Учебно-Методический Комплекс дисциплины (для преподавателя) включает следующие материалы
жүктеу/скачать 2,31 Mb.
|
| Цитоплазма
Цитоплазма – клетканың күрделі құрылымды кешені. Мұнда клеткаға тәнтіршілік белгілерінің бәрі бар. Цитоплазма өсімдік клеткасының барлық тірі компоненттерінің қажетті тіршілік орны субстраты. Цитоплазмада әртүрлі қызмет атқаратын органеллалар жүйесі орналасқан. Мысалы: рибосомалар- белокты синтездейді; хлоропластарда- фотосинтез процесі жүреді; митохондрияларда- дисситиляция; Гольджи аппаратында- полисахаридтерді синтездеу және бөліп шығару т.б. процестер жүреді. Жоғарыда айтқандай биологияға «протоплазма» деген ұғымды 1839 жылы чех ғалымы Я.Пуркинье енгізсе, 1862 жылы Келликер ядроны қоршап жатқан сұйықтықты «цитоплазма» (грекше «cytos» - клетка, «plasma» - сұйық зат) деп атады. Цитоплазманы жарық микроскоппен зерттегендеоның бірыңғай қоймалжың, мөлдір зат екені байқалған. Нәтижесінде цитоплазма туралы бұрынғы түсініктің ауқымы кеңейе түсті, оның субмикроскопиялық құрылыстық элементтері ашылып, хлоропласт, митохондрия т.б. органеллалардың зат алмасуына қатынасы, олардың бір-біріне әсері, клетканың даму барысында олардың пайда болуы мен өзгерістерге ұшырауы туралы көптеген мәліметтер жинақталды. Клетканы зерттеудегі соңғы жетістіктердің бірі – цитоплазманың мембраналық құрылымының анықталуы. Цитоплазманың құрылымдық негізі фосфолипидтер мен белоктардан (липопротеидтерден) тұратын жіңішке, аса тығыз үлпілдекті биологиялық мембрана. Мембраналардағы липидтердің молекулалары бір-біріне қабаттаса келіп, оның гидрофильді бөлігі сырт жаққа (сулы ортаға) қарай, ал гидрофобты бөлігі, яғни май қышқылдарының қалдықтары ішке қарай бағытталып жатады. Белоктардың молекулалары тұтас қабат түзбей, липидті бағана беткейінің екі жағын ала бір бөлігі оның арасында, қалғаны мембранада гидрофильді поралар түзіп, бағана қабаттарына ене орналасады. Мембрана – цитоплазманың тірі бөлігі. Ол протопласты клетканы қоршайтын ортадан бөліп тұрады. Органеллалардың сыртқы шекарасын және олардың ішкі құрылымын түзеді. Барлық мембранаға тән қасиет – олардың тұтастығы, тұйықтығы (шеттерінің еш уақытта ашық болмауы). Цитоплазмадағы мембраналық элементтердің мөлшері клетканың типіне, атқаратын қызметіне қарай сипатталады. Кейбір жағдайда мембрана цитоплазманың құрғақ затының 90%-ін түзеді. Биомембраналардың негізгі қасиеттерінің бірі – олардың жартылай өткізгіштігі. Кейбір заттар олардан өте баяу, ал кейбіреулері ерітіндінің қоюлығына қарамастан жеңіл өтеді. Сонымен мембраналар суда жақсы еритін заттардың көбісінің клеткаға еркін енуіне кедергі жасайды. Сөйтіп цитоплазманың және оның органеллаларының химиялық құрамын сақтайды. Мембраналар жеке ферменттер мен олардың комплекстерініңцитоплазмада қалыптасып, клетканың тіршілігіне қажетті ең негізгі процесс – химиялық реакциялардың еркімен жүруін қамтамасыз етеді. Цитоплазма мембраналары: плазмалемма, мезоплазма және тонопласт. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|