Тіл дамытуға арналған материал І. Шоқан Уәлиханов

Шоқанның шын аты – Мұхаммедханафия. Апасының еркелетіп қойғаны – Шоқан. Шоқыдай биік, таудай асқақ деген мағынаны білдіреді. Кішкене кезінен апасы Зейнептің шоқы, Шоқан деп атауының өзі Шоқанның бала жастан зерек, алғыр болғандығын байқатады.

1. Мәтінді түсініп оқып, орыс, қазақ тілінде мазмұнын айтыңдар

2. Мәтін бойынша диалог жүргізіңдер

3. Түсіндірме сөздік құрастырыңдар

4. Мүмкіндік болғанша сөздерді синонимдерге (не баламасын тауып) ауыстырып жазыңдар

5. Шоқан Уәлиханов сендер жасында қайда оқыды, немен шұғылданды? Қосымша мәлімет іздеп, әкеліңдер

6. Мәтінге ат қойыңдар

7. Мәтінді бір-біріңе айтып беріңдер

8. Мәтіндегі сын есімдерді талдаңдар

Тіл дамытуға арналған материал

І. Шоқан Уәлиханов
2 мәтін.

Шоқан Уәлиханов Қашқарда алты ай тұрды. Онда ол күрделі еңбектер жазды. Петербургте ғалымдар алдында баяндама жасады. Петербургте Шоқанның тұрған үйлері, қызмет атқарған мекемесінің ғимараты сақталған. Шоқанға қатысты тарихи орындар Қысқы Сарайдың төңірегі мен Мойка өзенінің жағалауында.

1. Мәтінді түсініп оқып, орыс, қазақ тілінде мазмұнын айтыңдар

2. Мәтін бойынша диалог жүргізіңдер

3. Түсіндірме сөздік құрастырыңдар

4. Мүмкіндік болғанша сөздерді синонимдерге (не баламасын тауып) ауыстырып жазыңдар

5. Шоқан Уәлиханов сендер жасында қайда оқыды, немен шұғылданды? Қосымша мәлімет іздеп, әкеліңдер

6. Мәтінге ат қойыңдар

7. Мәтінді бір-біріңе айтып беріңдер

8. Мәтіндегі сын есімдерді талдаңдар
Тіл дамытуға арналған материал

І. Шоқан Уәлиханов
3 мәтін.

Шоқан Уәлихановты замандастары шығыстану іліміндегі қайталанбас ірі тұлға деп таныған.

Суретшілік өнер – тарихшы, географ, этнограф, фольклорист, саяхатшы Шоқанның сегіз қырының бірі ғана.

Шоқанның екі жүзге жуық суреттері сақталған. Ол суреттер Ш. Уәлихановтың бес томдық шығармалар жинағының бірінші басылымының 5-ші томына енген. Ал «Өнер» баспасынан шыққан «Шоқан және өнер» атты кітапта Шоқанның әзірге белгілі суреттерінің бәрі басылып шықты. Бұл еңбектер Шоқан халқымыздың шын мәніндегі тұңғыш суретшілерінің бірі екенін дәлелдейді.

1. Мәтінді түсініп оқып, орыс, қазақ тілінде мазмұнын айтыңдар

2. Мәтін бойынша диалог жүргізіңдер

3. Түсіндірме сөздік құрастырыңдар

4. Мүмкіндік болғанша сөздерді синонимдерге (не баламасын тауып) ауыстырып жазыңдар

5. Шоқан Уәлиханов сендер жасында қайда оқыды, немен шұғылданды? Қосымша мәлімет іздеп, әкеліңдер

6. Мәтінге ат қойыңдар

7. Мәтінді бір-біріңе айтып беріңдер

8. Мәтіндегі сын есімдерді талдаңдар

9. Шоқан Уәлиханов туралы қандай көркем фильм бар? Оның режиссеры кім? Шоқанның рөлін кім ойнайды?

4 мәтін.

Дүниежүзілік ғылымға елеулі үлес қосқан Шоқан Уәлиханов 1865 жылы сәуірдің 10-ында Матай тауының етегінде қайтыс болған. Шоқанның сүйегі қойылған жердегі шаруашылық Шоқан есімімен аталады. Зират басында ескерткіш бар. Ол жерде тарихи мұражай ашылған. Ол Алматы облысы, Кербұлақ ауданының Шоқан атындағы ауылында.

1. Мәтінге ат қойыңдар

2. Мәтін бойынша сөздік жасаңдар

3. Мәтін бойынша тапсырмалар құрастырыңдар (5-6), оларды орындаңдар

5 мәтін.

Шоқан – ақын жанды суретші. Ол өмір құбылысына іңкәрлікпен қарайды.

Суретші Шоқан сәулет өнері үлгілеріне де, таңбалы тастар мен мүсіндерге де айрықша көңіл бөлген.

Шоқан – қазақ халқының тұңғыш өнер зерттеушісі, өнер тарихшысы.

Шоқанның еңбектері, өнер туындылары қазақ халқының алтын қазынасы ретінде ғасырлар бойы жасай бермек.

Қостанайда Құсмұрын деген жер бар. Ол Қостанай қаласынан жүз шақырымдай жерде. Мұнда қазақ халқының ұлы ғалымы Шоқан Уәлиханов туған. Құсмұрын табиғаты мүлде өзгеше. Оның бұлағы, көлі бар. Ол жер – тау мен қырат. Бірақ қырат алыстан құс тұмсығына ұқсап көрінеді. Сондықтан бұл өлке Құсмұрын деп атанған. Қыраттың төскейі – қайысқан қайың, көкорай шалғын.

Шоқан зиратының басында көкшіл мәрмәр тастан қойылған ескерткіш бар. көктаста қолмен қашап жазылған екі жазу бар. оның бірі араб әрпімен қазақша берілгенн екіншісі орыс тілінде жазылған.

«Здесь покоится прах штабс-ротмистра Чокана Чингисовича Валиханова, скочавшегося в 1865 году. По желанию Туркестанского генерал-адьютанта фон Кауфмана во внимание ученых заслуг Валиханова положен сей памятник генерал-лейтенантом Колпаковским в 1881 году»
8 мәтін

Осы ескерткіш арқылы бұл маңайдың көне тарихына тіл бітті. Таулары сөйледі, ормандары шулады, даласы ауыр күрсінді. Сол жылдан бастап Шоқан басына келушілер көбейді. Бейіт басына биіктігі тоғыз метр мәрмәр ескерткіш орнатылды.

«Настоящее надгробное сооружение установлено по решению правительства Казахской ССР в 1958 году»

Шанхайда Шоқанға арналып көркі өзгеше, сәулеті ерекше мұражай үй салынды.