Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал
ОҚУШЫЛАРДЫ АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЗАМАН ТАЛАБЫ
жүктеу/скачать 6,98 Mb.
|
ОҚУШЫЛАРДЫ АДАМГЕРШІЛІККЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЗАМАН ТАЛАБЫАкдилдаева И.Т. Н.Тілендиев атындағы облыстық мектеп-интернаты, Тараз қ. Бүгінгі таңда білім беру жүйесінде оқушыларды оқыту, жаңа технологиялық әдістерді пайдалану, білім сапасын жетілдіру мәселесіне ерекше басымдық беріліп, тәрбие саласына жеткілікті көңіл бөлінбеуде. Тек тәрбиелі ұрпақты ғана сауатты, нағыз ұлтжанды, елін, жерін сүйетін, Отансүйгіш тұлға ретінде қалыптастыруға болады. Адамгершілік тәрбиесі біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің негізі болып табылады. Адамгершілік мораль, этика, өнеге арқылы айқындалады. «Мораль (латыншасы моралист, қазақшасы - әдет-ғұрып) - әлеуметтік шындықтың этикалық саналарын (ізеттілік, мейірбандық, әділеттілік, мінез-құлық, әдет-ғұрып т.б.) бейнелейтін қоғамдық сананың бір түрі. Мораль дегеніміз адамдардың бір-біріне және қоғамға деген міндеттері мен қарым-қатынастарын анықтайтын қоғамдық өмір сүру ережелерінің, адамдардың мінез құлықтары нормаларының жиынтығы. Бүгінгі таңда мораль өмірдің барлық саласында, еңбекте, тұрмыста, саясатта, ғылымда, отбасында әртүлі қарым-қатынаста адамның мінезін, іс-әрекетін, қатынасын, санасын реттейді. Мораль этикамен байланысты. Этика бұл философиялық ғылым, қоғамдық сананың нормасы, қоғамдық қатынастардың түрі. «Этика (грекшесі, қазақшасы - әдет, мінез-құлық) – мораль туралы оның шығуы мен дамуы туралы, адамның өмір сүру салтының аса мәнді жақтарының бірі болып табылатын адамгершіліктің әртүрлі қоғамдық құбылыстағы сан алуан формалары мен нормалары туралы ілімдер жүйесі. Моральдың екі жағы бар: өзім үшін, ұжым үшін. Әрбір өнегелі азамат қоғам өміріне қайшы жағымсыз құбылыстармен (мансапқорлық, алдау, сөзінде тұрмау, кертартпалық, нысапсыздық, әділетсіздік т.б.) тікелей күресіп жағымсыз қылықтарға тосқауыл қоюы керек. Гуманистік мораль шынайы адамгершілік қарым-қатынастарды, ынтымақтастықты, ізеттілікті, адалдықты, кішіпейілділікті, қарапайымдылықты, қайырымдылықты қуаттап уағыздайды. Мораль адамның мінез-құлқын, сана-сезімін реттейді, қарым-қатынас мәдениетін жасайды. Бірақ өмірде моральды бұзушылар жеткілікті. Әсіресе мына заманда: нашақорлық, жезөкшелік, сөзде тұрмау, жауыздыққа бару. Мораль қоғамдық сананың бір түрі. Ол адамдардың қарым-қатынасынан туындайды: адамгершілікке жататын немесе адамгершілікке жатпайтын қылықтар арқылы белгіленеді. Біз бұны өнегелі, өнегесіз қылықтар дейміз. Адамгершілік тәрбиесінің мақсаты тұлғаны дамытудың негізгі бөлігі. Тәрбиеші мен оқушылардың тәрбиені осы адамгершілік тәрбиесінен бастауы бекер емес. Педагогтар оқушылардың ізгі ниеттілігін, адалдығын, кішіпейілділігін, ілтипаттылығын орындағыштығын, жауапкершілігін қалыптастырады. Адамгершілік тәрбиесіне тән міндеттер бар. Олар: оқушыларды өмір талабына қоғамдық моральдық нормасын орындауға қатыстыру; оқушылардың адамгершілік тәжірибесін қалыптастыру; оқушылардың санасына және мінезіне тәрбиешінің ықпал жасауы; Республикаға, оның Президентіне, әнұранына, рәміздеріне тәрбиеленушілердің берілгендік сезімін тәрбиелеу. Бұл міндеттерді іске асыру оңай емес. Ол үшін тәрбие іс-шаралары ұтымды болу керек, балалардың жас ерекшеліктерін ескерген дұрыс. Бастауыш сыныпта оқушылардың адамгершілік достық, жолдастық, Қазақстан туралы ұғымдары қалыптасады. Ұстаздарды, үлкендерді, туыстарды, ата-аналарды құрметтеуді еңбектенуге ізіеттілік норманы сақтауға үйренеді. Бұл жаста балалар тәртіпке, жолдастық өзара көмек беруге, түсінуге дағдыланады. Олар оқу еңбегіне өзінің қатынасын, мектептегі, отбасындағы қоғамдық орындардағы өзінің мінез-құлқының қандай болу керектігін біледі. Осы сыныптың оқушылары оқу-тәрбие үрдісінде өздерінің дербес және қоғамдық мінез-құлқы туралы адамгершілік тәрбиесінің мазмұны кеңейтіледе. Оқушыларға адамгершілік тәрбиесін беруде тек мектеп қана емес отбасының да маңызы зор, себебі тәрбие жанұяда басталады. Жанұя-мәдениет ошағы, тәрбие мектебі. Жанұя мүшелерінің бірлігі, ерлі-зайыптылардың сүйіспеншілігі, бір-біріне жылы қамқорлығы, әже-аталармен қатынас, бауырлар арасындағы жылылық, жардың