Тұлға психологиясы ғылымы ретінде

Психологияның қайнар көзі ежелгі гректер мен римдіңтерден бастау алатыны белгілі. Екі мың жылдан аса уақыт бұрын философтар, қазіргі кезде психологтарды толғандыратын мәселелер жайында пікірталастар жүргізген.

Дегенмен, ресми түрде, психологияның дербес ғылым саласы ретінде дүниеге келуі 1879 жылмен белгіленеді. Осы Лейпцигте (Германия) Вильгельм Вундт психикалық құбылыстарды экспериментті зерттеуге арналған бірінші лабораторияның негізін қалады. Содан кейінгі жылдары психология ғылымы қарқынды түрде дами бастады. Ғылыми зерттеулерді жоспарлау мен экспериментті мәліметтерді интерпретациялауға мүмкіндік беретін көптеген тұжырымдамалы үлгілер өңделіп шығарылады. Психологияның қазіргі заманғы ғылымдар қатарына енуіндегі мәнді қырларының бірі - оның адам тұлғалылығын зерттеуі болып табылады. Қазіргі заманғы тұлға психологиясының негізі мақсаты - неліктен адамдар өздерін түрліше ұстайтындықтарын ғылыми ұстаным тұрғысынан түсіндіру. Ғылыми психология эмперикалық тексеруге қолайлы қарапайым әрі нақты тұжырымдамалармен жұмыс істейді. Психологтардың көпшілігі адам мінез-құлқының күрделі табиғатын түсіндіруде негізгі салмақ осы ғылыми ықпалға тиесілі деп тұжырым жасайды.

Ғылыми пән ретінде, қазіргі заманғы тұлға психологиясы, адамның табиғаты жайлы ой қорытындыларын интуиция мен фольклорға немесе дұрыс ойға сеніп қоймайтын, тек экспериментті тұрғыда дәлелденген тұжырымдамаға айналдырады. Мәселен, жасөспірімдер неліктен ішімділікке салынады немесе үйінен қашып кетеді дегенді болжалдаудың орнына, зерттеушілер бозбалалық жас шамасының психологиясы және жасөспірімдердің өтірік айтуының жеке механизмдерді жайында өз көзқарастарын құрастырулары керек. Психологияның өзінде тұлғаның оъективтілену процесіне қарама-қарсы тұру орын алады: кейбір психологтар бұл бағыттағы әрекеттердің тым ұзаққа созылып кететінін, ал бұл өз кезегінде адам табиғатының күрделілігі мен даралылығы жайлы көзқарастардың бұзылуына әкелетінін айтады. Қазір ғылымының барлық мәселелерге жауап бере алмайтындығын ескере отырып (мүмкін мұлдем жауап бермес те), біз адамдарды зерттеуге арналған ғылыми әдістерді қолдануға тән ішкі шектеулерді еске ала отырып, эмперикалық мәліметтерді тиімді пайдаланғанымыз жөн. Адамның тұлғалық мәселелерімен персонологтар айналысады, бұл терминді тұлға саласындағы экспериментшілерді де, теориктерді де біріктіру мақсатында Генри Мюррей (Murray, 1938) ұсынған.

Тұлға психологиясының тағы бір мақсаты - адамдардың өз өміріне деген қанағаттану сезімін тудыруға көмектесу. Теориялар мен экспериментті зерттеулерді дамыта отырып, көптеген персонологтар қазіргі күні өмірлік қиындықтарды жеңудің өнімді әрі тиімді стратегияларын іздестірумен айналысуда. Бұл жерде қол жеткізген жетістіктерге, адамға өз бойынан жақсы қасиеттерді аша түсуге мүмкіндік беретін психотерапияның жаңа түрлерін, әртүрлі дамытушы бағдарламалар мен қоршаған ортадағы психоәлеуметтік өзгерістерді жатқызуға болады.

Тұлға термині әртүрлі мәнді береді. Оны зерттеумен түрлі, тіпті кейде бір-біріне қарама-қарсы тұратын теориялық білімдердің кең ауқымды спектерін қамтитын, академиялық психология құрылымындағы ерекше бөлім айналысады.

