Тјжірибелік сабаќтыѕ таќырыптары

47 
1.
 
Аралас орманда кездесетін өсімдіктерді атаңыз? 
2. Аралас орманда кездесетін өсімдіктер бірлестігінің флоралық құрамы
 
 
Тақырып 13. Орманға антропогендік факторлардың тигізетін әсері 
Мақсаты: 
адамдардың орманға тигізетін зияндылығын көрсетіп, оларды 
сақтап қалу жолдары жайында білім беру 
 Жоспар: 
1.
Адамның табиғатқа тигізетін зияны
2.
Орман өрті
 
Әдістемелік нұсқау 
Республикамызда ормандар аз және олардың жағдайы мәз емес. Оның 
негізгі себептері – адам факторы, өрт, ауа райының өзгеруі мен айнала 
қоршаған ортаның ластануы. Орманды қорғау біздің міндетіміз. Орманның 
адам мен жалпы биосфера үшін маңызы зор. Орман топырақтағы ылғалды 
сақтай отырып, су балансын тұрақтандырады. Ылғалды жер өсімдік 
жамылғысы мен жан-жануарлардың көбейе түсуіне ықпал етеді. Орманды 
алқаптардағы жер асты сулары өзен мен көлдерді қоректендіреді. Орман аң мен 
құстың мекені, дәрі-дәрмектік өсімдіктер мен жеміс-жидектердің панасы әрі 
қолайлы 
тіршілік 
ортасы 
болып 
табылады.
Ормандардың егістік алқаптарын қорғауда да рөлі зор. Орманды жерде 
топырақ, су және жел эрозиясы болмайды. Ал ормансыз жердің топырағы 
кеуіп, шөлге айналады. Ағаштарды қар тоқтату үшін де отырғызады.
Орманның ауаны тазартатын да қасиеті бар. Мысалы 1 га орман бір күнде 220-
280 кг көмірқышқыл газын сіңіріп, 180-200 кг оттек бөліп шығарады. Яғни 
ауаның 
құрамын 
толықтырып 
отырады.
Орман сонымен бірге денсаулық сақтау ортасы. Сондықтан курорт пен 
сауықтыру кешендері, т.б. демалыс орындарының тек қана орманды жерде 
салынуытектен-текемес. 
Қазақстанда орманға қарағанда табиғи жайылымдар басым. Өсімдіктің 
біздің жерімізде 57000 түрі өседі. Оның 506 түрі қорғауды қажет етіп отыр. 
Жойылып бара жатқан өсімдіктерді сақтап қалу мақсатымен 1981 жылы 
«Қызыл кітап» шығарылды. Оның мақсаты құрып бара жатқан өсімдіктерді 
есепке алып, оларды сақтап қалу. Ол үшін көптеген мемлекеттік шаралар 
жүргізіледі. 
Орманды жерге саяхат жасағандағы ең қауіпті нәрсе - өрт. Өрт, көбіне 
адамдардың жіберген ағаттығынан болады. Олар негізінен отқа деген 
жауапсыздықтан туады. Әсіресе қылқан жапырақты ормандар өртін сөндіру 
қиынға түседі. Жыл сайын адамның ағаттығынан мыңдаған гектар ормандар, 
тоғайлар өрт құшағына оранды. Дүние жүзінде болатын өрттің 97-ы 
адамдардың табиғатқа селқос қарауынан болады. Кейбір тропикалық 
ормандардағы өрттер 2-3 айға созылып, үлкен қауіп – қатер туғызады.
Орман өртi - орман ауданы бойынша таралып жатқан басқарылмайтын жану.
Орман өрттері жануды объектісіне және олардың тарату сипаты бойынша 
сипатталады. 

48 
Қазақстанның барлық аумағында орман, дала және орман дала өрттері 
тіркеледі. Олар хайуанаттар дүниесін, тал-шыбықтарды, бұталарды, дала мен 
орманда дайын өнімдерді, құрылымдарды және ғимараттарды жояды. Орман 
өрттері төменгі, жоғарғы және жер асты болып бөлінеді. Өз кезегінде төменгі 
және 
жоғарғы,
тұрақты 
және 
тұрақсыз 
болады. 
Тұрақты төменгі өрттер орманның төменгі қабаттары бойынша аз 
жылдамдықпен (минутына 0,5м) ағаштардың топырақ бетіне шыққан 
тамырлары бар төменгі бөліктерімен (топырақ қабаты, бұталар, ұсақ шырпылар 
өртенеді)
таралады. 
Тұрақсыз төменгі өрттер топырақтың тірі және өлі бөлігін, шырпылрды, орман 
егістерін, бұталарды өртейді, бірақ қолайлы жағдайлар есебінен жылдамдығы 
минутына 0,5-1 м және өрттің жоғары болуымен, дымқылдығы жоғары 
орындардан 
өтіп 
кетіп 
таралады. 
Төменгі өрттер үшін кең таралған өрттің формасы тән.
Орман өрттер әр түрлi себептермен болады. 90 % өрттерге дейiн еңбек 
және демалыс орындарында өрт қауiпсiздiгi шараларының тұрғындардың 
бұзуы, сондай-ақ жөнделмейтін техниканы пайдалану нәтижесінде болады. 
Табиғи өрттер найзағайлардан болады. Әсіресе жиі өрттер қолайсыз 
метеорологиялық жағдайларында (ауаның жоғары температурасы, жаңбырдың 
көп уақыт боламуы) болады. Өрттер жиі табиғи объектілер жағдайын бақылау 
қызметтерінің жеткіліксіз бақылауы және жекелеген өрт ошақтарының пайда 
болғаны туралы сәйкес органдарға уақытында хабарланбағандығынан, сондай-
ақ жағдайды объективті емес бағалау нәтижесінде болады. Осының барлығы 
жекелеген өрт ошақтарының ірі, болып, табиғи апатқа айналады. 
Республикамызда орман өрттерінің шығына ондаған миллион теңгемен 
бағаланады. 
Өрт қауiптiлігі жоғары болып Ақмола, Павлодар, Солтүстiк Қазақстан, 
Қостанай 
облыстарды 
аумақтағы 
орман 
массивтері 
жатады. 
Бақылаудан шығып кеткен орман және дала өрттері орман массивтерін, ауыл 
шаруашылық мәдениетінің егіндерін және жайылымдарын жояды.

жүктеу/скачать 1,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: