Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі
«Бәйтерек» поэмасынан үзінді
жүктеу/скачать 2,6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мағынаны тани білу сатысы. Кубизм.
- Ой толғаныс сатысы. РАФТ
- Үй тапсырмасы.
- Сабақтың мақсаты: білімділік
- Пәнаралық байланыс
- ІІ. Сабақтың құрылымы. Қызығушылықты ояту сатысы
- Тәуелсіздік, дербес экономика, басқа мемлекеттермен тең, ту, азаттық, тіл, Мәскеу
- Мағынаны тани білу сатысы «Түртіп алу»
- Ө ле ң ні ң жанры
- Ө ле ң ні ң буын саны
- Шума қ т ү рлері
- Буна қ т ү рлері 1.Бір бунақты 2.Екі бунақты 3.Үш бунақты 4.Төрт бунақты Со ңғ ы ұ
- Ө ле ң ді айшықтау
- Ө ле ң тілі
- Ө ле ң ді ажарлау
- Ө ле ң ді құбылту
- Ой толғаныссатысы
- «Еркін жазу»
- «Тәуелсіздігіміздің тұғыры мызғымасын!»
- 2-оқушы Отаным менің!
- 3-оқушы Тәуелсіз Қазақстаным
- 4-оқушы. Сенім жыры
- 5-оқушы. Менің атамекенім
- 4. Мәтінмен жұмыс. Мәтінді зейін қойып тыңдаңыз. Одан кейін өз бетіңізбен оқып шығыңыз. Берілген сұрақтарға жауап бере отырып, мәтінді әр бөлігі бойынша мазмұндаңыз.
- Қолданылған әдебиеттер тізімі
- Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі
| «Бәйтерек» поэмасынан үзінді
ІХ Ақмола кеше ғана басқа қала, Айналды Бәйтеректі Астанаға! Еміреніп өз анасы емізбесе, Сәбиге шайнап берген ас бола ма? Бақытым басымда тұр талай күткен, Сеземін келмегенін оңайлықпен. Үзіле жаздап еді өндіршегім, Өзекке тепкілеген өгейліктен. Көңілге сәуле құяр Сарай нұры, Астана – ел тірегі, ел айбыны! Кемері шалқып жатқан Қазақстан – Мұхиттың аласұрған көк айдыны. Тіршілік түзегенде көркін жаңа, Сұрапыл соқпаса екен толқын жара. Армысың, Азаттықтың астанасы – Талпынған арманына еркін қала! Жаөанның жанарында жаңа қала, Жұлдыздай туы қалған өліарада. Бес жылда бой көтерген ғимараттар, Жайнап тұр шомылғандай самалаға! Жырламас ғажайыпты кім мұндағы, Жеткенше сөздің дәмі, тілдің нәрі. Алғысын жаудырады Елбасыға, Болашақ бұл шаөардың тұрғындары. Қарашы, шаңырағы жас қаланың, Аспанның бұлтыг серпіп тастағанын! Бүгіннен басталатын шежіресі, Авторы – Назарбаев Астананың! .. Самсаған қара орманым – байтақ елім, Сынға сап сан жақсыны байқап едің. Еңсесін елдігіңнің биіктеткен, Ортаңда бойлап өскен Бәйтерегің! Өтінде арпалысқан өмір-майдан, Бәйтерек – болашағың тамыр жайған. Немесе Елбасының өр тұлғасы, Қолымен өзі әкеліп Тәңір қойған! Туыңдай қанат керген желді күнгі, Танытты кең әлемге теңдігіңді. Тұрғанда Бәйтерегің көкке шырқап, Ұстай біл Асқақтатып Елдігіңді! Поэмадан алынған үзінді оқылып, интерактивтік тақта арқылы түрлі көрнекліктер арқылы таныстырылған соң келесі сатыға көшеміз. Мағынаны тани білу сатысы. Кубизм. Кубикті иіреді, қай жағы түссе, сол жағының сұрағына жауап береді. Суреттеңіз. Елбасы бейнесі Зерттеңіз. Бәйтеректі тақырып етіп алудағы ақынның мақсаты. Қазақ халқының өткен өмірі поэмада қалай көрініс тапқан? Байланыстыр. Поэмадағы қазақ халқының өткен тарихы мен бүгінгі заманын салыстыр. Қолданыңыз. а) Кейіпкер іс-әрекетіне байланысты қандай нақыл сөз, мақал-мәтел айтар едіңіз? ә) Шығармадағы сөз кестелерін, ой айшықтарын тап. Қыл қобыздай, алмастай жарқылдаған, пайғамбардай, ошақтың үш бұтындай, сиырдың бүйрегіндей, ұршықтай, көкжалдай-теңеу, Алатаудың мұзбалағы, Сарыарқа сайын дала-жер кіндігі, Нұрсұлтан-арқа тірек, алтын діңгек, халқы-бала, самсаған қара орманым-байтақ елім-метафора, қызыл тіл, ақ қағаз алтын қалам, ақ сарай, қара қылды, көк дауылы, көк семсер, сайын дала, қара орманым-эпитет). Талқылаңыз. Азаттық, тәуелсіздік жайында Салыстырыңыз. Н.