Тренинг(сабақ басталарда оқушыларға психологиялық дайындық жасаймын). Көзімізді жұмып, ішімізден мына сөздерді қайталайық: «Мен ойымды тез жинақтаймын, жаңалыққа, білімге қызығушылығым жоғары, терең ойлап, нақты жауап беремін

Жер астында тіршілік ететін сүтқоректілер

• Көртышқандар

• Соқыр тышқандар

• Қалталы көртышқан

Көртышқандар

• Мекен ортасы: топырақтың жоғарғы қабаты.
• Денесі: конус тәрізді, мойыны сырт жағынан білінбейді.
• Ін қазатын органы: күшті тырнағы болатын алдыңғы аяқтары. Аяғымен топырақты босатып, басымен, жонымен босаған топырақты сыртқа шығарады. Көзі: сыртынан тері қатпармен жабылып тұрады.
• Сезім мүшесі: иіс және дәм сезу органдары жаксы жетілген. Сырт-қы құлақ қалқанының нүсқасы гана болғанына қарамастан көртышқандар өте жақсы естиді.
• Қорегі: насекомдардың личинкаларымен, құрттар.
• Көбеюі: жылына бір рет көбейеді. Баласының саны 2—8-ге дейін жетеді. Жылына үш рет түлейді.
• Көртышқандарды әдемі терісі үшін аулайды. Бұлар зиянды насекомдарды қырып, ауыл шаруашылығына пайда келтіреді. Көртышқандар бізде орманды және ағашты далалы жерде кездеседі.

• Дене температурасы тұрақты, өкпемен тыныс алады, баласын сүтпен қоректендіреді.

• Денесінің ұзындығы 1,1 – 33 м-ге дейін, салмағы 30 кг-нан 150 т-ға дейін жетеді.
• Дене пішіні жұмыр қос қалақты терілі, құйрық жүзбеқанаты көлбеу бағытта орналасқан.
• Алдыңғы аяқтары ескекке айналған. Артқы аяқтары жойылған
• Көғілдір кит – жер бетіндегі жануарлардың ең алыбы.
• Көгілдір киттің тісі жоқ, тістің орнына мүйізді тақташалар болады, оны кит мұрты деп атайды.

• Ұшатын жануарларға — қол қанаттылар немесе жарқанаттар жатады.

• Орманды жерді мекендеп, ағаштан-ағашқа секіру, кейін қалықтап барып түсу, соңында ұшуға бейімделген.

• Құстарға ұқсас бірнеше жаңа белгілер пайда болған. Мысалы, ұшуға әсер ететін еттері бекінетін, төс қыры болады. Оның кейбір элементгерінің бірігіп кетуіне байланысты көкірек клеткасы мықты болып құрылған. Ми сауытының сүйектері де кірігіп кеткен. Түн жануарлары болғандықтан есту және сезім органдары өте жақсы жетілген.

• Сусар тұқымдасына жатады

• Мысық тұқымдасына жатады

• Қолқанаттылар отрядына жатады

• Ашық жерде, құрлықта мекен етеді

• Жұмыртқа салатын сүтқоректілер

• Суда тіршілік ететін сүтқоректілер

• Кәмшат

• Жарқанат

• Қосаяқтар

• Барыс

• Күзен

• Үйректұмсық

• Сусар тұқымдасына жатады

• Мысық тұқымдасына жатады

• Қолқанаттылар отрядына жатады

• Ашық жерде, құрлықта мекен етеді

• Жұмыртқа салатын сүтқоректілер

• Суда тіршілік ететін сүтқоректілер

• Қосаяқтар

• Күзен

• Барыс

• Кәмшат

• Жарқанат

• Үйректұмсық

Тест “Білгенімді көрсетемін”

• 1. Сүтқоректілердің жалпы қанша түрі бар?
• А) 5000 В) 3000 С) 4000
• 2. Сүтқоректілердің жүрегі неше қуысты?
• А) 4 В) 3 С) 2
• 3. Сүтқоректілер құрылысына, тіршілік әрекетіне байланысты неше топтарға
• бөлінеді?
• А) 4 В) 3 С) 5
• 4. Тек сүтқоректілерге ғана тән ерекшелікті атаңдар?
• А) жылы қанды хайуанаттар В)балаларын сүтпен асырау С)төрт аяқтылар
• 5. Сүтқоректілер жылына неше рет түлейді?
• А) 3 рет В) 1 рет С) 2 рет
• 6.Сүтқоректілердің денесі немен жамылған?
• А) қауырсындармен В) мүйізді қабықпен С) түкпен
• 7. Көртышқандардың мекен ортасы –
• А) құрлықта В) жер астында С) суда
• 8. Денесінің екі қапталында жұқа терілі жарғағы болады:
• А) қолқанатталарда В) тұяқты сүтқоректілерде С) кеміргіштерде
• 9. Көбею, түлеу кезінде ғана құрлыққа шығатын сүтқоректі:
• А) ақбөкен В) киттер С) түлендер
• 10. Езуден шықшытқа дейінгі жақсүйекті иекпен жалғастырып, тұтастыратын бұлшықет:
• А) ұрт В) көкет С) ұлтабар

