Task 1 күн жүйелеріне енетін аспан денелерін атаныз
жүктеу/скачать 0,82 Mb.
|
Task 1 к н ж йелеріне енетін аспан денелерін атаныз
- Бұл бет үшін навигация:
- Негізгі бөлім – сүліктер класы
| Қарапайымдылар – бір клеткалы, өте ұсақ, микроскоп арқылы көрінетін жәндіктер. Морфологиялық жағынан қарағанда қарапайымдылар бір клеткалы формалар, ал тіршілік қасиеттері жағынан алғанда дербес өмір сүретін жеке организм,тірі организмге тән зат алмасу, қозғалу, тітіркену, ортаға бейімделу, ас қорту , зәр шығару, тыныс алу, даму т.б. қызметтерін атқарады.
Қарапайымдылардың клеткасының пішіні және мөлшері алуан түрлі болып келеді, Олардың мөлшері 3-4 микроннан бірнеше миллиметр шамасынды болады. Мысалы, инфузория стентордың ұзындығы 1,5 мм. Қарапайымдылардың құрлысы көп клеткалылардың клеткасының құрлысымен бірдей – цитоплазмадан, ядродан және органоид бөлшектерінен құралған. Цитоплазма екі қабат түзейді, ашық түсті сыртқы – эктоплазма және қоңырқай, түйіршікті ішкі – эндоплазма. Қоймалжың сұйық цитоплазмада көптеген органоиттар орналсқан: метохондриялар, эндоплазмалықтор, рибасомалар, Гольджи апараты, т.б. Цитоплазмада ас қорту вакуольі түзіліп тұрады, олар ас қорту ферменттершн шығарып, қореқ заттады қорытады.Органикалык заттармен сұйықтық тамшылар клеткаға фагоцитоз және пиноцитоз жолымен өтеді. Тұщы суларда тіршілік ететін қарапайымдыларда жиырлығыш вакуолі зәр шығару осмос қысымын реттеу және тыныс алу қызметін атқарып отырады. Клеткадағы зат алмасу жолында пайда болған несеп заттар сыртқа жиырылғыш вакуолі арқылы шығарылады. Тұщы суда тіршілік ететін қарапайымдылардың цитоплазмасындағы тұздың және басқа ерітіндінің концентрациясы өзін қоршаған судың концентрациясын әлдеқайда жоғары болғандықтан, осмос қысымына байланысты сыртқы ортадағы су клетканың ішіне енеді, ал жиырылыгыш вакуоль артық суды үнемі сыртқа шығарып тұрады, соның нәтижесінде клетка жарылмай бірқалыпты түрде сақталынады. Судың құрамындағы ерітілген оттегі цитоплпзмада қалып, сыртқа су арқылы көмірқышқыл газы шығарылып тоырады, осылайша тыныс алу процесі жүреді. Цитоплпзмпның орталық бқлімінде ядро орналасады. Қарапайымдылардың Көпшілігінде ядросы біреу, сондай-ақ екі, көп ядролы қарапайымдыларда жиі кездеседі. Ядрода қабықша,ядро шырыны,ядрошық және храмасомалар болады. Қарапайымдыларда қозғалыс органойдтары жақсы жетілген.Олар ,жалған -аяқтары яғни псевдоподиялары-pseudopodia (латынша pseudo – жалған , poda – аяқ) және жіп тәрізді талшықтар мен кірпікшелер. Қарапайымдылардың көпшілігі жыныссыз және жынысты жолымен көбейеді.Жыныссыз көбеюінде клетканың негізгі бөліну тәсілі-митоз. Жынысты көбеюі аталық және аналық жыныс клеткаларының бір-бірімен қосылуы арқылы өтеді,осындай процесті – копуляция деп атайды. Копуляция нәтижесінде ұрықтанған клеткадан-зигота пайда болады. Зигота диплойдты, өйткені ол екі гаплойдты жыныс клеткаларының қосылуы нәтижесынде түзіледі. Жыныс клеткаларының мөлшері мен пішіні әр қилы болады. Аталық және аналық гаметалардың мөлшері және құрылысы бірдей болса,бұлардың қосылуын –изогамия копуляциясы деп атайды, ал үлкендеу келген аналық гамета – макрогамета,кішілеу келген аталық гамета – микрогаметамен қосылса-анизогамия копуляциясы деп атайды. Қарапайымдылар коньюгациясы (ядроның қосылуы) ұрпақ алмасуы, шизогония, гаметагония, спорогония жолыменде көбейеді. Қарапайымдылардың бір ерекшелігі – қолайсыз жағдайларда (су кеуіп қалса, мұзға айналса, қорек жетпесе, т. б.) клетка сыртына қалың қабық шығарып, цистаға айналады. Циста күйінде қарапайым ұзақ уақыт тіршілік етеді. Қолайлы жағдай болғанда клетка циста кабығын тастап әрекетті тіршілікке кіріседі. Қоректену тәсіліне қарай қарапайымдылар екі топқа бөлінеді:автотрофты және гетеротрофты.Автотрофты қарапайымдылар (жасыл эвглена,вольвокс т.б) органикалық заттарды хлорофил дәндерінің жәрдемімен синтездеу арқылы алады. немесе фотосинтез арқылы қоректенеді. Гетеротрофты қарапайымдылар дайын органикалық заттармен қоректенеді (бактериялармен, көк жасыл балдырлармен,ұсақ қарапайымдылармен). Кейбір гетеротрофты қарапайымдылар және паразиттік тіршілік ететін қарапайымдылар дайын органикалық заттарды осмос жолымен бойына сіңіру арқылы қоректенеді. Мұндай қоректену тәсілін сапрофиттік қоректену деп атайды. Бұларға топырактарда тірішілк ететін қарапайымдылардың кейбір түрлері және паразиттер: трипаносома, лейшмания, трихомонас, безгек плазмодиясы т. б. жатады. Кейбір қарапайымдылар автотрофты және гетеротрофты тәсілімен қоректене алады,бұларды миксотрофты жәндіктер деп атайды. Мысалы, жасыл эвглена – миксотроф. Қарапайымдылардың 70 000-нан астам түрлері белгілі,тұщы суларда, теңіздерде, ылғалды топырақтарда кең тараған және жануарлар мен адамның денесінде паразиттік тіршілік етеді. Бұлар 5 типке бөлінеді. Негізгі бөлім – сүліктер класы Тіршілік ететін 400 түрі белгілі, еркін қозғалатын жыртқыштар немесе жануарлардың қанымен қореқтснстін эктопаразиттер. Сүліктерде сегменттер саны тұрақты, параподиялары, кылтандары болмайды. Бас (простомиум) және аналь (пигидиум) бөлімдері жок. Денесінің алдыңғы және артқы жағында сорғыштары дамыған. Целом қуысы редукцияланып, лакунарлық жүйеге айналған. Ішкі мүшелерінің арасы паренхимаға толы. Көпшілігі гермафродиттер, тікелей (личинкасыз) дамиды. жүктеу/скачать 0,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|