Тұрсын ЖҰртбай «Ұраным алаш!»
жүктеу/скачать 7,42 Mb.
|
«Октябрь революциясының нұрлы сәулесiмен жаңарып, қайта түлеген қазақ даласының өркендеп өскен қазақ совет әдебиетiндегi және Қазақстан жазушылар ұйымындағы ұлтшыл-фашист халық жаулары Тоғжанов, Жансүгiров, Сейфуллиндер бет пердесi сырылып, әшкереленгенге шейiн партияға қарсы өздерiнiң қара ниеттерi мен жаулық, ұлтшылдық-фашистiк iстерiн iстеуге тырысып келген, бұл жаулардың әдебиетте iстеген зиянкестiк зардабы аз болған жоқ. Құлымбетов, Жүргенов, Садуақасов сияқты жаулар шаруашылық, саяси өмiрiмiздi қандай зиянкестiк зардабын iстеуге тырысса, Тоғжанов, Сейфуллин, Жансүгiров, Жаманқұлов сияқты фашист күшiктерi де қазақ совет әдебиетiне өздерiнiң контрреволюциялық зиянкестiгiн тигiзуге тырысты. Олар өсiп, өрбiп келе жатқан совет әдбиетiне бөгет жасамақшы болып, жас жазушыларды өсiрмей, қақпайлап отыруға тырысты. Сын, өзара сын мәселесiн бұрмалап, өзара сын күшейiп өркендеуiне бөгет жасап, сонымен қатар өздерiнiң контрреволюциялық бұзақы қылықтарын, жаулық қара ниет беттерiн аштырмауға тырысып, өздерiн қазақ совет әдебиетiнiң «классигi» етiп көрсетуге тырысты. Бұлардың ұлтшылдық-фашистiк бет пердесiн кезiнде айқындап ашу жөнiнде не жазушылар ұйымы, не жазушылар ұйымының жанындағы бастауыш партия ұйымы еш нәрсе iстей алмады, ол жаулармен дұрыстап большевикше күресе алмады. Ол жауларға күресу былай тұрсын, жазушылар ұйымының басында отырған Мұқановтың өзi жаулармен күресудiң орнына, сол жаулардың құшағында болып, солармен ауыз жаласып, солардың айтқанын iстеп, ол ұлтшыл-фашистердiң қолшоқпары болып, бiле тұра солардың зиянкестiк, жаулық амалдарын үдетуге себеп болып, партияға, үкiметке қарсы iс iстеуге тырысқан жаулардың зиянкестiгiне толығынан қосылып, олармен табақтас, қанаттас болып келген. Мұқанов он жетi жыл бойы партияда болып келсе де, оның ешқашан да партиялық бетi болған емес, ол 23-жылдан берi осы күнгi халық жауы болып әшкереленiп отырған ұлтшыл-фашист Сәкен Сейфуллиннiң партияға қарсы ұлтшыл контрреволюциялық жiгiнде болып келген. Ұлтшыл-фашист Сейфуллин не iсте десе, соны Мұқанов қалдырмай iстеп отырған, Сейфуллиндi көтермелеп, оны мақтап, соның ұлтшылдық идеясын пропаганда етiп келген. Мұқановтың жазған шығармалары бастан аяғына дейiн ұлтшылдық, партияға қарсы пропаганда болып отырған, оның «Сұлушашы» ескi феодальный тұрмысты мақтап көрсеткен шығарма, «Адасқандар» дейтiн романы байдың жырын жырлайды, оның «Мырзабегi», «Темiртасы» контрреволюционный идеяда жазылған зиянды шығармалар. Сонымен қатар, Мұқанов «ХХ ғасырдағы қазақ әдебиетi» деген кiтабында қарғалған халық жаулары Дулатовтарды дәрiптеп, оларды мақтап, оларға трибуна берiп, жұртшылқтың көзiн бояуға тырысқан, барып тұрған зиянды контрреволюциялық шығарма, жауды пропаганда жасаған шығарма, Мұқанов өзiнiң өмiрiнде халық жауларымен еш уақытта қатынасын үзген емес. Ол әшкереленген халық жаулары Асылбековпен, Сейфуллинмен, Рысқұлов, Нұрмақовтармен табақтас болып келген. Өзi жазушылар ұйымына бастық болып тұрған кезде ұлтшыл Жұмабаевты жұмысқа алуға тырысқан. Соны сүйемелдеген, оған жаны ашыған, соған қызмет еткен, көмек берген. Партия ұйымының парторгi Әбдiқадыров Қалмақанды алсақ, о да Сейфуллин, Тоғжанов, Жансүгiров, Жаманқұлов сияқты ұлтшыл-фашистердiң зиянкестiк батпағына белшесiнен батып, солардың жетегiнде жүрiп, олармен ауыз жаласып, олар не iсте десе соны тапжылтпай iстеп келген». Мiне, үкiм осы. Тергеу iсiнiң қорытындысындағы айыптауда бiр сөзi артық, бiр сөзi кем болар. Осы да осал «қылмыс» емес. Кiмнiң де болса басын мүжуге жетiп жатыр. Ал жазықсыз жандардың жапа шеккенiн, жаланы мойындамай қасарысып тұрып алғандағы көрген қорлығына қалай төзерсiң. Осынау жолдарды оқып бергенiмде, өзге-өзге, дiлi қатты, сырласына да сыр алдырмайтын қасқайып-ақ жүретiн Сафуан Шаймерденовтың жанарынан жас парлап, сөйлей алмай қыстығырылып, өксiп жiбергенiн көргенiмде, сол жылдардың адам жүрегiне салған жарасының әлi де сыздатып жүргенiне, өксiктерiнiң әлi де басылмағанына iшiм езiле, өзегiм өртене отырып иландым. «Бiтпейтiн дауды жаңғыртып қайтем» – деген ойымнан бас тартып, бiлген-естiгенiмдi, оқығанымды жасырып қалмауға серт бердiм. Сол серт, жас балаша еңiреген ағаның бейнесi екiншi бiр уәденi бұзуға мәжбүр еттi. Сiз де кешiрiңiз, отағасы. Мейлi есiмiңiздi атамайын. Бiрақ ендi бүге алмаймын. Аты-жөнiн сұрап сiздер де қинамаңыздар. Мәселе, Шындықта ғой. Отағасының өзi: «Мұны таспаңа (магнитофон) жазба. Есiңде жүрсiн. Кiм бiледi, көлеңкемiз қысқарып келедi... тергеу камерасында жатқанымда қасыма бiреудi әкеп қосты. Өскеменнiң омарташы орысы екен. Ол да ұзақ жатыпты. Жөн сұрастық. Сонда Сәкендi есiне алды... Менен бұрын сол кiсiмен бiр камерада болыпты. Ол: «Мен өзiм орнатқан өкiметтiң жауы емеспiн», – деп ұзақ қасарысыпты. Бар қорлыққа шыдапты. Бiр күнi тергеуге кеткен Сәкен кiрiп кеп: «Мен бiттiм, төзбедiм қорлыққа!», – деп айғайлап сөйлеп, төсекке етпетiнен жата кетiп, солқылдап жылапты. Талай қыспаққа салғанда қайыспаған Сәкеннiң морт сынуына сенбеген омарташы себебiн сұрайды. Сонда Сәкен: «Бәрiне шыдар ем ғой. Жас ұрпақты бiзге қарсы қойғанына қалай шыдармын. Орындыққа отырғызып қойды да, қазақтың екi жас баласын алып келiп, екеуiне екi құлағымды создырып: «Ой, әкеңнiң аузын... Сейфуллин, ой шешеңдi... Сейфуллин! Сен халық жауысың!», –дегiзгенде шыдамадым. Қорлық қой. Олардың көзiне жексұрын боп көрiнгенше өлгенiм жақсы. Қағазына қол қойдым, – дептi». Бар шындық, мүмкiн көп шындықтың бiреуi осы. Сол Сәкеннiң серiгi Сәбит жөнiнде: «Қазақстан жазушылар ұйымының жанындағы бастауыш партия ұйымы өзiнiң жуық арада болған жиналысында халық жауларының жазушылар ұйымында болған зиянкестiк зардабын құрту туралы және Мұқанов туралы мәселе қаралды. Жиылыста сөйлеушiлердiң бәрi де Мұқановқа саяси жағынан сенбейтiнiн бiлдiрдi. Оның барлық зиянды қылықтарын бетiне басты. Жиылыс БК(б)П қатарынан шығарды, жазушылар ұйымының бастығынан алуды тиiстi орынының алдына қойды. Жиылыста Жүсiпбеков Хамза, Әбдiқадыров Қалмақан, Бекенов Елжастың көп қаталарын сөйлеушiлер көрсете айтты. Партия жиналысы олар туралы да мәселе қарауға керек деп тауып, комиссияға тапсырды», – деген қаулының алынуы онша таң қалдырмады. Демек, тиiстi жерде Сәбит Сәкендi қорғап сөйледi деген тұжырым жасатады. «Кейдей таптың жаршысы» Сәбиттiң өзi сергелдеңге түскенде Ғабиттiң аман қалуы мүмкiн бе? Оның үстiне сонау көктемнен берi Бейiмбеттi қорғап, қасарысып келгеннiң бiрi де сол едi. Дүние – кезек дейдi. Сол кезектi, зады, жаманаттың өзi де мойындайтын болуы керек. Бақ пен сордың арасы – бiр-ақ елi, ерлiк пен ездiктiң арасы – бiр қадам. Қадым заманнан дала бесiгiнде тербелген осынау қанатты ұғымның мағынасын қалай түсiнуге болады? Серiлiк пен сорлылықтың арасы неге жақын? Бақыт дегенiң соншама айнымалы ма? Әлде, ар мен арамдықтың ара жiгiндегi көрiнбейтiн түссiз перде ме? Мүмкiн, тағдыр тасырлығы мен тәлкегi ме? Ал ерлiк пен ездiктiң арасындағы өлшем неге алыс? Зады, кез-келген адамның өлiмге басын тiге бермейтiндiгiнен бе? Қалай толғасақ та, Ғабит Махмұтұлы Мүсiреповке Ер атағы тегiн берiлмеген. Ол екi рет Ерге лайықты қатерлi де қасиеттi мiнез көрсеттi. Бiрiншiсi – Ел басына ашаршылық апаты төнгенде Сталинге шындықты ашына баяндаған хатқа бес адамның бiрi боп қол қоюы. Екiншiсi – «Бейiмбет жау болса, мен де жаумын!», – деп мәлiмдеме жасауы. Екiнiң бiрi түгiл, егiздiң сыңары – бiр-бiрiн түрткiлеген шақта, ақылға сыймайтын тәуекелдiлiк. Көзсiз ерлiк. Себебi оған сенетiн және қолдайтын кiм бар? Арашалай алмасын бiле тұрып, қалай айтты? Iлиясты, Сәкендi қорғап қалмаған шындық Би-ағаңа тосқауыл қояр ма? Үш ай бойы қасарыса қорғауының мәнiсi не? Мәнiсi – ар мен парыз да едi. Ғабит Бейiмбеттi «қанатының астына алуы арқылы», оған қарсы болуы арқылы әдiлетсiздiкке, айналасындағы арандатушыларға, айқайға iлесушiлерге сес көрсетiп, дүниеде адамгершiлiк, адалдық, ақиқат, ақыл дегенiң бар екенiн, ертең сол ар сотының алдына жауап беруге тура келетiндiгiн ескертiп, салқынқанды сабырлыққа шақырды. Өзге ұлттардың арасында да осындай ер-азаматтар болған шығар. Болды. Ана сүтiмен ар иiсi сiңген ұл мен қыздарға адамзат қашан да қарыздар. Солардың аты өшпесiн. Ондай ары үшiн жанын садаға еткендер бұрын да болған, қазiр де бар және ұлы ұлттарда да, аз халықта да кездеседi. Мың рет айғақ келтiрсек те дәлел табылады. Раскольниковтың Сталинге хаты соның бiр үлгiсi ғана. Ғабит Махмұтұлының жазушылық тағдырына қатты әсерiн тигiзген Виктор Гюго тек Квазимода арқылы ғана ықыласын аударған жоқ, «бостандықтың ғашығы» ретiнде жеңiмпаз ақынды пiр тұтты. Екiнiң бiрiн таңдайтын қысылтаяң шақта парламент құрылтайының төрағасы Дюпен:
Ғабит те дәл сондай әрекетке барды. Бейiмбет – ол үшiн нағыз азамат едi. Ал оны қорғағаны үшiн қалай «тап жауы» болуға тиiстi. Гюго жоғарыдағы сөзiнен соң Францияның ар-ожданының пайғамбарына айналды. Ал Ғабит ше? Ол – Алматы қаласының тұрғындарының алдында «масқараланып», қылмысты атанды. «Қазақ әдебиетiнiң» 15 қазан күнгi «жазушылардың қалалық жиналысы» туралы хабарына зейiн қойсақ, келесi «халық жауының» кiм болатындығы да көзге шалынып қалады. «Осы жылы 11–12 қазан күндерiнде Алматы қаласындағы жазушылардың жиналысы болды. Жиналыста: халық жауларының әдебиеттегi зиянкестiк зардабын түп тамырмен құрту туралы БК(б)П Орталық Комитетiнiң агитация, пропаганда бөлiмiнiң бастығы Қабылов жолдас баяндама жасады. Жиналыста Мүсiрепов Ғабит туралы көп сөз болды, шығып сөйлеген жолдастар Мүсiреповтің шығармаларындағы ұлтшылдық концепциялары туралы, халық жауы Майлиндi қорғап келгендiгi жиында дұрыс сыналды. Бiрақ Мүсiрепов өзiнiң сөзiнде қаталарын толық, дұрыс мойынына алудың орнына, «Социалистiк Қазақстан», «Каз. Правда» газеттерiнiң ол туралы айтқандарын және жұртшылыққа көптен берi мәлiм фактiлердi тiзiп, солардың айтқан сынына қосылған болып мәймөңкелеп өте шықты. «Бұл қаталар саяси бейғамдығымнан болды» деп мөнтеңдедi. Мүсiреповтен жиылыс, өзiнiң қаталарына большевикше мойындауды, халық жауы Майлиндi қорғап келгендiгiн, өзiнiң шығармаларындағы ұлтшылдық идеяларының себебiн толық айтуды күтiп едi. Бұған қарамастан Мүсiрепов, өзiнiң қаталарын толық ашып айтпады. Оған большевиктiк ерлiгi жетпедi. Жиылыста шығып сөйлеген жолдастардың сөздерi онша қанағаттанарлық болған жоқ. Практикалық iс жөнiнде, жазушылар ұйымын саяси жағынан әбден сауықтыру жайында, жастарды iркiлмей батыл жоғарылату жағында не iстеу керектiгi жөнiнде конкреттi ұсыныстар шамалы болды. Сөйлеушiлердiң көбi бұрын айтылып жүрген фактiлердi, көптен сөз боп жүрген әңгiмелердi айтты. Мысалы Ысмайылов Есмағамбет жолдасты алайық, ол басқаларды сынап, ұзақ сөйлесе де өзiнiң қаталарын, өзiнiң бiр кезде халық жауы Сейфуллиннiң ықпалында болғандығын, сын мәселесiндегi статьяларындағы және шығармаларындағы ұлтшылдық қаталары жайында үндемей кеттi. Ол тек өзiнiң «заслугаларын» айтып көрсетпекшi болды. Саин жолдас бұрынғы болған жиналыстарда талай рет сөйлеген сөзiн қайталап айтумен болды, жастар секциясының жұмысы неге жолға қойылмайды, соңғы кезде iстелген практикалық жұмыстар қайда? Мiне, бұл жөнiнде Саин бiр ауыз сөз айтқан жоқ. Ескендiров Iзiм жолдастың сөзi де онша қанағаттандырарлық болмады. Ол өзiнiң шығармаларындағы