Айтұлының «Бәйтерек» поэмасы мен Маралтай Ыбыраевтың «Көшбасшы» поэмасындағы ортақ идеяны салыстыр. Түсініктеме күнделігі. 1) пірім-қолдап-қорғаушы рух, аруақ. 2) Құлқын-тамақ, кеңірдек. Қара бастың қамы, өз пайдасы. 3) Пақыр-халі мүшкіл байғұс, сорлы. 4) Томаға-қыран құстың көзін жауып тұру үшін басына кигізіп қоятын былғары тұмылдырық. 5) Тулақтай-жүн сабау үшін немесе төсеніш үшін пайдаланатын, кептіріп қатырылған шикі тері. 6) Тарпаңдай-жабайыланып кеткен жылқы. 7) Ғазауатқа-мұсылман діні жолындағы қасиетті соғыс. Ой толғаныс сатысы. РАФТ кестесін сызамыз. Кейіпкерге хат (2-кесте). 2-кесте – Кейіпкерге хат
Үй тапсырмасы. Үзінді жаттау. «Сыни тұрғыдан ойлау» жобасы бойынша тағы бір сабақтың әдістемелік сценарийі ұсынылады. Сабақтың тақырыбы: Темірхан Медетбек «Тәуелсізбін» өлеңі Сабақтың мақсаты: білімділік – ақынның өмірі мен шығармашылығы. Өлеңнің тақырыбы мен идеясы туралы; дамытушылық – өлеңнің құрлысы, ақынның тіл шеберлігіне назар аударта отырып, оқушылардың ойлау қабілетін, тіл байлығын дамыту. Оқушылардың салыстыра білу, зерттеу, қорытынды, тұжырым жасау сияқты дағды-машығын дамыту; тәрбиелік – ұлтжандылыққа, елін, жерін сүюге тәрбиелеу. Тәуелсіздіктің қадірін білуге шақыру. Көрнекілік: Қазақстан тарихы, географиялық карта, ақынның портреті, үнтаспа, сызбалар. Сабақтың түрі: жаңа сабақ Қолданылатын әдіс-тәсілдер: семантикалық карта, түртіп алу, бес жолды өлең, еркін жазу стратегиялары. Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, география, қазақ тілі. САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ. I. Ұйымдастыру кезеңі. а) амандасу; ә) түгендеу; б) сабаққа дайындықтарын тексеру. ІІ. Сабақтың құрылымы. Қызығушылықты ояту сатысы Оқушылармен амандасу, түгендеу, сабақтың мақсатымен таныстыру, топқа бөлу. Сабақтың негізгі бөліміне көшу үшін оқушыларды 3 топқа бөлемін. Ол үшін ел, жер туралы мақал-мәтелдер, тәуелсіздік туралы өлеңдердің атауы, Т.Медетбектіңтәуелсіздік туралы өлеңдері жазылған қағаздар үлестіріледі. Мақал-мәтелдерді оқып, тәуелсіздікті тіл өнері арқылы берілуін айтып «Тіл- құдірет» (мақал-мәтелдер) тобын құрады, бір әнді орындап, тәуелсіздікті саз өнері арқылы берілуін дәлелдейді де «Саз сыры» (әндер) тобын құрады, тәуелсіздік туралы шығармаларды атап, жазу өнері арқылы ана құдіретінің берілуін көрсетеді де «Сырлы қалам» (әңгімелер) тобын құрады. Семантикалық карта –әңгіменің тірек терминдері арқылы оқушылардың ассоциацияларын анықтауға бағытталған графикалық органайзер болып табылады. Мұғалім: Құрметті оқушылар, бүгін Қазақстан Республикасының Тәуелсіз болмысын жырлаған жырмен танысамыз. Сіздерге ең алдымен, мынаны ұсынамын: біріге отырып «Тәуелсіздік» деген сөздің мағынасы туралы ойланайық. Мен сендердің жауаптарыңды семантикалық картаға жазып қоямын. Оқушы: -тәуелсіз болушылық,еріктілік,бостандық Мұғалім: – Кімге тәуелді болмау, экономикалық, саяси жағынан қандай айырмашылығы болады? Оқушы:- дербес экономиканың болуы. Басқа мемлекеттермен тең әріптестік жағдайда жұмыс жасау Оқушы: Толық еркі бар, ерікті, бағынышты емес. Мұғалім: Ал енді келесі: Тәуелсіздік, дербес экономика, басқа мемлекеттермен тең, ту, азаттық, тіл, Мәскеу сөздері туралы ойланыңыздар. Осы сөздермен қандай әңгіме құрай алар едіңіздер? Осы заттармен байланысты өлеңдегі оқиғаны елестете отырып, бірнеше минут ойланыңыздар. Үш минуттан кейін-ал енді көршіңізге бұрылыңыз, өз идеяларыңызды ортаға сала отырып, бірлесіп әңгіме жазып шығыңыз. Содан соң біреулеріңіз сол әңгімені айтып бересіз. Бес минуттан кейін –өз оқиғасымен кім бөліседі? Оқушы: Тәуелсіздік! Қанша рет айтсаңда жүрегіңе нұр құятын киелі сөз. Ата-бабаларымыздың ғасырлар бойы аңсаған күні емес пе бұл! Мағынаны тани білу сатысы «Түртіп алу» стратегиясы қолданылып, талдау нәтижесі берілген сызбада белгіленеді (2-сурет).
Лириканың түрлері 1.Саяси-әлеуметтік 2.Махаббат 3.Табиғат 4.Философиялық 5.Көңіл-күй Өлеңнің жанры 1.Баллада 2.Толғау 3.Арнау 4.Жоқтау 5.Мысқылдау 6.Мадақтау 7.Бейнелеу 8.Ой өлең 9.Сонет 10.Ән өлең Өлеңнің буын саны 1.Он бір буынды 2.Он буынды 3.Тоғыз буынды 4.Сегіз буынды 5.Жеті буынды 6.Алты буынды 7.Аралас буынды 8. Көп буынды Шумақ түрлері 1.Екі тармақты 2.Үш тармақты 3.Төрт тармақты 4.Бес тармақты 5.Алты тармақты 6.Жеті тармақты 7.Сегіз тармақты 8.Ерікті өлең Ұйқас түрлері 1.Қара өлең 2.Шұбыртпалы 3.Ерікті 4.Кезекті 5.Шалыс 6.Егіз 7.Аралас Бунақ түрлері 1.Бір бунақты 2.Екі бунақты 3.Үш бунақты 4.Төрт бунақты Соңғы ұйқастық буын сандары 1.Бір буынды 2.Екі буынды 3.Үш буынды 4.Төрт буынды 5.Бес буынды 6.Алты буынды 7.Жеті буынды Өлеңді айшықтау 1.Арнау а)жырлай ә)сұрай б)зарлай 2.Қайталау а)жай ә)еспе б)әдепкі в)кезекті 3.Шендестіру 4.Дамыту 5.Түйдектеу баяндату 6.Эллипсис 7.Инверсия 8.Егіздеу Өлең тілі 1.Синоним, омоним, антоним 2.Архаизм, неологизм 3.Жергілікті тіл ерекшеліктері 4.Мақал-мәтелдер 5.Идиома-фразалар 6.Авторлық афоризмдер Өлеңді ажарлау 1.Өлең интонациясы 2.Ассонанстар 3.Тың эпитеттер 4.Соны теңеулер Өлеңді құбылту 1.Ауыстыру (метафора) 2.Әсірелеу (гротеск) 3.Кішірейту (литота) 4.Кейіптеу 5.Пернелеу (аллегория) 6.Астарлау (символ) 7.Алмастыру (метонимия) 8.Мегзеу (синекдоха) 9.Әзіл (юмор) 10.Кекесін (ирония) 11.Мысқыл (сарказм) 12.Ұлғайту (гипербола) 2-сурет – Лирикалық өлеңді талдау сызбасы Ой толғаныссатысы- сабақты қорытындылау кезеңі. Осы кезеңде үйренуші не үйренгенін саралап, салмақтап, оны қандай жағдайда,қалай қолдану керектігін үйренеді. «Бес жолды өлең» стратегиясы Зат есім Сын есім,сын есім Етістік, етістік, етістік. Бейнелі сөз. Синоним. Тәуелсіздік Қастерлі, қасиетті Келді, орнады, қалыптасты Ұлы арман Азаттық «Тәуелсізбін» өлеңін бекіту кезеңінде «Еркін жазу» стратегиясын қолданып, «Қазағым менің тәуелсіз» тақырыбына ойтолғау жазып, оқушыларды шығармашылыққа баулып, өз ойын еркін қағазға түсіртемін. Үй тапсырмасы. Өлеңді жаттау. Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиетін оқытуда сыныптан тыс ұйымдастыратын жұмыстардыңжұмысын жандандырып, оқушыларңа ЖОБА әдісі арқылы өз бетімен әзіденіп, нәтижесін әдеби кештер, қаырға гажеттері, слайд-фильмдер, анимациялық фильмдер, бейнефильмдер, репортаждар түрінде қорытынды сабақта есеп беруін ұйымдастыру тиімділік береді. Сондай сыныптан тыс жұмыстардың бірі ретінде «Тәуелсіздігіміздің тұғыры мызғымасын»әдеби-музыкалық кештің әдістемелік сценарийі көрсетілді. «Тәуелсіздігіміздің тұғыры мызғымасын!» Тәуелсіздік күніне арналған әдеби кештің әдістемелік сценарийі Мұғалім: Құрметті оқушылар!Жер бетіндегі әр ұлттың, әрбір мемлекеттің өзінің өшпес тарихы бар. Сол тарихи жолдың ішіндегі ең зоры мен ең маңыздысы – Тәуелсіздік.Тәуелсіздік – адамзаттың мәңгі ұмтылатын, мәңгі аңсайтын қуат көзі.Осындай ата-бабаның аңсаған арманы орындалған ел – Тәуелсіз Қазақстан. Біз осылай мақтанышпен айта аламыз! Аңсаған Тәуелсіздікке дана басшының данышпан көрегендігі жол бастап алып келді. Тәуелсіздікке қуғын-сүргінсіз, ақыл мен жүректің, қайраттың бірлігі алып келді.Осындай адаспай тапқан Ел бақыты – Тәуелсіздік күні құтты болсын! Қазақтың киелі ақ сауыты елімізді тарихтың талай соғысынан сақтап келді.Халықтың қырық қабырғасын қаусатқан талай апаттардан аман сақтап қалды.Кезінде қапыда басқа елге бодан болып кете барған Қазақ елі 261 жылдан соң еркін елге айналды. Мемлекетіміздің алғашқы Тәуелсіздік минуттары – біздің, келер ұрпақтарымыздың қасиетті тарихына айналды.Отанын ақылымен, жан-жүрегімен сүйген Елбасының әр қадамы – тұтас Қазақстанның тарихтағы қастерлі ізіне айналды.Қазақстан Республикасы болып дүниежүзілік сахнаға жарқын келбетімізбен шыға алғанымыз – тарихымыздың тағылымды тамырлы болуынан. Әлемдегі озық ел қатарына кіруіміз – экномикалық және мәдени әлеуетіміз қуатты болуынан.Болашаққа сеніммен келе жатқанымыз – халқымыздың бейбітсүйгіш болуынан.Оған қоса, Қазақстан тауларының әрбір тасы, өзен-су-көлдерінің әрбір тамшысы, шөлінің әрбір қиыршық құмы, даласының әрбір талы мен шөбі – Тәуелсіздігімізге тілекші болған киелі тұмарларымыз. Тәуелсіздік үшін күрес біткен жоқ. Тәуелсіздікті алу бар да, оны қорғау мен сақтау бар. Тәуелсіздігімізді тұғырына орнатқан – еліміздің ақылы асқан қырандары. Сол асыл ізді Қазақстанның кең арналы даму жолына айналдыру – бүгінгінің ғана емес, болашақтың ісі. Осы Тәуелсіздіктің құнын түсініп, оны қорғауға сәби кезден дайындалатын асыл ұл мен қыз өсіру – қазіргінің басты міндеті.Отанды сүю, Тәуелсіздікті қорғау, сақтау, дамыту – аса саналы, текті ел азаматының бойынан табылатын қасиеті. Осындай асыл тектілік ұрпағымыздың, мына сіздердің бойларыңызда өркен жайып өсе берсін! Өзімізді өзіміз тануға, бізді әлем тануына жеткізген Тәуелсіздігіміз дүние тұрғанша тұрсын! Тәуелсіздік күні баршамызға құтты болсын! 