«Тарихи ескерткіштер, ұлттық келісім және демографиялық реформалар – Қазақстан халқының азаматтық таңдауы»
жүктеу/скачать 47 Kb.
|
10 саб
| ЕДІГЕ ШЫҢЫ
Едіге шыңы Ұлытау ауылынан батысқа қарай 35 шақырым қашықтықта орналасқан. Оның төбесінде Алтын Орданың атақты билеушісі Тоқтамыс хан жерленген. Сонымен қатар Едіге шыңында орта ғасырларда аса зор беделге ие болып, әділ, әрі шешен би Едігенің моласы да бар. Сондықтан да тауды Едіге шыңы деп атап кеткен халық. Едіге Тоқтамыс ханның замандасы болған. Хан кеңесшісі болыпты деседі. Ал, Тоқтамыс 1380-1395 жылдар аралығында Алтын Орданы билеген. Ол кезде Ұлы даланың ең ірі, әрі үлкен саяси маңызға ие қалалары Сауран мен Сығанақ болыпты. Тоқтамыс ханның күшейіп, Еділ мен Жайық арасындағы аумақты басып алған кездері. Сол өлкеде Тоқтамыс хан мен Едіге би Ноғай Ордасын құрған. Алтын Орданы ішкі жанжалдар жан-жаққа бытыратып, әр ұлыстың көсемі жеке өзі билеуші болғысы кеп, хан билігіне бағынбай, сес көрсетіп жүрген заман. Сол кезде Едіге би Ноғай Ордасын нығайтып, халқын жұмылдыра біліп, үлкен саяси күшке айналдырған. Елдіктің, мемлекеттің қуаты халық бірлігінде екенін жақсы түсінген. Қазақ, қарақалпақ және башқұрт халықтарының ауыз әдебиетінде дәл осы Едіге би Ноғай Ордасының негізін қалаушысы әрі билеушісі болып суреттеледі. Алтын Орда саяси дағдарысқа ұшыраған жылдары (1410-1412 ж.ж.) Едіге билігінен айырылады. 1419-шы жылы Сарайшық қаласының түбінде болған шайқаста Едігені Тоқтамыс ханның ұлы Қадырберді өлтіріпті. Содан бидің денесі Ұлытауға жеткізіліп, осы шыңның төбесінде жерленген деген деректер бар. Тіпті, моласына тас қойылған екен. Содан бері осы тау «Едіге шыңы», «Едіге моласы» деп аталады. Едігенің кіндік қаны тамған жері де Ұлытау. Нақтырақ айтқанда, Кішітау деген жер. Бала кезінен зерек, алғыр, қайсар болып өскен екен. Ауыз әдебиетінде сақталған аңыздарға сүйенсек, оның өжеттілігін, табандылығын, даналығын және көрегенділігін аңғаруға болады. Оны әрдайым нағыз батыр ретінде сипаттаған. Шынымен де көсем, шешен, әділ де дана би болған екен. Халықтың ауыз әдебиетінде мынадай өлең жолдары бар: жүктеу/скачать 47 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|