Сергітусәті Тәулік бойы тынбайтын болайықшы ақ жауын.
(Баяужауғанжауынтырсылынжасайды). Селдетіп жауатын, Өткінші боп өтті жаңбыр.
(Селдетіпжауғанжауынтырсылынкелтіреді). Қатты нөсер басылды (жауынтырсылынбаяулатады). Күн жарқырай ашылды (қолдарымен күн жасайды).Көктен төмен әдемі кемпірқосақ шашылды (жарты доғажасайды). Оқулықпенжұмыстыұйымдастырады.Бағыттапоқу.
Қалай ойлайсыңдар, ауа райы мен тірі табиғат арасында байланыс бар ма?
Адам өміріндегі өзгерістер ауа райының өзгерістерімен байланысты ма?
Ауа температурасының өзгерісі өсімдіктердің және жануарлардың тіршілігіне әсер ете ме?
Дәптердегі С тапсырмасын орындайды.
Дәптермен жұмысты орындайды.
Ауа райына қатысты қимылдарды келтіреді.
Оқулықтағы мәтіндерді бағыттап оқиды.
Дәптердегі тапсырманы орындайды.
Оқушы дәптері Ауа райының
суреттері
Оқулық
Оқушы дәптері
Соңы 5 мин
Бағалауды және рефлексиялық әңгімелесуді ұйымдастырады.
− Бүгінгі сабақта өздерің үшін жаңадан не аштыңдар?
− Сабақта орындаған жұмысына кімнің көңілі толады?
− Нақты неге көңілдерің толды?
− Ал қазір әрқайсысыларың шартты белгілерді пайдалана отырып, сабақтағы өз жұмыстарыңды бағалайсыңдар. (Слайд)
Сұрақтарға жауап береді. Бағалау: дәптердегі тапсырманы орындап, өз
әрекеттеріне ой жүгіртеді. Өз таңдауларын түсіндіреді.
Топтық жұмысты жариялап болғаннан кейін топтарға сұрақтар қойылады. Тапсырманы орындағанда қандай таңдау
жасағандарын, өз әрекеттерін түсіндіреді.
2.2.3.1. Ірі табиғи нысандардың (тау, жазық, көлдер мен өзендер) шаруашылық маңызын анықтау.
Сабақтың мақсаты
Барлық оқушылар:оқулықта берілген және қосымша тапсырмаларды орындайды. Жазба жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді.
Оқушылардың басым бөлігі: топтық жұмысты бірлесе орындайды. Өз бетінше жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. Қосымша үлестірме ресурстармен жұмыс жасайды.
Кейбіроқушылар: оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмаларды орындайды, тақырып бойынша қосымша мәліметтер
мен дәлелдер келтіре алады.
Орманда келесің жалғыз, Сұрақ қойып мазасыз.
«Неліктен?» деген сұрақ Орманды кетті шарлап.
Тағы бір «Неліктен?» деген сұрақ, Бал арасы артынан, гүлге қонып, Отырды кеп жайбарақат.
Үшінші бір «Неліктен?» деген сұрақ. Құрбақа соңынан көлге қонып, Тышқан сияқты «Не?» деген сұрақ, Ін ішіне кетті зулап.
«Не?» сұрағы бұта ішін аралап.
«Неге?» сұрағы жапыраққа жайғасты.
«Қайда?» сұрағы қоңызбен ұшты.
«Не үшін?» сұрағы кесірткеге қарайды.
Жұмбақты шешіп,
сұрақтарға жауап береді және тыңдайды.
Балалардың жауаптары әртүрлі. Тұщы су көзі; өндірістік мұқтаждықтарға;
Міне, осы сұрақтар ғой мені мазалап. Қайдан табайын мен жауап?
Басым қатты оған қарап.
Қозғалысқакелтірутапсырмасы.«Қаражәшік». Доп сынды келбеті, Онда бар түп-түгел, Әлемнің бар әлпеті.
− Үстелдеріңдегі глобусты қараңдар. Не айтасыңдар?
