Топырақтану
жүктеу/скачать 0,89 Mb. Pdf көрінісі
|
topyra tanu t m blisov
ab31bce0-2cd4-11e3-a7a3-f6d299da70eeУМКДмал шиз 3(1), Topyra tanu
| 7.5 Топырақ ауасы қҧрамы жағынан атмосфералықтан айырмашылығ
бар, оның негізгі қҧрауыштары - азот, оттегі, аргон, кӛмір қышқыл газы, ал қалғандарының ҥлесі кӛлемінен тек 0,01 %. Атмосфералық ауаның қҧрамы тҧрақты деуге болады. Топырақ ауасында атмосфералықпен салыстырғанда оттегінің мӛлшері азырақ (ҥстіңгі қабатында 10-19%, ал тӛменгі қабаттарында 10-11% дейін кемиді) және кӛмір қышқыл газы кӛбірек (0,3%) болады, сонымен қатар онда азоттың мӛлшері де ӛзгеруі мҥмкін. Батпақты және батпақтанған топырақтардың ауасында NH 3 , CH
4 , H
2 байқалатын мӛлшерлері болуы мҥмкін. Топырақ ауасында ондағы микроорганизмдер тіршілігіне байланысты аздаған мӛлшерде ҧшпайтын органикалық қосылыстар тҧрақты болады (кӛмірсутектердің майлы және ароматты қатары, кҥрделі альдегидтер, спирттер және б.). Топырақ ауасындағы газдар ішінде ең ӛзгермелісі оттегі және кӛмір қышқыл газы, олардың топырақтың және ондағы микроорганизмдердің тіршілінде рӛлі зор.
50
Топырақ ауасындағы оттегі мен кӛмір қышқыл газының мӛлшері ӛте қҧбылады. Мысалы, жақсы аэрациясы бар топырақтың ҥстіңгі қабатындағы мӛлшері атмосфералық ауадағы мӛлшерге жақын, ал ауыр топырақтардағы мӛлшері он және жҥз есеге дейін азаюы мҥмкін, ал кӛмір қышқыл газының мӛлшері 20% дейін жетеді. Топырақтағы ауа ҥш кҥйде болады. Олар еркін ауа, сіңірілген (адсорбциялаған) және еріген ауа. Еркін ауа топырақтың қылтҥтікті және қылтҥтікті емес қуыстарында болып қозғалмалы келеді және атмосфера ауасымен алмасып тҧрады. Адсорбцияланған ауа топырақтың қатты бӛлігінің бетіне сіңген тҥрлі газдар. Оның мӛлшері топырақтың гранулометриялық қҧрамына, гумус мӛлшерінежәне ылғалдылығына байланысты. Гумусы мол, ауыр гранулометриялық қҧрамды қҧрғақ топырақта адсорбцияланған ауа мол болады. Еріген ауа топырақ ылғалы қҧрамында кездесетін тҥрлі газдар. Олар кӛмір қышықыл газы, аммиак, оттегі, кҥкіртті газ.
Топырақта еркін немесе бос оттегі болмағанда ӛсімдіктердің ӛсіп-ӛнуі тоқталады, оптималды жағдай – шамамен 20% оттегі болғанда. Топырақта оттегі жетіспеген жағдайда ӛсімдіктерге улылығы бар қосылыстар пайда болады, қоректік заттардың мӛлшері азаяды, топырақтың физикалық қасиеттері нашарлайды, осының салдарынан оның қҧнарлығы және ӛнімділігі тӛмендейді. Топырақ ауасында көмір қышқыл газы концентрациясының жоғары болуы тҧқымның ӛнуімен тамырлардың дамуына теріс әсер етеді. Кӛмір қышқыл газының бірсыпыра мӛлшерін ӛсімдіктер фотосинтез кезінде пайдаланады, оны тыныс алуы процесінде топырақ қамтамасыз етеді. Сондықтан СО 2 жаңадан белсенді пайда болуына және жақсы газалмасуына жағдай жасау ӛте маңызды. Кӛмір қышқылының топырақтың минералдық бӛлігінің мҥжілуінде және қоректік заттардың жиналуында да ҥлкен мәні бар. СО 2 қаныққан топырақ ерітіндісі оның кӛптеген қосылыстарына ерітуші бағытта әсер етеді. Ауа режимін жақсарту әсіресе топырақтың шамадан тыс ылғалданған аудандарда маңызды. Оңтайлы ауа режимін жасауда оның физикалық қасиеттері мен қҧрылымын жақсартудың ҥлкен маңызы бар.
жүктеу/скачать 0,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|