1-оқушы. Отан Несіпбек Айтұлы Біздер үшін Отан жалғыз, Ту жалғыз, Қорғамасақ несін ұл боп туғанбыз?! Кіндігіміз тар қапаста кесіліп, Ит көйлекті қанды жаспен жуғанбыз. Туған жұртқа тірек болу ерге-сын, Құлдықты енді құдай басқа бермесін. Атаң өлсе, өзің ата боларсың, Ешқашанда Отан өле көрмесін! Әкең өлсе, шешең өлсе жыларсың, Балаң өлсе, бір жығылып тұрарсың. Отан өлсе, опырылып түскенің, Күңіреніп көрге бірге құларсың. Біздің Отан өліп, қайта тірілген, Біздің Байрақ құлап, қайта тігілген. Опат болған ерлер рухы оянар, «Отан» деген лебіз шықса тілімнен. Отанменен аспандағы Күн егіз, Екеуінің амандығын тілеңіз. Жас азамат, бұл Отанның қадірін, Отансыз боп көрген біздер білеміз! Керек қылса, жолында оның құрбанбыз, Бәріне де белді бекем буғанбыз. Бір кеудеге екі жүрек сыймайды, Қазақ үшін Отан жалғыз, Ту жалғыз! 2-оқушы Отаным менің! Сайын Назарбекұлы Алтын күн шуағын Көк Байрақ шашатын, Жатсынбай әлемге құшағын ашатын, Қазақтың терінен нер алған даласы – Тәуелсіз бейбіт ел!.. Мәңгіге жасасын! Отаным сеземін өзіңмен Шаттық пен бақыттың не екенін! Сақ етіп, түркі деп, қазақ қып Жаратқан ұлдарын мекенім!. Азаттық бесігі бөбегін тербеген, Шынайы сезімге шомылды ел деген! Болашақ күтеді бақ қонған ұрпақты – Біліммен өрлеген!.. Еңбекпен терлеген!.. Мақсатты бүгіні, ғажайып ертеңі, Шындыққа айналды қаншама ертегі! Бірлік деп қазаққа, достық деп бар елге – Әлемге жар сала домбырам шертеді!.. 3-оқушы Тәуелсіз Қазақстаным Қазақстаным, Тәуелсіз Қазақстаным! Ақ қанат таңның көрдім мен ғажап ұшқанын. Көрдім мен сенің мөп-мөлдір айдындарыңды, Алатау, Алтай, Қаратау айбындарыңды. Ұлытауыңды көрдім мен, Шыңғыстауыңды, Абайдың жыры оқылған мың қыстауыңды. Гүлденді қазір кең далам, киесі қолдаған. Махамбет сөзі лаулаған, Қараойды көрдім. Мағжан боп зі лаулаған Дара ойды көрдім. Мұстафа, Халел, Жақып пен Әлімхандарың Міржақып, Ахмет, Жүсіпбек, Әлихандарың… Бауырыңа қайта оралды өз арыстарың, Қазақстаным, Тәуелсіз Қазақстаным! Көне ғасырлар сыр ашты, гүлге орандың. Пырағы жетті Күлтегін, Білге Қағанның. Рухсыз жүдеп тұр еді, жұтап даласы, Қайта жаңғырды Отырар кітапханасы. Түркістаным, тайқазан – құтым оралды. Көне Таразым жинады бүкіл адамды. Тарихтың дариялары, терең өрілді. Арыстан баб пен Иассауи жебеді елімді. Естілді қайта жаңғырып, көне сарындар, Бабыр, Фараби, Қашқари, Баласағұндар. Ұрпаққа жетті өзгермей, бәз алыстағы үн, Қазақстаным, Тәуелсіз Қазақстаным! Құлпырды жерім, қызғалдақ нұрға кеніліп, Ақындар өлең оқыды жырға бөленіп, Күйшілер шертті тәтімбет, Құрманғазыдан, Домбыра – дала шанағына тұнған қазынам. Ынтымақ, арыс күйлерін шертіп аймағым, Қырандай қанат қағады еркін ойларым. Тәуелсіздіктің әншілері шырқады әуендерін, Қазақстаным не еткен, тұлпар ел едің? Алтын күн алытн далама құйыпты нұрын, Желбіреп тұр, көк туым – биік тұғырым. Оралып батыр, билерім, хандарым ойға, Іргеміз бүтін ел болдық, тәуба Құдайға! Қазақстан, Астана, өзен-көл, тау-тасым енді, Әлемнің барлық жаңарған картасына енді. Бостандығымның күн санап асқақтап әні, Нұрлы болашаққа рухымыз бастап барады. Ғаламға жайдың аспанға қазақ ұшқанын, Қазақстаным, Тәуелсіз Қазақстаным! 4-оқушы. Сенім жыры Тәуелсіздік – тұмарым, Бәйтерегім – шырағым. Ел мерейін өсіріп Менде шыңға шығамын! Еңбек етіп табысты, Жібермеймін намысты . Мен – әлемге танытам, Қазақ деген халықты! Бірлігіміз жарасқан Бірлігіміз жарасқан, Арманымыз тау асқан. Туған жердің шыңдары, Көк аспанмен таласқан. Аймалаған күн нұры, Лайланбасын тұнығы. Берік болсын мәңгілік, Тәуелсіздік тұғыры. Ел мерейі еңселі, Жарқын өмір – ертеңі. Айналғандай шындыққа, Бір ғажайып ертегі. 