− Глобуста қандай түстер басым келеді? Неліктен? Жер бетінде төрт мұхит бар:
Біріншісі – Тынық мұхиты – ең ірісі. Екіншісі – Атлант мұхиты.
Үшіншісі – Үнді мұхиты – ең жылысы.
Төртіншісі – мұз құрсанған, қатулы Солтүстік Мұзды мұхиты.
Жер бетінің көп бөлігін су алып жатыр. Жер бетіндегі барлық
су – бұл дүниежүзілікмұхит. Оның ең ірі бөліктері – мұхиттар.
Тынық(Ұлы),Атлант,Үнді,СолтүстікМұзды. Жер бетінің көп бөлігін тұзды сулар алып жатыр. Өкінішке қарай, ол ішуге жарамсыз.
− Ал глобустағы басқа түстер нені білдіреді?
Глобусқа мұқият қарайық: Оңтүстік, Солтүстік Америка бірге, Еуразия – Африканың солтүстігінде. Оңтүстікте – Антарктида, оңтүстік шығыста – Австралия.
Материктер – бұл құрлықтың үлкен бөліктері (мұғалім картадан көрсетеді).
Құрлықтағы жер бедерінің негізгі түрлері – жазықтар мен таулар (суреттен не слайдтан көрсету).
− Бүгін сендерге жер беті пішіндерімен танысу және
адамдардың өмірі мен әрекетіне олардың әсерін анықтау үшін саяхатқа аттануды ұсынамын.
− Біздің сабағымыздың мақсаты қандай?
− Қандай жағдайда біз алға қойған мақсатымызға жетеміз?
Сұрақтарға жауап береді.
Мұхиттардың атын атайды.
Глобустан мұхит, материктерді көрсетеді.
СД дискі тапсырмаларын орындау.
Жер беті пішінімен танысады. Танысу үшін саяхат жасайды.
Смайликтер
Глобус
Мұхиттардың суреті
СД дискі
Материктер картасы, СД дискі
Ортасы 15 мин
Топ ішінде жұмыс істеудің ережелерін талқылайды. Сынып бірнеше топқа бөлініп жұмыс жасайды.
− Алдарыңда саяхатымыздың бағыты берілген. Алдымен біз жер үстімен (құрлықпен), одан соң су бетімен саяхаттаймыз,
соңғы кедергілерді еңсеріп, үйімізге қайтамыз.
Жұмбақты шешіңдер:
Көтеріп орман, тоғай, тастың бәрін, Жапанда шөгіп жатыр үлкен нарым.
− Бұл не?
− Тау екенін қайдан білдіңдер? Тау дегеніміз не?
Таулар – жер бетінің айналасынан едәуір биік аймақтары. Олар әдетте топтасып тізбектеліп орналасады.
Көңіл бөліңдер, карта мен глобуста таулар қандай түске
боялған? Егер де біз глобусқа қарасақ, мұнда да таулар қоңыр түске боялғанын байқаймыз (Еуразия материгінде: Орал, Альпы, Кавказ, Тянь-Шань таулары; Оңтүстік Америкада – Анды таулары, Солтүстік Америкада – Кордильер таулары).
− Қазақстанда таулар бар ма? Физикалық картаға қарап
анықтаңдар. (Ұлытау, Шыңғыстау, Қаратау, Көкшетау, Іле Алатауы).
− Балалар, ал біздің аймақта таулар бар ма?
Кейбір жерлерде таулар болмайды, бірақ жер бетінде биік емес қырлар шығып жатады, оларды төбе деп атаймыз.
− Балалар, қалай ойлайсыңдар, таулар мен төбелердің бір- біріне сырт пішіні ұқсай ма?
− Таудың ең биік жері – шың деп, төменгі тұсы – тау етегі деп аталады, шыңнан етегіне дейінгі тау беткейлері созылып орналасады.
– Қазір, балалар, біз дәптермен (А тапсырма) жұмыс істейміз.
Дәптер бетінің сол жағына тауды, ал оң жағына төбені
салыңдар. Суреттің астына тау және төбе деп жазып қойыңдар. Ал енді тапсырманы дұрыс орындағандарыңды тексерейік.
