Темперамент личности
Қабілеттер. Қабілеттің табиғаты
жүктеу/скачать 94 Kb.
|
Психология қасиеттері Д.Ұ
| Қабілеттер.
Қабілеттің табиғаты Француз материалистік философы, революциялық буржуазияның идеологы К Гельвеций (1715 - 1771) - тұлғаның қалыптасуындағы қоршаған ортаның шешуші рөлі туралы теорияның белсенді жақтаушысы - қабілеттер қоғамдық өнім және олар тек бір-бірінен айырмашылығы бар деп есептеді. адамның белгілі бір ортаға қатыстылығы. Көрнекті ғалымдардың басқа да пікірлері айтылды. Мысалы, ағылшын психологы және антропологы Ф.Гальтон (1822-1911) адамды таза биологиялық тіршілік иесі және қабілеттер оған «тұқым қуалаушылық» арқылы беріледі деп есептеді, яғни. туа біткен қасиет. Заманауи әдістемеге негізделген ғалымдардың зерттеулері қабілеттердің күрделі құрылымын ашады. Біріншіден, қабілеттердің әлеуметтік жағы қоғамдық қатынастардың, қызметтің белгілі бір түрі мен таңдаған мамандығының, өмір сүру жағдайлары мен қызмет көрсетуінің сипатынан көрінеді. Екіншіден, қабілеттердің психологиялық жағы, яғни. психикалық танымдық, эмоционалдық және ерік процестерінің жүру ерекшеліктері, қасиеттері мен қасиеттерінің көрінісі, ақыл-ой тәрбиесінің болуы және т.б. Үшіншіден, қабілеттердің физиологиялық жағы – ағзаның және адамның жүйке жүйесінің анатомиялық-физиологиялық ерекшеліктері, бұл туа біткен ерекшеліктер болып табылатын бейімділіктер. Қабілеттер – адамның бір немесе бірнеше іс-әрекет түрлерін ойдағыдай меңгеруіне және айналысуына және оларды үнемі жетілдіруге мүмкіндік беретін осындай психикалық ерекшеліктерінің жиынтығы. Қабілет тек әрекетте көрінеді, қызмет етеді және дамиды. Қабілеттердің жіктелуі Адамның барлық қабілеттерін ішкі құрылымына қарай жіктеуге болады. Қабілеттердің бірінші тобының биологиялық негізі бар, мұнда олар бір-бірінен ерекшеленеді: алғашқы танымдық процестердің (сезім, қабылдау, зейін, есте сақтау) жүру ерекшеліктерімен байланысты элементарлық қабілеттер; ойлау, бейнелеу, елестету сияқты психикалық рефлексия формаларының ерекшеліктерімен байланысты күрделі қабілеттер; мысалы, сыни тұрғыдан ойлау, жағдайды тез талдап, оңтайлы шешім қабылдау, т.б.; адам ағзасының физиологиялық ерекшеліктерімен байланысты «жын». Екінші топ әлеуметтік негізге негізделген және барлық адамдарға белгілі бір дәрежеде берілген жалпы қабілеттерге бөлінеді. Бұл адамның әмбебап іс-әрекеті, бір-бірімен қарым-қатынас жасау қабілеттері. Әңгіме тұлғаның белсенділікте көрінетін көптеген белгілері мен қасиеттерінің қолайлы үйлесімі туралы болып отыр; арнайы (кәсіби), белгілі бір қызметте, таңдаған кәсіпте жоғары нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін; жеке - бұл адамның ол үшін негізгі емес қызмет түріндегі қабілеттері. Бірінші және екінші топтағы қабілеттердің арасындағы байланыстырушы буын қабілеттіліктің ерекше түрі – шығармашылық. Шығармашылық – бұрын болмаған жаңа нәрсені тудыратын әрекет. Ол нақты белгіленген әлеуметтік, логикалық, психологиялық принциптерге, стереотиптерге және т.б. бейімделуге емес, оларды бұзуға, өзгертуге бағытталған, көбінесе тәуекелмен байланысты. Адамның шығармашылық қабілеттері кез келген қызметте – ғылыми, көркемдік, өндірістік, қоғамдық, әскери қызметте көрінеді. Қабілеттердің даму деңгейлері Анықтамаға сүйене отырып, қабілеттер адамға іс-әрекеттің бір немесе бірнеше түрімен айналысуға мүмкіндік беретіні анық. Іс-әрекеттің күрделілігіне, әртүрлілігіне және әлеуметтік маңыздылығына байланысты қабілеттердің дамуының үш деңгейі бөлінеді. Дарындылық – адамға бірнеше қызмет түрімен сәтті айналысуға мүмкіндік беретін екі топтың қабілеттерінің қолайлы үйлесімі. Мысалы, академик Л.Д. Ландау 13 жасында оныншы курсты бітірді. 14 жасар университет студенті ретінде ол екі факультетте: физика-математика және химия факультетінде оқыды. Ландау 18 жасында әлі жоғары білімі болмаса да, әйгілі Ленинград физика-техникалық институтының штаттан тыс аспиранты болды. Дарындылық – өзіндік ерекшелігі мен жаңалығымен, жоғары жетілгендігімен және әлеуметтік маңыздылығымен ерекшеленетін әрекет өнімін алуға мүмкіндік беретін қабілеттердің жиынтығы. Гений – адамға әлеуметтік маңызды, революциялық нәтижелерге жетуге мүмкіндік беретін дарындылықтың ең жоғары дәрежесі. жүктеу/скачать 94 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|