5-оқушы. Менің атамекенім Атамекен – тұрағым, Сөнбейтұғын шырағым. Көк байрағым – айбыным, Қасиетті тұмарым. Сая болған баршаға, Байтақ жерім қаншама – Атыраудан Алтайға, Жетісудан Арқаға! Мұғалім:- Құрметті оқушылар! Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігі – қазақ халқының ғасырлар бойы аңсаған арманы. Орындалған арманның ұзағынан болуы – одан өткен арман. Сондықтан ата-бабамыздан және Елбасымыз Н.Назарбаевтың, қазіргі қазақ данышпандары мен ғұламалары өрнектеген Тәуелсіздік туралы ой маржандарын иллюстрацияларды қарай отырып, интерактивтік тақта арқылы музыкамен безендірілген диктордың оқуында зейін қойып тыңдаңыздар. Интерактивтік тақта арқылы «Тәуелсіздік туралы мақал-мәтелдермен және қанатты сөздермен жұмыс» жүргізіледі. Тапсырма:а) тыңдау; б) оқу; в) жатқа жазу. 1-слайд
2-слайд
3-cлайд
4. Мәтінмен жұмыс. Мәтінді зейін қойып тыңдаңыз. Одан кейін өз бетіңізбен оқып шығыңыз. Берілген сұрақтарға жауап бере отырып, мәтінді әр бөлігі бойынша мазмұндаңыз. а) тыңдау; ә)оқу; б)сұраққа жауап; в) мазмұнын баяндау. «Тәуелсіздік туралы» Заң қалай қабылданды? Шерхан Мұртаза Қазақстанның Халық жазушысы:– Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің жетінші сессиясында Қазақстанның тәуелсіздігі туралы мәселе қаралды. Бұл өзі басы ашық нәрсе ғой, айтыс-тартыс бола қоймас. Бұрынғы Одақтағы республикалардың бәрі өз тәуелсіздігін жариялап алды. Заң тез қабылданатын шығар деп сенгенбіз. Сөйтсек, көп екен көргеніңнен көрмегенің дегендей, дау-дамайдың көкесі алда тұр екен. Ә дегеннен осы Заң керек пе өзі? – деп депутат Чернышев шықты. – Бұрынғыдай империя жоқ, сонда Қазақстан кімнен тәуелсіз болғысы келеді? Бұл әңгімені қозғамай-ақ қояйық. Депутат Козлов: – Мұны бүкіл халық шешсін, референдумға қояйық, – деді. Депутат Водолазов: – Асықпайық, – деді. Депутат Потапов: – Мемлекеттік тілдер қазақ тілі мен орыс тілі болсын, – деді. Депутат Жаворонкова: – Мемлекеттік тіл үшеу болсын – қазақ, орыс, ағылшын тілдері,– деді. Депутат Сухов: – Қайда шапқылап барамыз, – деді. Міне, осылардың кебінін кимес үшін Қазақстан тәуелсіз мемлекет болсын дедік. Мұны, бұл ізгі талапты, адал ниетті депутаттар түгел түсінеді, қолдайды деп үміттендік. Обалы не керек, депутат Княгинин сияқты түсінгендері де бар. Ал, бірақ осы басы ашық талассыз ақиқат додалы көкпарға ұласады деп кім ойлаған. Жүздеген жылдар бойы азаттықты аңсаған Қазақстанның тәуелсіздік толғағы тым ұзаққа созылып, алапат азаппен келді. Биғали Қаюпов1990-1994 жылдар аралығындағы ҚР Жоғарғы Кеңесінің депутаты:–1991 жылдың 16 желтоқсаны… Сол күні Жоғарғы Кеңес депутаттары «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Қазақстан Республикасының Конституциялық Заңын қабылдады. Бұл шын мәнінде бүкіл республика халқы үшін нағыз ақ түйенің қарны жарылған күн болды. Ал тәуелсіздікке біздің қалай қол жеткізгендігіміздің қадір-қасиетін әсіресе, менің замандастарым, сол күнгі мәжіліс залында отырған менің әріптестерім жақсы түсінеді.