Тасилова назия айтбаевна
Кесте 16 - ХХ ғасырдың басындағы егін егетін шаруашылықтар туралы мәлімет
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
китаааап
| Кесте 16 - ХХ ғасырдың басындағы егін егетін шаруашылықтар туралы мәлімет
Уездер Егін егетін шаруашылықтар % 1 шаруашылыққа келетін егіс жердің десятинасы Нақты қолда бары Егін егетіндері Шымкент 95,4 % 10,70 11,21 Ақтөбе 95,4 % 5,83 6,17 Қостанай 77,1 % 2,82 3,66 Атбасар 30,7 % 0,47 1,55 Көкшетау 22,3 % 0,45 2,01 Омбы 3,3 % 0,06 1,84 Төрт түліктің әрбір географиялық аймақта арасалмағы да әртүрлі болды. Мәселен, Х. Арғынбаевтың көрсетуі бойынша Қазақстанның жерін оның табиғи ерекшеліктеріне сай төрт зонаға бөлуге болады. 1. Батыс Қазақстан, яғни Каспий, Арал бассейндері мен Маңғыстау түбегінің табиғаты негізінен құмды, шөлейт болуының нәтижесінде, мұнда төрт түліктің өзге түріне қарағанда қой мен түйені көбірек өсіруге қолайлы. 2. Суы мол, шөбі шүйгін – Солтүстік, Орталық және Шығыс Қазақстанда (Сарыарқа), әсіресе, жылқы, қала берді қой мен ірі қара мал түлектерін өсіруге қолайлы. 3. Оңтүстік Қазақстанның табиғи жағдайы қой мен түйе түлектерін өсіруге ыңғайлы. 101 4. Жетісу төңірегі ежелден қойлы өлке, солай бола тұрса да жылқы мен ірі қараны молырақ өсіруге керекті жағдайдың бәрі де Алатау қойнауында баршылық. Төрт түліктің Қазақстан жерінде мұндай қатынаста өсірілуі – жергілікті жердің ауа райына, жер бетінің қыртысына ыңғайлас өсетін өсімдіктер түріне байланысты. «ҚЖПМ» негізінен мал шаруашылығын есептегенде кестелерде олардың жас бойынша атауларын пайдаланылған болатын. Бұл санақтың обьективтілігін жоғарылатты. ¤йткені, тіркеушілер әрбір қазақтан мал санын жалпы сұрап, кейіннен оны жас бойынша санын асықпай анықтағанда кейде жасырып айтпаған егесінің мал саны белгілі болып қалатын. Мәселен, 1912 ж. зерттелген Ілбішін уезіне арналған деректе түсінікті болу үшін қазақтардың төрт түлігінің атаулары орысшасы мен қазақшасы қатар берілген. Онда жылқыға байланысты: айғыр-жеребец, құнан–3 жас, тай-2 жаста, құлын-жеребенок, дөнен-4 жас, бие-кобыла деп түсіндірілген. Сонымен қатар ту-бие, дөнежін, құнажын, байтал деп аталатын жылқының ерекшеліктеріне қарай атауларына анықтама берілген. Мүйізді қараның сиыр, бұқа, өгіз, бұзау, тайынша, құнан-өгіз; Түйенің бота, тайлақ, құнан; Қой, қозы, тоқты, сек, бойдақ; Ешкі, теке, лақ деп жас ерекшеліктеріне сәйкес бөліп, кестелерде де солай берген. Шымкент уезіне арналған дерекке сүйенсек, ондағы жергілікті қазақтар жылқы, сиыр, түйе, қой, ешкі, есек баққан. Осы уезд бен Далалы облыстардағы уездердегі мал шаруашылығын салыстырмалы талдау төмендегідей кестені көрсетеді. жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|