Сергіту Сен білесіңбе?

ЕҢ БИІК СҮТҚОРЕКТІ

• Ең биік сүтқоректі - керік. Оның мойнының ұзындығы соншалық, ол мойнын созған кезде екі қабатты үйге жетеді. Оның мойнының ұзындығының арқасында олар ағаштардың ең басындағы жапырақтарды жей алады. Керіктер өз жауларынан және тропикалық күннің көзінен акация ағашының түбіне жасырынады.

ЕҢ ЖҮРДЕК АҢ

МҰХИТТАҒЫ ЕҢ АЛЫП СҮТҚОРЕКТІ

• Мұхитағы ең үлкен сүтқоректі –көк кит. Киттің ұзындығы 30 метр, салмағы 130-150 тонна. Ол ең ірі динозаврдан да үлкен. Киттің үстіне сегіз піл тұра алады. Ірі киттердің жаңа туған баласының ұзындығы 8 метр болады.

ҚҰРЛЫҚТАҒЫ ЕҢ ҮЛКЕН ЖАНУАР

• Құрлықтағы ең үлкен жануар - піл. Оның биіктігі шоқтығымен есептегенде 4 метр,салмағы 7 тоннаға жетеді. Бір піл күніне екі жүз килограмм шөп, бұта сияқты өсімдіктер жейді. Бір күнде піл 200 литр су ішеді. Егер ваннаны сумен толтырсақ 200 литрге тең келер еді., ал Оның салмағы жеті жеңіл автомобильге тең. Пілдер 60 жылдай өмір сүреді. Олар өте шыдамды және адамдардан шапшаң жүгіреді.

ЕҢ ІРІ ТҰЯҚТЫ СҮТҚОРЕКТІ

• Ең ірі тұяқты сүтқоректі жануар - бегемот, гиппопотам. Африканы мекендейтін пілден кейінгі ірі жануар. Салмағы үш жарым тонна, күніне жетпіс килограмм жем жейді. Бегемот күні бойы судың ішінде тұрады да түн мезгілінде жағаға шығады. Суда да, құрлықта да тіршілік етеді. Жердө өсетін өсімдіктермен қоректенеді. Тісінің үзындығы жетпіс бес сан-тиметрге жетеді. Қаскерлер оны тістеріне бола аулайды. Тістері сапасы жағынан пілдің азуындағы тістеріне өте ұқсас.

ЕҢ АҚЫЛДЫ СҮТҚОРЕКТІ

• Ең ақылды сүтқоректілер- адам тәрізді маймылдар. Олар - шимпанзе, горилла, орангутанг және гиббондар. Олардың басқа маймылдардан айырмашылығы – маймылдардікіндей құйрықтары болмайды.

ДЕЛЬФИНДЕР - ЕҢ АҚЫЛДЫ ТЕҢІЗ ЖАНУАРЫ

• Қызықты деректер
• Балалар, сіздер білесіздер ме, сүтқоректілерде өздерінің тіршілік ету барысында ұйықтайды екен, теңіз шошқалары небары 3-4 минут көздерін жұмып тынығады, ал пілдер біреулері ағаштар мен үй қабырғаларына сүйеніп ұйықтаса, біреулері жатып ұйықтайды. Олар тек ауырған кезде тұрып ұйықтайды. Ал маймылдар болса жапырақтар мен шөптерден төсеніш салып, 10-12 сағат ұйықтайды, ал жираф болса 20 минут ғана ұйықтайды екен. Аю, жолбарыстар шалқасынан жатып алдыңғы аяқтарын төсіне қойып немесе басына жастанып ұйықтайды.

Бағалау Үйге тапсырма: §58 оқу Сүтқоректілердің суретін салу, олардың Қызыл кітапқа тіркелген түрлерін ажырата білу