ұлтшылдық идеясын айқындап айтып қаталар бере алған жоқ. «Бұл бiлiмнiң аздығынан болған қаталар едi», – деп өзiнiң күнәсiн жеңiлдетуге тырысты. Жиылыста Әуезов Мұхтардың қаталары жайында көп сөз болды. Бiрақ Әуезов өзiнiң сөзiнде: шығармаларындағы көптеген қаталарын, құнды шығармалар бере алмағандығын айқын айтудың орнына: «Менiң шығармаларымды жұртшылық кезiнде сынады», – деп орынсыз дәлелге жармасты. Жиылыс Әуезовтің шығармаларындағы қаталарын мейлiнше дұрыс сынады. Әуезов 32-жылдан берi Совет жазушыларының қатарында келе жатыр, жұртшылық Әуезовтің творчестволық қызметiне жағдай жасады. Бiрақ ол заманымызға сай құнды шығарма берген жоқ. Жиылыс Әуезовтен қаталарын түзеп, құнды, сапалы шығармалар берудi талап еттi. Орманов Ғали жолдас өзiнiң қаталарын толық айтпады, халық жауы Жансүгiровтің ықпалында болғандығын, бүкiл творчестволық жолында Жансүгiровке елiктегендiгiн, шығармаларын соған арнағандығын ашық айтпады. «Жансүгiровтің жау екендiгiн бiлмедiм» – деп өте шықты. «Мүсiрепов халық жауы Смағұлов Ғазиздi жақтап, оны «Социалистiк Қазақстан» редакциясының аппаратында ұстады. Белгiлi жулик Айсаринмен тығыз байланыс жасады, оны партия қатарында қалдыруға әрекет еттi. Мүсiреповтың «Өмiр ертегiсi» деген әңгiмесiнiң геройы белгiлi өтiрiкшi, қашқын, жулик Мәмбетбаев едi», – дедi өзiнiң сөзiнде Тәжiбаев. «Правданың» статьясы және ол статья туралы ҚК(б)П Орталық комитетiнiң қаулысы жазушылардың белсендiлiгiн мейлiнше көтердi. Жиылыс жазушылар ұйымын саяси жақтан сауықтыру және халық жазушыларының әдебиеттегi зиянкестiгiнiң зардабын түп тамырымен құрту жайында нақты шаралар белгiледi. Жазушылар союзының төтенше пленумын (шақыру) кадр, правленияның жаңа составын сайлауды жазушылар ұйымына тапсырды. Көркем әдебиеттiң барлық жанрларына шығарылған кiтаптарды қайта қарап, қорытын жасау үшiн, секциялардың жұмысын көтеру үшiн бригадалар құрды. Проза, сын, поэзия, драматургияның әр қайсысына жеке жеке бригада құрылды. Бригадалардың составына жазушылардың жақсы күштерi енгiзiлдi. Жиылыс, жазушы Мүсiреповке саяси жағынан сенбейтiндiгiн бiлдiрiп, оның жұмысын қарау – тиiстi орындардан сұралсын дедi. Жиылыс, Мұқанов Сәбиттi жазушылар ұйымының басшылығынан алу жөнiндегi қаулыны бекiттi, Мұқановты жазушылар союзының мүшелiгiнен шығарды». Аңғарған адамға бәрi де түсiнiктi. Тiптi қиналатын да ештеңе жоқ. Сәбит Мұқанов қарауылға iлiндi. Тек шүрiппенi басу ғана жетпей тұр. Ғабит Мүсiреповтiң де «базары тарқады». Онша алаңдамаса да болады. «Басты жазушылардан» қалғаны жалғыз Мұхтар... Бұлқынып шығып кетпей тұрғанда оған бұғалық тастап қою керек едi. Бiр жақсысы, құрық қолдарында. Қашан тартса да кеш емес. Басқаны қайдам, «ажал тұзағын құрып» отырған арандатушының дәл осылай ойлағаны анық. Жиналыстың есебiмен қоса, Ғабиттi әшкерелеген «үн