адал болуы, адамгершілік қарым-қатынасын байытады. Мұндай жанұя балаларға өнеге көрсетеді. Осындай жанұядан жақсы азаматтар шығады. Жалпы адамгершілік тәрбиенің басқа тәрбие салаларына қарағанда өзіндік ерекшеліктері бар. Ол қоршаған ортаға, қоғамдық қарым-қатынасқа, рухани байлыққа байланысты. Әр қоғам, әр ұлт, әр отбасы ұрпағының адамгершілігі мықты болса екен деп тілейді. Адамгершіліктің жоғары деңгейі ол оқушылардың екіжүзді болмай, сана-сезімімен ой-өрісі қатар дамып, сезімі, еркі, мінез-құлқы дұрыс бағыт алуында. Адамгершілік тәрбиесі әр кезде мұғалімнің, ата-ананың, сынып жетекшісінің бақылауында, сондай-ақ бұл тәрбиенің саласы диагностикалы жүйені қажет етеді. Ол үшін мұғалімдер адамгершілік тәрбиесінің кері мәліметпен қаруланғаны жөн. Кері мәлімет адамгершілік тәрбиесін ары қарай қалай дамытуға болатыны жөнінде құнды тәрбие береді. Сонымен адамгершілік тәрбиесі ақыл-ой, еңбек, азаматтық, эстетикалық, дене, экономикалық, құқықтық, экологиялық т.б. тәрбие салаларына тікелей ықпал жасайды. Бастауыш сыныптарда балалар жолдастық қатынастың тату еңбек ету, адал ойнау, сыпайылық ережелерін білді. Өткізілген әңгімелердің барысында оқушылар адамдардың іс-әрекетін, кітап, кинофильм, диафильм кейіпкерінің мінез- құлықтарын бағалай біледі. Кейбір нақтылы жағдайларда оқушылар өздерін қалай ұстаулары керек, өзінің және жолдастарының тәжірибесін қалай бағалау керектігі, осылар жөнінде жалпы этикалық нормалармен балаларды таныстыру қажет. Оқушылармен этикалық әңгімелер айына бір рет өткізіледі. Ол үшін мынадай тақырыптар ұсынылады: «Отанға және басқа халықтарға деген қарым-қатынас туралы», «Еңбекке, еңбек адамдарына құрмет», «Жолдастық, достық, ұжым туралы», «Мейірімділік, қайырымдылық және кішіпейілділік туралы», «Адалдық туралы», «Әділлеттілік тулалы», «Үлкендерге, кішілерге және құрбыларына деген қарым-қатынас туралы», «Жамандық пен немқұрайдылыққа төзімсіз болу туралы» т.б. Бұл ұсынылған тақырыптарды міндетті тақырыптар деуге де, үлгі есебінде деуге де болады: міндетті дейтініміз, бұл мәселеге байланысты әңгімелер сөз жоқ өткізілуі тиіс, ал үлгідейтін себебіміз, әңгімелерді өткізудің реті қазіргі уақыттағы көкейкесті тәрбиелік міндеттерге сәйкес өзгеруі мүмкін, олардың нақты мазмұны балалардың адамгершілік тәжірибесіне, тәрбиелік дәрежесіне байланысты белгіленіп отырады. Этикалық әңгімелер балалардың әр түрлі қылықтарына, олардың өзара және ересектермен қатынасына байланысты жекелеген мәселелерді талқылауды жоққа шығармайды. Этикалық әңгімелерге тәрбиешіде оқушылар да дайындалады. Тәрбиеші әңгімеге керекті мәселерді ойластырады, балаларға бір нәрсені оқып келуге немесе оқығанды еске түсіруге, адамдар арасындағы қатынастарға байланысты белгілі оқиғаларды еске алуға және оларды бағалауға (кім дұрыс, кім бұрыс жасады, неге) тапсырма береді. Егер әңгіме еркін пікір алысу жағдайында қысылыссыз өтсе, онда оқушылардың пікірілері біріне-бірі қайшы келіп қалуы табиғи нәрсе. Қате пікір талқыға түсе берсін, оқушының қатесін бетіне баспай, оны және басқа оқушыларды да дұрыс қорытындыға әкеп тіреу керек. Қайткен күнде де мұғалім оқушыларға дайын қорытынды бермеуге тиіс. Балалар өздігінен ойланып, адамдардың қарым-қатынасын сипаттайтын әр түрлі фактілерді, оқиғаларды салыстырып, олардың қайшылығын көріп және дұрыс баға беріп, ол қайшылықты қоғамымыздың моральдық ережелеріне байланыстырып отырудың зор маңызы бар. Егер балалар өздігінен қорытынды жасай алмайтын болса, мұғалім адамгершілік ережесін дұрыс тұжырымдауға көмектесетін көрнекі әдіс қолданып мысалдар келтіреді. Мысалы: Каталог: download -> vestnik vestnik -> Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал vestnik -> Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал vestnik -> Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал vestnik -> Государственного педагогического vestnik -> Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал vestnik -> Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал vestnik -> Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал вестник таразского государственного педагогического института научно-педагогический журнал vestnik -> Государственного педагогического жүктеу/скачать 6,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|