Тәуелсіздік–біздің бойтұмарымыз! «Тәуелсіздік туралы» Заң еліміздің одан әрі өркендеуіне жаңа тыныс, жаңа жол ашты. Осы Заң мемлекеттік өкімет органдары, тәуелсіздіктің экономикалық негіздерін қалай жүйелеу қажеттігімен қатар, республиканың жаңа Конституциясын әзірлеуге де басты негіз болды. Заңға Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қол қойды. Мен сол залда еліміздің ардақ тұтар азаматтары Марат Оспанов, Сауық Тәкежанов, Салық Зиманов, Сұлтан Сартаев, Өмірбек Жолдасбеков, Николай Акуевтермен бірге отырғанымды және ел сенім көрсеткен депутат ретінде «Тәуелсіздік туралы» Заңды қабылдауға хал-қадірімше себепкер болғандығымды да әркез балаларыма, немерелеріме айтып жүремін. Ал тәуелсіздік Заңын қабылдаған күн – менің өмірімдегі ең елеулі оқиға. Академик Сұлтан Сартаев:– Біз 1991 жылы шілде айында өз бастамамызбен заң ғылымының кандидаттары Еркеш Нұрпейісов және Талғат Данақов – үшеуміз «Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заң жобасын әзірлеп, оны Жоғарғы Кеңестің Төралқасына тапсырдық. Араға уақыт салып, 9 желтоқсан күні Төралқа мәжілісінде депутат Манаш Қозыбаев екеуміз бұл заң жобасын қабылдау қажеттігі хақында ұсыныс жасадық. Талқылау мәжілісінде мені баяндамашы етіп белгіледі. Бұл заң жобасын талқылау 15 желтоқсан күні басталды. Келесі күні, яғни 16 желтоқсан күні 18 сағаттан 14 минут өткен кезде біздің еліміздің тәуелсіздігін жария еткен ұлы Заң қабылданды. Дәл сол кездегі қуанышты көрсеңіз, оны сөзбен жеткізе алмайсың. Депутаттар орнынан тік тұрды. «Тәуелсіз Қазақстан жасасын!» деген ұрандар тасталып жатты. Көңіл күйіміз аспандап кетті. Бір бақытты өмірдің есігін ашқандай едік…Төрткүл дүниеге де жетті бұл хабар. Тарихи заң қабылданған уақыттан 30 минут өткенде біздің елдің тәуелсіздігін ең алғаш Түркия мемлекеті таныды. Тарихи осыншама жылдамдықпен мемлекетті тәуелсіз деп мойындау бірінші рет болды ғой деп ойлаймын. Мұндай жағдайды тарихтан әлі кездестірген жоқпын. Осы Тәуелсіздік туралы заңды қабылдауға 360 депутаттың (арасында сол мәжіліске түрлі себеппен қатыспағандары да бар) 12 депутаты қарсы болды. Мен осы кезге дейін сол депутаттардың не себепті қарсы болғанын түсінбеймін. Бұл келешек егемен елдің өз Конституциясына кірпіш болып қаланған заңы еді. Ол 1993 және 1995 жылғы Ата Заңымызда көрініс тапты. Біз саяси күресті ақылға салып жеңдік деп санаймын. Тұлғалы азаматтарымыздың тарихи тұрғыда танылған тұсы да осы кезең деп білемін. Мәтінге сүйеніп және берілген тірек сөздерді қолданып, «Қазақстан – Тәуелсіз мемлекет» деген тақырыпқа эссе жазу (3-кесте). 3-кесте – Тірек сөздер
Қорытынды Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігін жырлайтын, оқырманын еркін елдің азаматы дәрежесін көтере отырып, жан-дүниресін рухаи қазынамен байытатын қазақ әдебиетін жаңа дәуірінде дүниеге келген көркем шығармаларды мектеп оқыту әдістемесін қалыптастыру арқылы жаңа даму сатысына көтеріліп келеді. Тәуелсіздік тұсында дүниеге келген қазақ әдебиетінің маржандары өзінің сан қырлы түрімен және бай мазмұнымен, кейіпкерлерінің сан түрлі өмірлік жағдаяттары мен шешім табу жолдарын көрсетуімен өз оқырмандарын адамгершіліктің, сұлулықтың, патриоттықтың