қосуды» дер кезiнде жариялады, ұмытпады. Неткен ұшқырлық десеңiзшi. Iле, сол мәжiлiстiң есебiмен бiрге «Халық жауларының жетегiндегi жазушы» деген мақала екi бетке жалғаса жарияланды. Түгелiн тiзiп шығу мүмкiн емес. Iшiнара Ғабит Мүсiреповке айып есебiнде тағылған тұстарды ғана ұсынамыз: «Жаулармен табақтас болып келген, шығармаларында халық жаулары, алашордашыларға көрiне трибуна берген, большевиктiк сынға, өзара сынға мейлiнше қысым жасаған, өзiнiң қызмет орнын пайдаланып жазушылар ұйымының жұмысына бөгет жасап келген жазушы Мүсiрепов Ғабит туралы да көптеген фактiлер келтiруге болады. Мүсiрепов Ғабит қазiргi әшкереленiп отырған халық жаулары Сейфуллин, Жансүгiровтердің тұсындағы «өзгермейтiн бас жазушының» бiреуi болған адам. ...Шынында Мүсiперов жаудың батпағына батып, аздаған адамдардың қойнына кiрiп, құшақтасып кеткен адам... ...Мүсiрепов халық жауы Майлиннiң жан аяспайтын досы. Онымен достасып, құшақтасып, бiрге тұрып, бiрге жүрген адам. Сондықтан да Мүсiрепов халық жауы Майлиндi қанатының астына алып, қорғап келдi. Майлиннiң бұрын алашорданың офицерi болғандығы, совет өкiметiне қарсы күрескендiгi, большевиктерге оқ атқандығы, шығармаларындағы контрреволюциялық концепциялары жайында жазушылар ұйымының жанындағы партия ұйымы мәселенi дер кезiнде көтерсе де, Мүсiрепов өзiнiң қызмет орнын пайдаланып Майлиндi жанын салып қорғап келдi. Майлиндi аман алып қалуға тырысты. Соңғы кезде шейiн ашықтан ашық сүйеп келдi. «Қазақ әдебиетi» газетi осы жылы 9-көкек күнгi номерiнде Майлиннiң шығармаларындағы контрреволюциялық пiкiрлердi әшекрелейтiн статья басыларда Мүсiрепов: «Бұл статья Майлин туралы өте қатты айтылыпты, сондықтан статьяны қайта қарап, сынды жұқалау керек» деп, газеттiң сол номерiн өзi қарап, Майлин туралы жазылғанды өз қолымен «түзетiп», номердi бұзып қайта жасатты. Содан асқан жауға либералдық, жаудың өмiр сүруiне мүмкiндiк беру бола ма? Контрреволюцияшыл алашордашыл Майлиндi Мүсiрепов осылай қорғап келдi. Жазушылар ұйымының жанындағы партия ұйымының жиналысында Мұқановтың iсi қаралғанда, Майлин туралы көп сөз болды. Коммунистер Майлин туралы мәселенi сол жилыста қарауды дұрыс көрдi. Алайда жиылыста болған Мүсiрепов Майлиндi қорғап, «Майлиннiң мәселесi кейiнге қалып, бөлек қаралғаны жөн» – деген «ариентировка» бердi. «Мен Майлинмен жақын жүрсем, оның кiм екендiгiн бiлген соң жақын жүрдiм» – дедi. Шынында Мүсiрепов Майлиннiң кiм екенiн бiледi. Майлин де, Мүсiрепов те бiлмейтiн сыр жоқ. Мүсiреповтың саяси бетiн осының өзi-ақ көрсетедi... Халық жаулары Сейфуллин, Жансүгiров, Тоғжановтармен де Мүсiрепов тығыз байланыста болды. Олармен сөз жүзiнде араз болғансып, iс жүзiнде ауыз жаласып, дегенiн iстеп келдi. Ол, бiр кезде халық жауы Сейфуллиннiң партияға қарсы жiгiнде болды. «Алашорданың революциялық ролi