтау; жаңалық енгізілетін ұйымның инновациялық қабілетін бағалау.

Бұл міндетті шешу үшін (зерттеу проблемасы бойынша) мынадай қосымша міндеттер шешілуі қажет: арнайы әдістемелік әдебиеттерді, қосымша газет-журнал материалдарынан, жекелеген әдіскерлер еңбектерінен инновациялық іс-әрекет түрлерімен танысып, оларға талдау жасау, қолданылу мүмкіндіктерін айқындау; өз іс-әрекетіне үнемі әдістемелік талдау жасап отыру.

Жоғарыда аталып кеткен қасиеттерге ие тұлғаны қалыптастыру үшін мұғалімнің кәсіби қасиеттері, икемділіктері жаңаша қырынан сипат алуы керек деген ой туады. Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі мәселесіне баса назар аудару керек. В.А.Сластенин ұсынған кәсіби құзіреттілік ұғымына сүйенеміз. Кәсіби құзіреттілік – жеке тұлғаның кәсіби іс-әрекетті атқаруға теориялық және практикалық әзірлігі мен қабілеттілігінің бірлігі. (3).

Мұғалім шеберлігінің басты мақсаты инновациялық технологияларды толық меңгерудің нәтижесінде педагогтың кәсіби дамуына көп көмегін тигізеді.

Оқушылардыі терең ойлауға баулу, әртурлі пікірлерді салыстыру, өзіндік ойды тұжырымдау болашақ кәсіпке қажетті әрекеттер.

Біз болашақ мұғалімді дайындауда олардың кәсіби дайындауда сапасын арттырудың маңызы зор.Өйткені «рефлекция» - жаңа білімді ой елегінен өткізу, бұл білімнің бұрынғы біліммен байланысын құру, соның нәтижесінде жаңа көзқарас тудыру.

Кәсіби дамудың басты негізі-шығармашылықпена айналысу. Шығармашылық ол-ұстаздың талмай ізденуі. Қажымай тынымсыз ақыл-ойын дамыту. Әрбір қоғам иесін кемел ақылға жетелейтін іс-әрекет жасауы.

Демек заман талабы бізден жол маманды даярлауда үлкен өзгерістерді қажет етеді. Ойды сараптай алу өз жұмысына шығармашылықпен қарауды талап етеді. Бұл белсенділікті талап ететін іс. Мақсатты дұрыс жол алу ұтымды нәтиже береді.

Шығармашылық жұмыстардан жүйелеу әдістерінің ерекшеліктері:

Жалпы білім беретін мектеп мұғалімдерінің кәсіби деңгейінің өсуі;

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту саласында жұмыс істеп жатқан мұғалімдердің сабақ беру үрдісінде-шеберлігі артып, оқушылармен ынтымақтастық қарым-қатынаста болады.

Сыни тұрғыдан ойлау өзіндік жеке ойлау болып табылады. Ал сабақ сыни тұрғыдан ойлау принциптеріне негізделетін болса, әркім өз ойлары мен пікірлерін жеке бағалауларын басқалардан тәуелсіз құратын болады. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету-бұл мұғалімнің көпжақты жұмысының бір бөлігі ғана.

Сабақты жаңаша жаңа жолдармен іздестіру мұғалімнің кәсіби шеберлігін шыңдайды.

Білім беру және кәсіби даму негізі-таным теориясы, оқушы тұлғасын жан-жақты үйлесімді қалыптастыру туралы ілім болып табалады.

Кәсіби дамуда оқушылардың белсенділік танымдық іс әрекетінің көздейтін мүддесі-білімнің қоғамдық мәнін ұғыну, қоғамға қызмет ету қарқынын үдету қажеттігі негізінде дамиды.

Кәсіби дамудың мынандай жолдары бар:

Шығармашылық;

Тәжірибе;

Нәтиже;

Көптеген ғалымдар мұғалім шеберлігі оның кәсіби дамуына оқу әдістерін қолдануда оның мазмұнына, мәніне қарай түрліше топтайды. Оқыту әдістерінде инновацИнновациялық процесті болжау барысында қолданылатын инновациялық іс-әрекеттер тереңдетіліп, кеңейтіледі. Сонымен қатар, оқыту мен тәрбиелеу қорытындылары талданады. Алдынғы қатарлы озық тәжірбиені ғылыми таңдау негізінде оқып үйренуге қазіргі кезеңдегі педагогикалық зерттеулер жетістерінен танысуға болады. Жаңа педагогикалық технологиялармен инновациялық іс-әрекеттің негізгі заңдылықтары мен әрекетін құндылық қарым-қатынасын қалыптастыруға, ұстаз шеберлігіне жету жолдары мен шараларын жете түсінуге үйренеді. Сонымен қатар алдыңғы қатарлы озық тәжірбиелер жөніндегі ағымдағы газет-журнал материалдар арқылы танысып педагогтар – новатордың әдістемелерін ғылыми тұрғыдан талдай білуге, инновациялық іс-әрекет ерекшеліктерін айқындап, өз беттерімен сурет, кесте құруға, хабарлама, реферат, аннотация, рецензия жазып, оқу тәрбие қызметіне педагогикалық талдау жасауға үйренулері қажет. Оқытудың жаңашыл әдістері мен тәсілдерін сөз еткенде, оқылып отырған материалдың ерекшілігі мен құрамының нақты ерекшілігінің сәйкес әдістемелік құралдарды шығармашылықпен пайдалану қажет екеніне назар аударту көзделеді. Сонымен қатар, оқытудың инновациялық жүйесі білім, оқыту процесінде жаңа технологияларды пайдалана білу іскерлігі қалыптасу керек. [3]

Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шындарға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдай жасау; оқытудың жаңа технологияларын еңгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделген. Бұл міндеттерді шешу үшін ЖОО – ның әр оқытушының күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңашыл идеялар мен ғылыми еңбектер ендіру қажет.

Соңғы жылдары білім беру аясы жүйесінде компютерлік техниканы пайдалану белсенді түрде жүзеге асырылуда. Білім беру жүйесіндегі жаңа ақпараттық технология дегеніміз – оқу және оқу-әдістемелік материалдар жинағы, оқу қызметіндегі есептеуіш техниканың техникалық құралдары, олардың рөлі мен орны туралы ғылыми білімнің жүйесін және оқытушылар еңбектерін жүзеге асыру үшін оларды қолдану формалары мен әдістері деген анықтама беруге болады. Яғни, ақпараттық технология – білім беру мекемесі мамандарының жұмысын жүзеге асырушы әдістер мен формалар және балаларға білім беруші құрал.

Білім сапасын арттыру міндеттерін шешуге педагогтарды дайындау міндеттерін шешудің үшінші кезеңінде оқыту процесін жаңарту бағдарламаларын жобалау оны жүзеге асыру бойынша педагогтардың практикалық әрекеттерін ұйымдастару қарастырылады.

Сонымен, педагог кадрлары инновациялық әрекеттерге дайындау арқылы қазіргі кезде қоғам сұранысына сәйкес білім беру жүйесінің жаңа сапасына шығу мүмкіндігі туындайды.

Жас ұрпақ біздің өміріміздің тікелей жалғастырушы өкілі ғана емес, еліміздің тірегі, мызғымас болашағы. Бүгінгі мектеп табалдырығын аттаған жас өркеннің ертең қандай адам болып шығатыны ата-аналар мен үстем ұстаздар қауымның арасында мәңгілік таусылмас тақырып болып қалып отырғандығы да сондықтан. Бұл білім мен тәрбиенің егіз ұғым екенін көрсетеді. Сол себепті де білім беру жүйесінде жалпы азаматтық және ұлттық негізінде жеке тұлғаны дамыту және қалыптастыру үшін қажетті жағдайлар жасалуда.

Инновациялық үрдістің негізі – жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану, жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс, жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді.

Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе біз бұл ұғымның түп-төркінін белгілі уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау деп айтқанды жөн көрдік. Сәл ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген идеялар жаңа бағытта ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды негізге ала отырып, инновацияны «жаңалық», «жаңа әдіс», «өзгеріс», «әдістеме», «жаңашылдық», ал инновациялық үрдісті «жаңа әдістеме құралы» деп ұғамыз.

Қазіргі білім беру жақты маман болу мүмкін емес. жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Жаңа педагогикалық технологиялар оқушының шығармашылық қабілеттерін арттыруға өз үлесін қосады.

Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады: І кезең – оқып үйрену; ІІ кезең – меңгеру; ІІІ кезең - өмірге ендіру; ІҮ кезең – дамыту.

Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет: оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу; оқушылардың сабақтастығын болдырмау шараларын кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік, ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау, жаңа буын оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, пәндік білім стандартымен жете танысу, білімді деңгейлеп беру технологиясын игеру арқылы оқушыларға білімді мемлекеттік стандарт деңгейінде игертуге қол жеткізу, оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылық Мұғалімнің инновациялық іс-әрекетін қалыптастыру теориясы мен практикасында ғалым М.В.Кларин зерттеулерінің орны ерекше.Ғалым оқу-тәрбие үрдісінде қолданылатын инно-вациялық іс-әрекеттерді жүйелеп,олардың мағынасын ғылыми тұрғыдан негіздеп,ашуға бетбұрыс жасаған.
Қолданған әдебиеттер тізімі:

1. 
   Қ.Қ.Сегізбаева «Болашақ ұстаз тұлғасын қалыптастырудағы кәсіби жетістік, өкілеттілік, міндет қызмет бабының рөлі» Алматы 2009
   
2. 
   Синица И. Педагогтық әдеп және ұстаздық шеберлік. – Алматы: «Мектеп», 2010
   
3. 
   Б.Тұрғынбаева «Шығармашылық қабілеттер және дамыта оқыту»2012
   

Қазіргі заманғы Қазақстанда отбасы және неке институттарын бекітуге баса назар аударылып жатыр. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан -2030» жолдауында отбасын қолдайтын тиімді демографиялық саясатқа ерекше мән беріледі [1,61]. Онда отбасы мәселесі туралы былай дейді:

• 
  Неке мен отбасы институтын нығайтудың жолдарын мұқият талдау;
  
• 
  Жалғыз басты аналар проблемасын шешу керек;
  
• 
  Егер біз адамгершілігі жоғары қоғам болғымыз келсе, жұбайлардың бір-бірінің алдындағы, ең бастысы балаларының алдындағы жауапкершілігін күшейтуге тиіспіз;
  
• 
  Жас шамасына қарай жүргізілетін саясатта біз жастар мен жеткіншек ұрпаққа, сондай-ақ жас отбасыларға көңіл бөлуді күшейтуге тиіспіз.
  
• 
  Қандай жағдайда да, әйелдің өмірі мен денсаулығына қауіп төндірмейтін отбасын жоспарлаудың өркениетті жолына түсуіміз керек.
  

Халқымыздың өз ұрпағының «Сегіз қырлы, бір сырлы», шынайы, отаншыл, өнерлі азамат болуын армандады. Ғалым педагог С.Қалиев қазақ халқының қазақ балаларының ұлттық санада ақыл – ойын дамыту мен тәрбиелеу қағидаларын ұстануда мынадай мазмұнды айтып өткен:

• 
  ақылды, арлы, намысқой азамат болуын;
  
• 
  еңбексүйгіш, елгезек етіп тәрбиелеу;
  
• 
  адамгершілік қасиеттерге – ізгілікке, қайырымдылыққа, адалдыққа тәрбиелеу;
  
• 
  отансүйгіштікке, ұлтжандыққа, бүкіл, адам баласын сыйлауға тәрбиелеу;
  

Отбасы - бірлесіп күн көретін туыстық қатынаста тұратын адамдар тобы. Балалар тәрбиесін жүзеге асырып, басқа да қоғамдық тұрғыдан мәнді қажеттіліктерді қанағаттандыратын некелік немесе туыстық қатынастармен байланысқан адамдар тобы. Білім беру саласындағы әлеуметтік педагогтың көптеген қызметінің бір саласы осы отбасымен жұмыс болып табылады. Отбасымен жүргізілетін әлеуметтік педагогтың іс-әрекеті отбасындағы немесе тәлім-тәрбие мекемелеріндегі көмекке мұқтаж адамдармен жұмыс істеуге бағытталған. Әлеуметтік педагог отбасымен жұмыс істеу барысында «жеке тұлға-отбасы-қоғам» жүйесіндегі өзара қарым-қатынастарды реттеп отырады.