Тұлға жайлы ғылым - персонология - бұл түрлі зерттеу стратегияларын қолдану жолымен адамның даралығын жақсы түсінудің іргетасын қалауға ұмтылатын пән. Тұлға психологиясының тағы бір өзіндік ерекшелігі - қандай да болмасын даралық жағдайын зерттеуді түсіндіру және болжау, қандай да болмасын даралық жағдайында негізделген шешімдерді бағалаудағы әдістерінің мәнділігі. Мұндай әдістерге сұхбаттасу, тестілеу, мінез-құлықты бақылау және тіркеу, физиологиялық реакцияларды өлшеу, өмірбаяныдық және жеке құжаттарды талдаулар жатады.

Адам туралы соңғы теориялар

Адамның психологиялық сипаттамасы, психологиядағы адам туралы түсінік. Адам, адам көптеген ғылымдарды зерттеу объектісі болып саналады. Олар адам өмірінің әртүрлі аспектілерін, олардың өмір салтын, дамуын және т.б. зерттейді. Ғылым психология адамды қоғамда, басқалармен қарым-қатынаста оны бөлетін саналы іс-әрекеттің субъектісі ретінде зерттейді. Ғылым психология адамды сипаттау үшін көптеген ұғымдарды қолданады. Соның ішінде" жеке тұлға"," жеке тұлға"," даралық"ұғымдары да қолданылады.

Адамның адамның жынысына жататындығы жеке адамның тұжырымдамасында көрінеді. Қарапайым дағдыларды игере алмайтын үлкен жастағы адамдар, сәбилер, рухтар және психикалық касуалдар (алдамшы идеялар) да жеке. Жеке тұлға ұғымы адамның биологиялық түрге жататындығын көрсетеді. Барлық адамдар жеке.

Гандир-асыл тұқымда бейнеленген "жеке тұлға" ұғымы. Жаңа туылған нәресте де, ересек адам да, ақыл-ойдың әлсіз овсары және акли, зұлымдық кезеңіндегі тайпаның негізі және өркениетті елде өмір сүретін жоғары білімді адамды жеке тұлға деп санауға болады.

Ретінде индивид, адам анықтаса, ерекше, әлеуметтік ізгілік, созылып жатқан ретіндегі индивид. Кейінірек жеке тұлға ретінде туылған адам тек қоғамда жеке тұлға болады. Қоғамдық қатынастарға түсетін, әлеуметтік дамуға қатысатын адам жеке тұлға деп аталады. Адамның ең басты белгісі-ол саналы әрекеттің иесі. Адамның сана-сезімі тек қоғамда, басқа адамдармен қарым-қатынаста, тілді қолдануда, әлеуметтік тәжірибені игеруде қалыптасатыны белгілі. Демек, адам тек қоғамда жеке тұлға бола алады

Жеке тұлға ұғымы адамның әлеуметтік сипатын көрсетеді. Бірақ адамға әлеуметтік ортаның пассивті өнімі ретінде қарауға болмайды. Адам әлеуметтік тәжірибені белсенді түрде талдайды, сіңіреді, өзі үшін өзгертеді-осы процесс барысында ол өзі де жеке тұлға ретінде қалыптасады. Адамның өмір жолын таңдаудағы, осы жолды игерудегі белсенділігі. Бұл оның өмірдегі орны мен позициясын қабылдауда көрінеді. Адам қалыптасқан сайын сыртқы әсерлер, оның ішінде әлеуметтік әсерлер әр түрлі адамдарға, оның ішкі әлеміне, психологиясына байланысты әр түрлі әсер етеді. Мысалы, бірдей бағалау әр түрлі оқырмандарға әр түрлі әсер етеді.

Ол жеке тұлғаның психологиясын ғана емес, сонымен қатар әлеуметтануды, тарихты, өнерді, эстетиканы, этиканы, педагогиканы, медициналық, құқықтық және басқа ғылымдарды зерттейді.

Адамның жеке басының басты белгісі: қарым-қатынас, сана және тіл.

Адамның тән аспектілерінің бірі-оның даралығы.