− Қалай ойлайсыңдар, тау мен төбенің айырмашылығы неде?
− Барлық таулардың сырт пішіні бірдей ме?
− Биік тауларға, егер биіктігі 5000–7000 м-ден жоғары болса, беткейлері тік, шыңдары қар және мұзбен құрсалған. Терең шатқалдармен тілімденген, шатқал түбінде ағынды өзендер ағады. Беткейлерінде қалың орман өседі.
− Биіктігі 1000–2000 м-ге жететін таулардың қары мен
мұздықтары болмайды. Беткейлері жатық. Негізінен бұталы және шөптесінді ағаштар өседі.
− Картада биік таулардың басы ақ-көк дақтары бар қоңыр, ал
Жұмбақтарды шешеді.
Картаның бояу түстерін анықтап, ажырата алады.
Аталған нысандарды картадан табады.
Тау, тау шыңы, жазық туралы біледі.
Оқушы дәптеріндегі тапсырманы орындайды.
Смайликтер
Глобус, карталар
Таулардың суреттері
Оқушы дәптері
Суреттер
аласа таулар ашық қоңырқай түске боялған.
− Адам өз тіршілігінде таулы аудандарды пайдалана ма? Тауларда болдық, төбе-белестерді араладық, енді төмен түсейік. Жан-жақтарыңа қараңдар, қай жердеміз?
− Жазық дегеніміз не? (жазықтыжербедері).
Жазықтар құрлық бетінің көп бөлігін алады. Картада оның түсі жасылмен белгіленген (картадан көрсету).
− Барлық жазықтар бірдей ме?
Жазықтар тегіс және қыратты болады.
− Жазықтар неліктен бұлай аталады, түсіндіріңдер?
− Картада Үстірт (жоны), Каспий маңы ойпаты, Тұран ойпаты көрсетілген (картадан көрсету).
Жазықтарда тік беткейлі шұңқырлар бар – бұл сай-жыралар.
− Қалай ойлайсыңдар, Жер беті пішіндерінің қандай түрлері адамның өмір сүруіне қолайлы?
Дұрыс айтасыңдар. Жазық жерлер адамның өмір сүруіне қолайлы болып келеді, өйткені таулы жерлерде
ауылшаруашылығымен айналысу, жол және ғимарат құрылысын салу өте қиын.
Оқушы дәптерімен жұмыс. В.1, В.2 тапсырма.
− Сай-жыралар адамның шаруашылық әрекетіне кедергі келтіре ме?
− Олармен не істеуге болады? (оқушылардың жауаптары.)
Мәтінменжұмыстыұйымдастырады.Бағыттап оқу.
Жер бетіндегі саяхатымыз аяқталды. Саяхатымызды су
бетінде жалғастырмас бұрын, жердің беткі пішіні туралы жаңа мәліметтерді есімізге түсірейік.
Жұмбақ
Туған жердің белбеуі, Шұбатылып қалыпты, Керемет-ау кернеуі –
Тасты кесіп, жарыпты. (Өзен)
Сұрақтарға жауап береді.
Жер бетінің адам тұруға ыңғайлы тұсын біледі. Ауылшаруашылығына қолайлысын табады.
Оқушы дәптеріндегі тапсырманы орындайды.
Жұмбақты шешеді.
Смайликтер
СД дискі
Оқушы дәптері
Оқушы дәптері
1 мин
Өзен дегеніміз не? Дальдың түсіндірме сөздігінде: «Өзен – су ағыны, арық және жылғаға қарағанда көлемі үлкен, жер үстімен ағатын су» – деп жазылған.
Өзен – әрдайым өзі жасаған ернеуде, арнада ағатын табиғи су ағыны.
Арна – су ағып жататын ойыс (судың жолы). Өзен арнасы еңіс болады, сондықтан өзен ағысы болады.
Ағыс – бұл өзендегі судың қозғалысы.
Қазақстанның қандай өзендерін білесіңдер? (Картадан көрсетіңдер).
Өзен – тау басындағы қары еріп, жылғалар бойымен ағатын немесе жер астынан шығып жатқан кішкентай бұлақтардан бастау алады.