Отбасының маңызды сипаты - оның қызметі, құрылымы және динамикасы болып табылады. Отбасының басты қазығы, алтын тіреу діңгегі – бала.  Баланың тәрбиелі болып өсуіне берекелі отбасының әсері мол. Отбасының әрбір мүшесі, өзара сөйлесіп, не болмаса ата-ананың, баланың міндетін атқару ғана емес, береке-бірлік, сүйіспеншілікпен араласса, босағасы берік, шаңырағы биік отбасына айналары сөзсіз. Ал керісінше, баланың қарсы алдындағы экранда адам жаны төзгіссіз зорлық, хайуанға тән қантөгіс, ұрыс, төбелес сияқты көрністерді көріп отырып, балалар, әсіресе ұл балалар оған еліктеп, өзін сол кейіпкердей «батыр» болуды армандайды, сол кейіпкер сияқты қылықтар жасауға тырысады. Осындай қылықтарға, әрекеттерге көбіне әлеуметтік жағдайы нашар отбасында жәбір көрген балалар үйір келеді. Олар жора-жолдастарының арасында қадірі төмен, қарым-қатынасы нашар, физикалық немесе әлеуметтік-психологиялық мән-мағынасы жағынан шектеулік көріп жүргендіктен, экрандағы кейіпкерлер сияқты өзіне зорлық-зомбылық көрсетушілерден өш алуды, өзін қорқытып сыйлатуды армандайды.

Отбасындағы тәрбиенің жалпы құнсыздануы, рухани құндылықтардың девольвацияға ұшырауы өсіп келе жатқан жас ұрпақтың имандылықтан, рухани-адамгершіліктен ада болуына әкеп соғып отырғанын байқаймыз.

Әрине, бала бойында агрессияның туу себептері әртүрлі болуы мүмкін. Бірақ отандық ғалымдардың зерттеулерінің көбі баланың агрессивті мінез-құлығының қалыптасуына отбасындағы ата-ананың тәрбиесіне, балаға деген сүйіспеншілігіне, оның жеке тұлғалық қасиетін силаушылығына т.б. тығыз байланыстылығын атап көрсетеді. Отбасы әлеуметтену институттарының алғашқы белсенді бір мектебі бола отырып, баланың болашағына жол ашатын, абыройлы азамат болып қалыптасуына негіз беретін әлеумет ортасы болып табылады. Әр бала – қайталанбас дүние. Мектеп әлеуметтену үрдісінің екінші бір белді буыны болғанымен, онда көбіне баланың оқуы, білім алу деңгейімен ғана айналасатын секілді. Тәрбие жұмысы мектептің негізгі қызыметінің бірі. Дегенмен кейбір балалардың мектептен қол үзіп, онда ол өзін жан түршігерлік азапқа салатын орындай еспетейтін балалар аз емес. Кейбір ұстаздар баланың жан дүниесіне терең бойлап ортақ тіл табыса алмай, қайта балаға лақап ат қойып, ата-анасының жаман мінездерін бетіне басып, абыройын ақтарып үлкен қылмыс жасайды. Ондай ұстаздарға тап болған балалардың агрессивті мінез көрсетіп қана қоймай, ауыр қылмыстарға да барады.

• 
  Балаңызды жақсы көретініңізді ашық айту, сонда ол сіздің қолдау
  көрсететініңізді сезінеді;
  
• 
  Балаңыздың тұлғалық қасиеттерінің жағымды жақтарын тірек етіп, оның қабілетіне сеніңіз;
  
• 
  Балаңыз жаман емес, оның тек іс-әрекеті дұрыс емес;
  
• 
  Балаңыздың орнына өзіңізді қойып, оны түсінуге тырысып көріңіз;
  
• 
  Балаңыздың әрбір әрекетін мадақтап, сәтсіз жақтарына қолдау көрсетіңіз, оның сәтті қадам жасауына жағдай жасаңыз, оның ерік-жігеріне, ізденімпаздығына, қабілетінің бар екеніне көмектесіңіз;
  
• 
  Балаңызды басқа балалармен салыстырмаңыз, ол дара тұлға, олардың
  

• 
  Балаңыздың мойнына шамасы келмейтін үлкен жүк артпаңыз;
  
• 
  Балаңызға үйрететініңізді тек жалаң сөзбен емес, үлгі ретіндегі
  әрекетіңізбен тәрбие бере аласыз.