Учебно-Методический Комплекс дисциплины (для преподавателя) включает следующие материалы
жүктеу/скачать 2,31 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Митохондриялар.
| Эндоплазмалық ретикулум (эндоплазмалық тор) (грекше “эндон” – ішкі, плазма – белгілі пішінге ие) (латынша reticulum – торша). 1945-1946 жылддары электрондық микроскоптың көмегімен ашылған органоид. К.Портер гиалоплазмада әр түрлі бағытта бұтақтанып орналасқан мембраналардың шектелген түтікшелерден тұратын тордың яғни эукариот клеткаларының цитоплазмадағы қос мембраналардың ауқымды жүйесінің барын анықтаған. Түтікшелердің көлденең кесіндісінің диаметрі 250-5000 А0. Пішіндері дөңгелек, сопақша болып келеді. түтікшелердің кеңеюінен көпіршіктер, цистерналар пайда болады. Түтікшелердің пішіні, диаметрі, саны және клетка ішінде орналасуы клетканың белсенділігіне байланысты өзгеріп отырады. Эндоплазмалық тор клеткадағы зат алмасу қызметін қамтамасыз етеді және цитоплазманың ішкі мембраналық бетін бірнеше есе ұлғайтады. Эндоплазмалық ретикулумның түйіршікті және агранулярлы түрі бар. Түйіршікті ретикулум мембранасында бекінгенрибосомалар бар, ал агранулярлы ретикулум мембранасының көпшілік жерінде рибосомалар болмайды.Түйіршікті ретикулум клеткада аса маңызды қызмет атқарады. Бекінген рибосомалардың көмегімен ол цистерналарының қуысында немесе вакуольдерде белок қорын және арнаулы ферменттерді синтездейді. ретикулум түтікшелері арқылы макромолекулалар мен иондар клетка ішінде және клеткааралықтарында (плазмодесмалармен) тасымалданады. Түйіршікті ретикулум мембраналардың пайда болуын қамтамасыз етеді.
Агранулярлы ретикулум нашарлау дамыған және оның клеткада болмауы жиі кездеседі. Ол бұтақталған жіңішке түтікшелердің торынан және сирек көпіршіктер мен цистерналардан тұрады. Агранулярлы ретикулум эфир майларын, шайыр мен каучукты синтездейді. заттарды синтездеуге, клетка ішінде тасымалдауға қатысады. Ол түйіршікті ретикулумнаноның цистерналарының түтікше тәрізді бұтақтары түрінде пайда болады. Митохондриялар. (грекше митос – жіп, хондрион – дән) - өсімдіктер клеткасының мембранамен қоршалған құрамдас бөлігі. Ол әсіресе, жануарлар клеткасында кездесетін аса маңызды органоид. Олардың мөлшері көлденеңінен 0,5 (0,3) – 1 мкм, ұзындығы 2-5 мкм арлығында. Пішіні сопақша жіп майда дән, таяқша тәрізді сирек жағдайда митохондриялар күрделі пішінді – гантель, табақша және бұтақша болып келеді. Митохондрия саны клетканың жасына, пішініне, атқаратын қызметіне қарай, бірнеше жүзге дейін жетеді. Клеткадағы барлық митохондриялар жиынтығы хондриома деп аталады. Митохондрияның құрылымына келетін болсақ, олар сыртынан арасында ақшыл жолағы бар қос мембранамен қапталған. Сыртқы митохондрия мен гиалоплазманың арасындағы зат алмасуды жүзеге асырады. Ішкі мембрананың құрылымы мен химиялық құрамы жағынан сыртқыдан айырмашылығы бар, одан митохондрияның қуысына бағытталған ұзындығы әр түрлі кристар деп аталатын тарақтың жүзі тәрізді өскіншелер өсіп шығады. Кристар митохондрияның ішкі мембраналық бетін едәуір ұлғайтады, олардың аралығында ғы кеңістік тығыздығы әр түрлі гомогенді немесе жіңішке түйіршікті зат – митохондрия матриксімен толып тұрады. Матриксте гиалоплазманың рибосомаларынан едәуір майда рибосомалар мен митохондриалды ДНҚ фибрилдерінен тұратын мөлдір аймақтар кездеседі. Соңғы уақытта көптеген ғалымдардың көмегімен клетканың тіршілік әрекетіндегі митохондрияның маңызын анықтауға мүмкіндік туды. Олардың негізгі қызметі – АДФ-тан АТФ-ты синтездеп алу, яғни клетканың энергетикалық қажетін қамтамасыз ету. Бұл энергия АТФ (аденозитрифосфат) митохондриядан бөлініп, клетканың тіршілік әрекеттеріне (бөліну, заттарды бөлу, қабылдау, синтездеуге) жұмсалады. Осының барысында АТФ қайтадан АДФ-қа айналып митохондрияға енеді. Митохондрия хлоропластармен бірге оған қажетті және пайдалана алатын барлық энергиямен (АТФ түрінде) қамтамасық етеді. Митохондрия тыныс алу процесін атқарады. Митохондриялар – тұрақты органеллалар. Митохондрия санының артуы, олардың бөлінуінің немесе бүршіктенуінің есебінен жүруі мүмкін. жүктеу/скачать 2,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|