Учебно-Методический Комплекс дисциплины (для преподавателя) включает следующие материалы
Цитоплазмның химиялық құрамы мен физикалық қасиеттері
жүктеу/скачать 2,31 Mb.
|
| Цитоплазмның химиялық құрамы мен физикалық қасиеттері. Цитоплазманың құрамына көптеген химиялық қосылыстар енеді. Мұнда су мөлшерін 70-90%, белок 10-20%, липидтер 2-3%, көмірсулары 1-2%, минералды тұздар 1%. Цитоплазманың химиялық құрамы ондағы жүретін зат алмасу реакциясына байланысты үнемі өзгеріп отырады. Цитоплазманың құрамында жай және күрделі белок бар. Жай белоктар (протеиндер) амин қышқылдарынан тұрады. Күрделі белоктардың – (протеидтердің) құрамында амин қышқылдарынан басқа көмірсулар бар, мұндай белоктар – гликопротеидтер деп, май – липопротеидтер деп, ал нуклейн қышқылдары- нуклеопротеидтер деп аталады. Клетка құрамына енетін нуклеин қышқылдарының клетка үшін маңызы зор. Өйткені олар генетикалық информацияны (тұқым қуалаушылықты) сақтап, оны пайда болған жаңа клеткаларға, олодан жыныс клеткалары арқылы жаңа организмге береді. Нуклеин қышқылдарының қатысуымен клетка ішінде белоктардың синтезделуі жүріп жатады. Белоктар сияқты нуклеин қышқылдары да химиялық қосылыстардың үлкен тізбегінен тұрады. Бұл қосылыстар нуклеотидтер деп аталады. Олар азотты негіздерден (пурин мен пирмидин), қант және фосфаттан тұрады. Нуклеин қышқылдарының нуклеотидтер құрамына қант түрінің енуіне орай рибонуклеин (рибоза қанты) және дезоксирибонуклеин қышқылы деп бөлінеді. Дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНК) мен рибонуклеин қышқылының (РНК) құрамына кіретін гетероциклді азотты негіздері – пуриндері – аденин (А) және гуанин (Г). Пиримидиндерден екеуінде цитозин (Ц), ал қалған екеуі тимин (Т), тек ДНК, ал урацил (У) тек РНК құрамына енеді. Нуклеотидтер өзара фосфор қышқылының (Р) қалдықтары арқылы жалғасады. Клетка құрамына енетін РНК-ның 90%-і цитоплазмада, 10%-і ғана ядрода болады.
Липидтер - әр түрлі қосылыстардың үлкен тобын түзеді. Олар суда ерімейді, органикалық еріткіштерде (эфир, бензин, бензол) ериді, гидролизденгенде май қышқылдарын түзеді. Липидтерге май, балауыз, фосфолипидтер, стеридтер, гликолипидтер тән.Бұл топқа да каратиноидтар мен хлорофилл пигменттері жатады. Липидтердің тірі клетканың құрылымы мен физиологиясыүшін маңызы зор. Олар белоупен бірге цитоплазманың шекараралық қабаттарын түзетін мембраналарының және протопласт органеллаларының құрамына енеді. Көмірсулар клеткаға қор заттары ретінде жиналады. Минералды тұздар суда еріген күйінде кездеседі. Цитоплазманың негізін түзетін заттар коллоидты күйде болады, оның дисперсиялық ортасы - су. Қажет болған жағдайда цитоплазма суын беріп, тіршілігін жоймай гель (ұйыған күйге) күйіне көшуге, кебуге қабілетті. Сондықтан да кейбір өсімдіктердің тұқымы тыныштық күйінде 80-1000 С температурада да ешбір зақымданбайды. Ал өсіп келе жатқан кезде 50-600 температурада олардың цитоплазмасы коагуляцияланады. Цитоплазманың коллоидты күйі өсімдік денесінің әр түрлі клеткаларында бірдей емес. Өйткені олардың коллоидтары әр түрлі дисперсиялық кезеңде болады. Эволюциялық дамудың барысында жер шарының әр түрлі тереңдіктерінде өсетін өсімдіктердің цитоплазма коллоидтарының тұрақтылығы қалыптасқан. Мұндай тұрақтылық тұқым қуалайды. Мысалы: Саханың ормандарында өсетін Сібір қарағайы, балқарағай – 520 суыққа төзе алады. Ал Закавказьенің кейбір жеміс беретін өсімдіктері – анар, інжір, Батумиде өсетін эвкалипт, драцена – 150 С температурада үсіп қалады. Сол сияқты температурасы 60-900 С ыстық бұлақтардатіршілік ететін төменгі сатылы организмдер белгілі. Кейбір төменгі сатыдағы организмдердің спорасы 100-2000 С температураға төзімді. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|