сансыз қырмен түрленген болмысына тәрбиелеуге әлеуеті мол деп танылады. «Қазақстан Республикасы», «Қазақ Елі», «Елбасы», «Бәйтерек», «Астана», «Отан», «туған жер», «атамекен», «алаш жұрты», «туған елге оралу», «ұрпақ», «Болашақ», «төл теңгеміз» сияқты киелі де қастерлі ұғымдар – тәуелсіздік жылдарында дүниеге келген әдеби туындылардың басты тақырыптарына айналып отыр. Сонымен қатар, «нарық», «жұмыссыздық», «әлеуметтік әлсіз топтар» сияқты өмірдің ащы шындығын да көркем әдебиетіміз арқылы шынайылықпен сезінгендейміз. Тәуелсіздік жылдарында жазылған көркем әдебиет туындылары қазақ әдебиетінің алтын қорын тақырыптық жағынан, көркемдік ерекшелік, поэтикалық стиль жағынан да байыта түскені анық. Өмірдің сан қырлы жағдаяттарын суреттеудегі қазақ ақын-жазушыларының жаңаша бейнелер мен жаңа тіл айшықтарын енгізуі де – мектеп оқушыларының танып-білуі тиіс тақырыптар. Осындай рухани асылымызды мектепте қазақ әдебиетін оқытуда жекелген тарау етіп емес, тұтас әдебиеттің мазмұны етіп оқылатын кезі де жетті. Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесінің даярлығын да жаңа инновациялық жүйеде құрып, оқушылардың даму деңгейін кері тартпай, заман қарқыны мен уақыт тынысын дәл сезіне отырып дидактикалық талаптардың тиімді сабақтастығын қолдану керек. Әдістемелік құралда «Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдібиетін оқытудың» дидактикалық, тәрбиелік және әдістемелік мәселелері қарастырылды. Болашақта кең арнада сөз етілетін дидактикалық мәселелер мен қазақ әдібиетінің жаңа кезеңдегі туындыларының тәрбиелік қуаты әдістемелік негіздермен бір арнада жүйеленіп берілді. Қолданылған әдебиеттер тізімі Н.Ә. Назарбаев. Жүз жылға татитын он жыл. – Алматы: Атамұра, 2001. Философская энциклопедия. – М., 1998. Н. Ә. Назарбаев.Қазақстан жолы. – Астана, 2007. Н. Ә. Назарбаев. Ғаламдық қоғамдастықты түбегейлі жаңарту стратегиясы және өркениеттер серіктестігі. – Астана: АРКО ЖШС, 2009. Қазақ әдебиетінің тарихы. 10 том – Астана: Қазақпарат. – 2006. Е.Шаймерденов.Государственные символы Республики Казахстан. – Алматы: Жети жаргы, 2000. Бәйтерек. – Астана: Күлтегін, 2003. Тәуелсіз Қазақстан философиясы. – Астана, 2006. Ә.Кекілбаев. Тіл және тәуелсіздік. – Астана, 2007. С. Қирабаев. Ұлт тәуелсіздігі және әдебиет. – Алматы, 2001. Р.Отарбаев Дауысыңды естідім. – Алматы: Өлке, 2008. – 240 б. Елеукенов Ш. Әдебиет және ұлт тағдыры. – Алматы: Жалын ЖСШ, 1997. Н.Құрман. Қазақ тілін оқытудың әдіснамалық негіздері. – Астана, 20058. С.М. Алтыбаева Основные тенденций развития казахской прозы периода Независимости. – Алматы: 2010. Қ.Байтанасова. Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі. -Астана, 2011. Бітібаева Қ.Әдебиетті оқыту әдістемесі. – А., 1997. Мазмұны
Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі Әдістемелік құрал Басуға 01.03.2013 қол қойылды. Пішімі 60×84 1/16. Қағазы офсеттік. Офсеттік басылыс. Қаріп түрі «Times New Roman». Шартты баспа табағы 4,0. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы» РМҚК 010000, Астана қ., Достық көш., 20, 13 қабат. жүктеу/скачать 2,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
