«Бетпақдала» балладасында жапан даладағы жолаушының басынан өткен оқиғасы айтылады. Жолаушы келе жатып арып-ашқан бір мүсәпірге жолығады, шөл далаға тастағаным жөн болмас деп, өзі жаяу жүріп оны атына мінгізіп, өз ілтипатын көрсетеді. Әл-қуат жинаған мүсәпір өз қарақшылығын жасап, атқа қамшы үйіріп, көз жырақ болады. Бәрінен айырылған жолаушы абдыраған күйде қалды. Шөлейтте жолаушы мүсәпірдің күйін кештті. Мүсәпір аққан бұлақ басына кеп аялдады. Қымызға тойып, тұра алмастай болып сұлады. Ат бетімен кетті, бұны улы жылан шағып кетіп, тілсіз жаудан қаша алмады. Жолаушы айнымас дос серігі торыны тауып, жолай аңшы досын кездестіріп көңілі орнығады. Сюжеттік байланыс ақырында өз шешімін тауып, қиянат жасаған жанның өз жазасын алып, әділдік, адалдық жеңбекші.
Ж. Толысбаева мен Ә. Қабылов баллада туралы:
«Батыс европалық канондарды мұралаудан бас тарта отырып, қазақстандық авторлар балладалары көп жанрлы табиғатқа ие болды және бұл жағдайда эпикалық фольклорлық мәтіндердің ұйымдасу принциптері алға шықты. Алайда, баллада жасанды жанр болып табылмайды, оның мақсаты – белгілі ауызша поэтикалық материалдарды талдап-түсіндіру. Баллада өзінің дүние көрінісіне басқа дүние бейнені емес, өзін өзектендіруге қаншалықты қажет болса, мәдени-әдеби өткеннің соншалықты көптеген ақпараттарын жинақтайды. Сол себептен, балладалық эксперименттердің бәрін бірдей сәтті шыққан дей алмаймыз. Авторлар өздерінің азаматтық-патриоттық сезімдерінің жетегінде кететін мәтіндерде эпикалық материалдардың тым көптігі орын алып, жанрлық дүниебейне бұзылады» – деген ой айтады.
52. Өлең құрылысы мен өлең жүйесі туралы баяндаңыз. Силлабикалық өлең жүйесіне тоқталыңыз.
53. Ұйқас, оның түрлерін таратып айтыңыз.
Тармақтың соңғы сөздерінің дыбыстық жағынан үндесуін өлең ұйқасы деп атайды. Академик Қ. Жұмалиев қазақ поэзиясындағы ұйқастардың түрін төмендегідей көрсеткен:
1. Қара өлең ұйқасы (а, а, б, а)
2. Шұбырпалы ұйқас (а, а, а, а)
3. Ерікті ұйқас (а, б, в, г, б)
4. Кезекті ұйқас (а, б, а, б)
5. Егіз ұйқас (а, а, б, б)
6. Аралас ұйқас (а, а, б, в, б, в, б, б, б)
7. Шалыс ұйқас (а, б, а, б, в, г, д, г, ж, д)
Достарыңызбен бөлісу: |