болды» – деген зиянды «теорияны» таратушылардың бiрi болды. Оның бұл зиянды пiкiрi шығармаларынан айқын көрiнiп отыр... Бiздiң жазушылар жұртшылығы жаулардың қалдықтарынан арыла отырып, өзiнiң қатарын табансыз, тұрақсыз адамдардан мүлде тазартуы керек». Ендi бұған не дауыңыз бар. Әрине, «Мүсiрепов Майлиннiң кiм екенiн бiлдi». Бiлген соң, адалдығына көзi жеткен соң нақақтан күйiп бара жатқан адамға араша түсiп отыр ғой. Ал соны әлгi белсендiлер бiлмедi ме? Бiлдi. Бiрақ олардың өзi тiрi жүруi үшiн де өзгенi жарға итермеледi. Жаңағы мақала:
Бұл да «Қазақ әдебиетi» газетiнен алынды. Сонда Тайыр Жарокұлы қол қойған осы газет қана «халық жауын» әшкерелеумен шұғылданған ба деген сауал туады. Жоқ, мүлде олай емес. Мейлi, орталық, мейлi республикалық басылым болсын, бәрi бiр, олардың материалдарының мазмұны мен сөздiк қорының айырмашылығы жоқтың қасы. Айыпкердiң аты басқа, айыптаушының есiмi бөлек. Бiз басқа басылымдарда жарияланған жазушыларға қатысты материалдардың барлығы «Қазақ әдебиетiнде» көшiрiлiп басылғандықтан да негiзiнен соған сүйендiк. Аударылмай дербес күйiнде қалған мақалалар да қаншама. «Каз. Правдада», «Социалистiк Қазақстанда» шыққан «Сәкен Сейфуллин – Жапон империализмiнiң агентi» iспеттi байбаламдар да жеткiлiктi. Бiрақ мазмұны, сөз қолдану тәсiлi бiреу. Мысалы, «Каз. Правданың» қазан айының 11 күнгi санындағы Ғабит Мүсiреповқа қатысты жоғарыдағы мәселенi жұртшылыққа мағлұмдаған: «Две-три месяца назад в республиканской печати появились статьи разоблочающие национал-фашистскую агентуру, орудовавшую в союзе советских писателей Казахстана. Писатель коммунист Габит Мусрепов бывши в то время заведующим кульпросвет отделом ЦК КП(б)К, бия себя в грудь, заверял тогда партийную группу правления союза советских писателей Казахстана в том, что он несет полную ответственность и ручается за политическую благонадежность своего соавтора Беимбета Майлина. Б.Майлин разаблачен как подлый предатель Родины, как один из соучастников национал-фашистской банды», – деген мақаланың алдыңғы «үндесуден» қандай айырмашылығы бар. Журналистердi ол үшiн жазғыру – әбестiк. Олар да «уақыттың» тiлiмен сөйледi. Сонымен, «жапон-герман фашизмiнiң жалдамалы төбеттерi, кiсi өлтiргiш сұмдардың, қарғыс атқан күшiктердiң шiрiк ұясы талқандалды». Олар – Сәкен Сейфуллин, Iлияс Жансүгiров, Бейiмбет Майлин, Ғаббас Тоғжанов, Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсiрепов... едi. Тек бұл тiзiмге Мұхтар Әуезовтың есiмi жетiспей, шолақ қайырылып тұр. Иә, ол неге оқшау қалды? Әр адамның маңдайында кездейсоқтықпен астасып жатқан бақ жұлдызы, белгiсiз қорғаушысы бар дегенге нанбаймыз. Өйткенi, диалектиканың мойындап-мойындалмайтын заңдылықтарының бiрi осы. Мұхтардың бақытына орай «кезегi келген кезде» сол кездейсоқтық күтпеген жерден тағы да «жанын олжаға» сыйлады. Екi-үш айдың iшiнде қазақ мәдениетiнiң барлық белдi қайраткерлерiнiң саны күрт сиреп, өнер орманы асқан шапшаңдықпен оталып, жалаңаш қалды. Әр жерде бiр қарауытқан емендердiң де түбi босап, құлауға шақ тұрған. Ендi сәл кешiгiп барып тiзгiн тартса, орны толмас өкiнiшке ұшырарын аңғармау мүмкiн емес-тiн. Басқа адамды қайдам, Мирзоян сияқты жандар ол қасiреттiң орны толмасын бiлген. Мұхамеджан Қаратаев: «Мұхтар қалай аман қалды дейсiң бе? Мен оның анық-қанығын бiлмеймiн. Әйтеуiр, қатты торығып, қалтырып, үреймен күнелткенi рас. Сәбиттi де, Ғабиттi де, Мұхтарды да ұстамақшы болып әрекеттендi. Анық-қанағына дәл көзiм жетпейдi, бiрақ, Мирзоян осы мәселеге орай арнайы Москваға барып, Сталинге жағдайды түсiндiрiп: «Егер де осы бетiмен кете берсе, онда қазақ мәдениетiн өркендететiн тiрi жан қалмайды. Өнер отының мүлде өшiп қалу қаупi төнiп тұр. Бұтақсыз, қорғансыз ағаш сияқты боп қалды. Ендiгiлерiн мәдениет үшiн, халық үшiн аман сақтайық. Қолда ұстайық», – дептi-мыс. Қазақ әдебиетiндегi аты аталған осы үшеуi болыпты», – дегендi естiдiм. Шындық болуы да. Әйтеуiр олардың аман қалуына сондай әңгiменiң себебi тиген», – деп тосын жақсылықтың нышаны қай жақтан келгенiн мегзедi. Тағы бiр жай: жиырмасыншы жылдың басында Мұхтар Әуезов пен Ежов Губкомда бiрге iстеген. Топ боп түскен суреттерi де бар. Осы таныстық септiгiн тигiзбедi ме екен деп те жорамал жасауға болады. Мұхтардың өзi теңеген «жетi басты жалмауыздың» бетiн қайтарған Мирзоян, Мүсiрепов сынды азаматтар. Өкiнiштiсi, олардың қолынан жазықсыз жәбiрленгендердiң барлығын аман алып қалу, арашалау келмедi. Ол мүмкiн де емес-тiн. Ал сонша адамды құрбандықтан сақтап қала алатындай адам бар ма едi? Бар едi. Ол – Сталиннiң өзi болатын. Оның көсемдiк атына көлеңке түсiргiсi келмегендер: «Сталин iстiң нақты барысын, ауыртпашылығын кеш бiлдi», – деп лақап таратты. Иә, лақап, бiрақ шындық емес. «Дақпырт пен қасiрет» атты монография арқылы Сталиннiң саяси портретiн жасаған Д.А.Волкогоновтың пайымдауынша, Жоғары Соттың председателiнiң орынбасары В.В.Ульрих пен Вышинский екеуi сот процесi мен үкiмнiң орындалу барысы жөнiнде тұрақты түрде Сталинге (сонымен қатар Молотов пен Ежовқа) мәлiмдеп отырған. Өндiрiлген көмiр мен астықтың мөлшерiмен қоса жазаға тартылған адамдардың санын да Сталин күн сайын есепке алыпты. Партияның ХХ съезiнде жасаған баяндамасында Н. С. Хрущев бұл қасiреттi:
Каталог: repository -> history -> 24%20том.%20Алаш%20туралы%20мақалалар -> Алаш%20туралы Алаш%20туралы -> Құнанбайдың тірі кезінде болған уақиғалар болатын Алаш%20туралы -> Тұрсын ЖҰртбай «Ұраным алаш!» Алаш%20туралы -> Тұрсын ЖҰртбай „Ұраным алаш! Алаш%20туралы -> Мағжанға Сәбиттен Алаш%20туралы -> Абай мектетебі жүктеу/скачать 7,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|